विश्व आर्थिक मञ्चले पहिचान गरेका नेपालका पाँच जोखिम

काठमाडौं – विश्व आर्थिक मञ्च (वर्ल्ड इकोनोमिक फोरम) ले सन् २०२२ मा नेपालका लागि पाँचवटा जोखिम पहिचान गरेको छ। यस वर्ष मञ्चले सार्वजनिक गरेको ‘ग्लोबल रिस्क रिपोर्ट’ले नेपाल विभिन्न पाँच कारणले जोखिममा पर्न सक्ने चेतावनी दिएको छ।

मञ्चका अनुसार जोखिम १ अन्तर्गत नेपालले काम गर्ने उमेरका जनसङ्ख्या लागि कामको सम्भावना र मापदण्डको संरचनात्मक ह्रासको सामना गर्नेछ। त्यसैगरी, २०२२ मा कोरोनाका कारण बेरोजगारी, न्यून रोजगारी, कम ज्याला, कमजोर करार, श्रमिक अधिकारको क्षय बढ्नेछ।

जलवायु परिवर्तन र प्राकृतिक प्रकोपका कारण नेपालमा मानवीय क्रियाकलापको परिणामस्वरुप मानव जीवन, आर्थिक क्षति बढेको छ। जैविक प्रणाली र पशुपंक्षीसँगको सहअस्तित्व कायम हुन नसक्दा बढी क्षति हुने आकंलन गरेको छ। यस्तै, संरक्षित क्षेत्रको नियन्त्रण, औद्योगिक जोखिमको प्रक्षेपण गरेको छ।

असमानताका कारण विश्वमा प्रत्येक दिन कम्तिमा २१ हजार मानिसको मृत्यु हुन्छ। यो रेकर्ड विश्वव्यापी रुपमा स्वास्थ्य सेवामा पहुँचको अभाव, लैङ्गिक हिंसा, भोकमरी तथा जलवायु प्रदूषणका कारण हुन्।

मञ्चले २०२२ मा नेपालको लागि भूराजनीतिक फाइदा उठाउने उद्देश्यले मानव विकासका लागि महत्वपूर्ण वस्तु, ज्ञान, सेवा वा प्रविधिको राज्यबाट एकाग्रता, शोषण र गतिशीलता प्रतिबन्धको जोखिम रहेको छ।

त्यसैगरी, भाइरस, परजीवी, ब्याक्टेरियाको व्यापक र द्रूत प्रसारको प्रक्षेपण पनि मञ्चले गरेको छ जसले संक्रामक रोगहरूको अनियन्त्रित संक्रमण निम्त्याउँछ, जसले गर्दा २०२२ मा नेपालमा ज्यान गुमाउने र आर्थिक अवरोधसहितको महामारी निम्त्याउँछ र नेपाल यसलाई नियन्त्रण गर्न गाह्रो पनि देखाएको छ।

डिजिटल असमानता नेपालका लागि २०२२ मा मञ्चले प्रक्षेपण गरेको अन्तिम जोखिम डिजिटल असमानता हो। यस जोखिम अन्तर्गत, असमान लगानी क्षमता, कार्यबलमा आवश्यक सीपको कमी, अपर्याप्त खरिद शक्ति, सरकारी प्रतिबन्ध र सांस्कृतिक कारणले गर्दा देश, त्यस भित्रका महत्वपूर्ण डिजिटल नेटवर्क र प्रविधिहरूमा असमान पहुँच हुनेछ।

मञ्चले मे २०२१ देखि सेप्टेम्बर २०२१ को बीचमा मञ्च अर्न्तगत कार्यकारी राय सर्वेक्षणद्वारा सर्वेक्षण गरिएका १२४ देशमध्ये प्रत्येकका देशको लागि शीर्ष पाँच जोखिमलाई आंकलन गरेको हो।

२०२२ मा कोरोनाका कारण बेरोजगारी, न्यून रोजगारी, कम ज्याला, कमजोर करार, श्रमिक अधिकारको क्षय बढ्नेछ।

त्यस्तै, मञ्चको बैठकमा अन्तर्राष्ट्रिय संस्था अक्फाम इन्टरनेशनलले प्रकाशित गरेको अर्को रिर्पोट अनुसार महामारीको पछिल्लो दुई वर्षमा १० धनी व्यक्तिले आफ्नो सम्पत्ति दोब्बर पारेका छन्। उनीहरुले आफ्नो सम्पत्ति ७०० बिलियन डलरबाट १.५ ट्रिलियन डलर पुराएका छन्। उनीहरुले प्रत्येक सेकेण्ड १५ हजार डलर वा १.३ बिलियन डलरको दरले सम्पत्ति दोब्बर पारेका हुन्।

यी दश धनी व्यक्तिमा एलोन मस्क, जेफ बेजोस, बर्नार्ड अर्नाल्ट र परिवार, बिल गेट्स, ल्यारी एलिसन, ल्यारी पेज, सर्गेई ब्रिन, मार्क जुकरबर्ग, स्टीब बाल्मर र वारेन बफेट भएको फोब्र्सले ३० नोभेम्बर २०२१ प्रकाशित गरेको रिपोर्टमा उल्लेख छ।

असमानताका कारण विश्वमा प्रत्येक दिन कम्तिमा २१ हजार मानिसको मृत्यु हुने गरेको छ। त्यस्तै प्रत्येक चार सेकेण्डमा एक जनाको मृत्यु हुने गरेको छ। यो रेकर्ड विश्वव्यापी रुपमा स्वास्थ्य सेवामा पहुँचको अभाव, लैङ्गिक हिंसा, भोकमरी तथा जलवायु प्रदूषणका कारण हुन्।

कोभिड-१९ सुरु भएदेखि अरबपतिको सम्पत्ति विगत १४ वर्षको तुलनामा धेरै बढेको छ। महामारी बढेपछि अरबपतिको सम्पति ५ ट्रिलियन डलर पुगेको छ।

महामारीका कारण १६० मिलियन जनता अझै गरिबीमा धकेलिएका छन्। रिपोर्ट भन्छ, ‘अहिले उनीहरुसँग सबैभन्दा गरिब ३.१ बिलियन जनताको तुलनामा ६ गुणा बढी सम्पत्ति छ।’

महामारीले लैङ्गिक समानतालाई ९९ वर्षबाट १३५ वर्ष पछाडि धकेलिदिएको छ। २०२० मा महिलाले सामूहिक रूपमा ४८ सय बिलियन आम्दानी गुमाएका छन्। २०१९ को तुलनामा अहिले काममा १३ करोड कम महिला छन्। अफ्रिका र ल्याटिन अमेरिका र क्यारिबियन संयुक्त राष्ट्रका सबै १ अर्ब महिला र केटीसँग भन्दा २५२ पुरुषसँग बढी सम्पत्ति छ।

असमानता जलवायु संकटको केन्द्रविन्दुमा पनि जान्छ, किनकी सबैभन्दा धनी १ प्रतिशतले विश्वको तल्लो ५० प्रतिशतभन्दा दोब्बर कार्बोनडाइअक्साइड उत्सर्जन गर्दछ। जसले २०२० र २०२१ मा जलवायु परिवर्तनलाई डढेलो, बाढी, आँधी, बालीको उब्जनीमा ह्रास ल्याएको छ। योसँगै विश्वमा भोकमरी पनि बढेको छ।

महामारीले लैङ्गिक समानतालाई ९९ वर्षबाट १३५ वर्ष पछाडि धकेलिदिएको छ। २०२० मा महिलाले सामूहिक रूपमा ४८ सय बिलियन आम्दानी गुमाएका छन्। २०१९ को तुलनामा अहिले काममा १३ करोड कम महिला छन्।

महामारीले जातीय समूहलाई सबैभन्दा बढी असर गरेको छ। इङ्गल्याण्डमा महामारीको दोस्रो लहरको समयमा, गोरा ब्रिटिश जनसंख्याको तुलनामा बंगलादेशी मूलका मानिसको कारोनाले मृत्यु हुने सम्भावना पाँच गुणा बढी थियो।

ब्राजिलका अश्वेत मानिसहरू गोरा मानिसहरूको तुलनामा कोभिड १९ बाट मर्ने सम्भावना १.५ गुणा बढी थियो। अमेरिकामा, ३.५ मिलियन अश्वेत अमेरिकी आज जीवित हुने थिए यदि तिनीहरूको जीवन गोरा मानिसको जस्तै भएको भए – यो प्रत्यक्ष रूपमा ऐतिहासिक नस्लवाद र औपनिवेशिकतासँग जोडिएको छ।

देशहरू बीचको असमानता यो पुस्तामा पहिलो पटक बढ्ने अपेक्षा गरिएको छ। विकासोन्मुख देशहरू, धनी सरकारको फार्मास्युटिकल कम्पनीको एकाधिकारको संरक्षणका कारण पर्याप्त खोपहरू पाउन सकेका छैनन्। ऋणको स्तर बढेकाले सामाजिक खर्च घटाउन बाध्य भएका छन्। अब मितव्ययिता उपायहरूको सम्भावनाको सामना गरिरहेका छन्। विकासोन्मुख देशमा कोभिड-१९ बाट हुने मानिसहरूको मृत्यु अनुपात धनी देशमा भन्दा झन्डै दोब्बर छ।