भक्तपुरका पाला : माग घटे पनि पुर्ख्यौली पेसाको मोह उस्तै

काठमाडौँ– हिन्दु धर्मावलम्बीहरूको दोस्रो महान चाड तिहार नजिकिएको छ । तिहारको झिलिमिलि सुरु भएसँगै प्राचीन मन्दिर र कलाको शहर भनेर चिनिने भक्तपुरमा परम्परागत पाला बनाउने व्यवसायीहरूको व्यस्तता पनि बढेको छ ।

भक्तपुरका कुमाल समुदायले पाला बनाउने पुर्ख्यौली पेशा समाल्दै आएका छन् । लामो समयदेखि परम्परा धान्दै आएका उनीहरू यति बेला तिहारका लागि पाला बनाउन व्यस्त छन् ।

तिहार लक्ष्मीपूजा र भाइटीकासँगै फूल र प्रकाशको पर्व मानिन्छ । तिहारमा बालिने परम्परागत दियोको स्थान विद्युतीय दियोले लिन थालेको छ । यसँगै पालाको माग कम हुँदै गएको छ तर ठप्प भएको छैन । शहरी बासिन्दाहरू अझै पनि लक्ष्मीपूजाको साँझ थोरै भए पनि माटाको पालामा बत्ती बाल्न चाहन्छन् ।

पाला माटोले बनेको दियो हो । यसमा तोरीको वा यस्तै वानस्पतिक तेल राखेर कपासबाट बनाइएको बाती बाल्ने चलन छ ।

माटोको पाला शुद्धताको प्रतीक मानिन्छ । संस्कृतविद् हरिप्रसाद सोडारीका अनुसार शुभलाभ र साधनाको अपेक्षामा पालामा बत्ती बाल्ने गरिएको हो । तिहारमा पालाको चलन बढी हुने गरेको छ ।

कुनै समयका सफल खेलाडी विनोदकुमार प्रजापतिको आजकालको दिनचर्या काँचो माटोलाई विभिन्न भाँडाको आकार दिनमा बित्ने गरेको छ । उनी केही दिनदेखि पाला बनाउनमा व्यस्त छन् । पुर्ख्यौली पेसाको मोह र पुर्खाको सम्मानका लागि आफूले माटाको काम सम्हालेको उनको भनाइ छ ।

आधुनिकतासँगै गिलो माटोलाई भाँडाको आकार दिने चक्रले पनि आधुनिक गति पाएको छ । हातले चक्र घुमाउने नभई विद्युतीय चक्र प्रयोग हुने गरेको छ । यसो भए पनि माटाका परम्परागत भाँडाको ठाउँ स्टिल र प्लास्टिकका आधुनिक भाडाले लिएको छ ।

आफ्नो पुर्ख्यौली पेसा क्रमशः लोप हुँदै जाने चिन्ता छ विनोदलाई । शहरीकरण बढ्दै जाँदा भाँडा बनाउने गुणस्तरीय माटो पनि अभाव हुन थालेको विनोदको भनाइ छ ।

विनोदले यसरी माटाका भाँडा बनाउन थालेको १७ वर्ष भयो । एक महिनायता उनको परिवार तिहारका लागि पाला बनाउँदै छ । विनोदका अनुसार पुर्ख्यौली पेसा जीवित राख्न उनले काम सम्हालेका हुन् । केही व्यवसायीले युवाहरूलाई माटाको भाँडो बनाउने सिप निःशुल्क सिकाउने गरेका छन् ।