किन गर्ने कौसी खेती ?

काठमाडौं- स्वदेशमा उत्पादित होस् या आयात गरिएको तरकारी, बिनाविषादीको पाउन प्रायः मुस्किल बन्दै गएको छ । विषादी जाँचको सरकारी प्रयासले पनि यही तथ्य देखाएको छ ।

यसले एउटा गम्भीर प्रश्न हाम्रासामु के छाडेको छ भने हाम्रा भान्छा विषादीमुक्त बनाउन सकिन्न ?, के अर्गानिक अभियान सहरी घरको कौसीबाटै सुरु हुनसक्छ ? बजारमा बढ्दो विषादीयुक्त तरकारीको बिगबिगीलाई निरुत्साहित गर्ने हो भने कौसी या करेसामा तरकारी फलाउन केही जाँगर चाहिन्छ । तब भान्छालाई विषादीमुक्त बनाउन सकिने गोरखापत्र दैनिकमा खबर छ ।

सेयर कारोबारी दिलीप श्रेष्ठ भन्छन्, “मेरो भान्छामा बजारको विषादीयुक्त तरकारी प्रवेश निषेध छ, किनभने कौसीमा म आफैँ तरकारी फलाउँछु । ”

किन कौसी खेती ?

बजारमा विषादीयुक्त तरकारी छ, महँगी छ । ताजा र खोजेको तरकारी पाइन्न । खुर्सानी र धनियाँसमेत ताजा पाइन्न तर तिनलाई घरकै कौसी या गमलामा फलाउन सकिन्छ । कौसी खेतीको प्रवद्र्धनमा लाग्नुभएका दीपक लोहनी भन्छन, “भान्छामा भित्रिने सबै तरकारी त कौसीमा लगाउन नसकिएला, कम्तीमा धनियाँ र खुर्सानी त गमलामा फलाएरै खान पुग्छ । ”

कौसी खेतीको तालिममा भान्छाको गणितको हिसाब हुन्छ । दैनिक १० रुपियाँको धनियाँ खर्च बचाउँदा महिनाको तीन सय बचत हुन्छ । कृषिविज्ञ नम्रता पाण्डे भन्छिन् “रमाइलोका लागि कौसी खेती सुरु गरौं, यसले घरखर्चमा पनि सहयोग पुग्छ । ” जापानमा बस्दा नेपालबाटै तरकारीको बीऊ लगेर कौसीमा तरकारी फलाएको बताउने पाण्डे तनाव व्यवस्थापनका लागि कौसी खेती उपयुक्त हुने बताउँछिन् ।

माछा राख्ने बाकस र गमलामा फर्सीदेखि अनार, अम्बा, मुन्तला, आँपसम्म फलाउनुभएको छ । धार्मिक हिसाबले महत्त्व राख्ने आँप, पीपल, अमलाजस्ता वनस्पतिसमेत उनले छतमै हुर्काइन । उनी भन्छिन, “खुसी र आत्मसन्तुष्टि खोज्न कतै जानु पर्दैन, छतमा उक्लिए पुग्छ । समयको सदुपयोग, तनाव व्यवस्थापन, मिठो तरकारी र रमाइलोका लागि कौसीमा खेती गर्छु । ”

खेतीमा नयाँ–नयाँ प्रविधि

तरकारी अर्थात् कौसी खेतीका लागि नयाँनयाँ प्रविधिसमेत भित्रिएका छन् । ‘एरोफोनिक्स’ प्रविधिमार्फत थोरै ठाउँमा खेती गर्न सकिन्छ, जसलाई माटोको आवश्यकता हुन्न । एरोरुटले नेपालमा यो प्रविधिको प्रवद्र्धन गरिरहेको छ । यस प्रविधिबाट करेला, बोडी, लौका, काँक्रो, गोलभेँडा, सागलगायत २८ थरीका तरकारी उत्पादनमा सफलता प्राप्त भएको एरोरुटकी सन्ध्या बज्राचार्य बताउँछिन् ।

फोहोर व्यवस्थापनमा सघाउ

घरबाट निस्कने फोहोर व्यवस्थापन ठूलो समस्याका रूपमा देखिएको छ । त्यस्ता फोहोरलाई घरमै व्यवस्थापन गर्नसमेत कौसीखेती उपयोगी सिद्ध भएको छ । कौसी खेतीका अभियन्ता लोहनीका अनुसार काठमाडौँका नेवार बस्तीमा घरबाट उत्पादन हुने कुहिने फोहोर व्यवस्थापनको पुरानो प्रविधि हो, साःगा । यो लिच्छवी कालदेखि नै प्रचलनमा रहेको बताए ।