पछिल्लो समय ग्रामीण एरियामा महिला प्रजनन स्वास्थ्यमा विभिन्न समस्या देखा परेका छन् । महिला प्रजनन स्वास्थ्यमा कसरी ध्यान दिने त ? यसै विषयमा आधारित भएर जनस्वास्थ्यविद् डा. अरुणा उप्रेतीसँग खबरहबका लिग विना न्यौपानेले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :
पछिल्लो समय ग्रामीण एरियामा महिला प्रजनन स्वास्थ्यमा के कस्ता समस्या देखा परेका छन् ? महिलाको प्रजनन स्वास्थ्यमा हुने समस्याको बारेमा पहिलाभन्दा पछिल्लो समय धेरै छलफल भएको हुँदा धेरै मात्रामा देखिन थालेको मात्र हो। म यस क्षेत्रमा कार्यरत भएको ३४ वर्ष भयो । त्यो महिलाको पाठेघर खस्ने, असुरक्षित गर्भपतन हुने जस्ता समस्याहरु पहिलादेखि नै थियो र अहिले यस्ता प्रजनन स्वास्थ्यका समस्याहरू सम्बन्धी धेरै छलफलहरू भएर सरकारले केही नीति तथा कार्यक्रमहरू बनाएको छ । तर अझै पनि महिलाको पिसाब चुहिने समस्या, महिलाको महिनावारी सुकिसकेपछि हुने समस्याको बारेमा छलफल हुन नै बाँकी छन् । यस्ता समस्या ग्रामीण भेगमा मात्र नभई सहरी क्षेत्रमा पनि छन् । अहिले महिलाहरूको पिसाब चुहिने समस्या धेरै देखिन्छ । ४० वर्षदेखि माथिका महिलामा हाँस्दा, बल परेको कामहरू गर्दा पिसाब चुहिने हुन्छ । महिनावारीको समयमा हुने समस्याहरूको बारेमा छलफल हुन बाँकी नै छ । यो समस्या धेरै ठूलो होइन । तर यसले मानसिक रूपमा असर पार्छ । यो समस्या सहरका महिलामा पनि छ ।
यो महिलाले पुरुष डाक्टरलाई खुलेर भन्ने नसकेको कारणले बढी भएको हो ? पुरुषहरूले पनि धेरै जाँच गर्दछन् । तर पनि महिलाहरूले पुरुष स्वास्थ्यकर्मी भएको ठाउँमा गएर आफ्नो समस्या भन्न लाज मान्ने गरेका छन् । धेरै ग्रामीण भेगका महिलाहरूमा पाठेघरको समस्या धेरै हुने गरेको छ । सहरका महिलाहरू शिक्षित भएको कारणले यो समस्या समयमा नै खुलेर उपचार गरेका कारण सहरमा यो समस्या गाउँको तुलनामा थोरै छ । यो पिसाब चुहिने समस्याको पनि महिलाले समयमा नै वा महिनावारी रोकिने बित्तिकै उपचार गर्याे भने यो समस्यामा कमी हुन्छ ।
यो के कारण हुने गरेको छ ? पिसाब चुहिरहने समस्या धेरै ग्रामीण भेगमा छ किनभने महिलाहरू यो समस्या खुलेर भन्न सक्दैनन् । व्यायाम, योगा र व्यायाम गर्नुपर्दछ । महिलाहरूले आफ्नो प्रजनन अङ्गलाई सधैँ सफा राख्नु पर्दछ । कुपोषण भएको महिलामा यो समस्या धेरै हुन्छ । चुरोट खाएर धेरै खोक्ने महिलामा पनि यो समस्या धेरै हुन्छ । समयमा नै सफा राख्ने हो भने यो समस्या आफै कम भएर जान्छ । यो समस्या हो र यसलाई समाधान गर्न सकिन्छ भनेर जाँच गर्याे भने यो उपचार हुन्छ ।
यो कुन उमेर समूहमा धेरै हुन्छ ? यो समस्या २५–३० वर्षसम्मको त्यक्तिमा देखिँदैन । खासगरी विवाहित महिलामा त्यो पनि ३–४ वटा बच्चाहरु पाइसकेपछि पाठेघरको मांसपेशीहरू कमजोर भएर मूत्र नलीमा पिसाब बढी भएपछि यो समस्या हुन्छ । त्यो बेला पाठेघर वरपरका नलीहरूमा यता उता हुँदा यो समस्या हुन्छ । लगातार पिसाब चुहिदा कपडा गनाउन थाल्छ र समयमा कपडा फेर्न नसक्दा यो समस्या झन् बढ्न सक्छ ।
यो समस्या नआओस् भनेर के के कुरामा ध्यान दिने त ? व्यायाम गर्ने पोषणमा ध्यान दिने, मोटोपन हटाउने, मधुमेहको बिरामीमा पनि यो समस्या हुन्छ सुत्केरीमा राम्रो स्याहार नहुँदा यो समस्या हुन्छ । शरीरलाई ठिक्क तौलमा राख्ने, व्यायाम गर्ने त्यसले पाठेघरलाई ठिक ठाउँमा अड्याउन पनि मद्दत गर्दछ । पिसाबको इन्फेक्सन हुन नदिन पर्याप्त मात्रमा पानी पिउने र पोषणमा ख्याल गर्ने । यति हुँदा पनि समस्या भयो भने स्वास्थ्य चौकीमा गएर जाँच गर्नु पर्दछ । (प्रस्तुति : पुष्पाञ्जली बस्नेत)