काठमाडौं- तिब्बतको माब्जा जाङ्बो र नेपालमा कर्णाली नदी भनेर चिनिने नदीले लाखौं नेपालीको जीवनरेखा हो । तर नदीको माथिल्लो भागमा चीनको महत्वाकांक्षी बाँध परियोजनाका कारण करोडौं नेपालीको भविष्य जोखिममा परेको छ ।
भूउपग्रहबाट खिचिएको तस्बिरहरूले मे २०२१ बाट माब्जा जाङ्बोमा नेपालबाट मात्र १६ किलोमिटर उत्तरमा निर्माण गतिविधिहरू सुरू भएको देखाएको छ । बाँधबारे पूर्ण विवरणहरू आइसकेका छैनन् यद्यपि यो एक विशाल जलविद्युत परियोजना हो भनेर अनुमान गरिएको छ । विज्ञहरूले यस बाँधले नेपालमा बहुआयामिक प्रभाव पार्ने खतरा रहेको औँल्याएका छन् ।
कर्णाली नदीको बहावमा नियन्त्रण
सो बाँध निर्माण सम्पन्न भएमा कर्णालीको बहावमा चीनको नियन्त्रणमा जाने छ । पानी भण्डारण गर्ने र छोड्ने बाँधको क्षमताले नेपालको सिँचाइ, जलविद्युत उत्पादन र जलीय पारिस्थितिकी प्रणालीलाई असर गर्दै तल्लो तटीय नदीको व्यवस्थामा ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ।
वातावरणीय सरोकारहरू
पानीको प्रवाहमा कमीले तलछ्ट ढुवानीमा बाधा पुर्याउँछ जसले नदीको क्षरण र किनाराको अस्थिरता बढ्ने जनाइएको । यसले माछाको जनसंख्यालाई हानि पुर्याउन सक्छ र जैविक विविधतालाई खतरामा पार्न सक्छ ।
भूराजनीतिक तनाव
विवादित सिमानासँग बाँधको निकटताले भूराजनीतिक चिन्ता बढाउँछ । नेपाल जलस्रोतको लागि कर्णालीमा भारी रूपले निर्भर छ र चीनको यो एकपक्षीय निर्माणले पानी बाँडफाँडमा तनावलाई बढाउन सक्छ ।
पानीको अभाव
करोडौं नेपाली सिँचाइ, खानेपानी र जलविद्युतका लागि कर्णालीमा निर्भर छन्। पानीको प्रवाहमा कमीले व्यापक पानीको अभाव निम्त्याउन सक्छ। कृषि, जीविकोपार्जन र जनस्वास्थ्यमा असर पार्न सक्छ।
ऊर्जा सुरक्षा
नेपालले ऊर्जा अभावको सामना गरिरहेको छ, र जलविद्युत परियोजनाहरूले यसको ऊर्जा आवश्यकताहरू पूरा गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। बाँधले विद्यमान जलविद्युत आयोजनाहरूलाई बाधा पु¥याउन र नेपालको ऊर्जा सुरक्षा लक्ष्यमा बाधा पु¥याउन सक्छ ।
जीविकोपार्जन
कृषि, मत्स्यपालन र पर्यटन नेपालको अर्थतन्त्रका प्रमुख संवाहक हुन् । कर्णालीको प्रवाहमा आएको परिवर्तनले यी क्षेत्रहरूलाई गम्भीर असर पार्न सक्छ, लाखौंको जीविकोपार्जनलाई खतरामा पार्न सक्छ ।
तसर्थ, चीनले बाँध परियोजनाको सम्बन्धमा नेपाल चीन पारदर्शी संवादमा संलग्न हुन आवश्यक छ । नेपाल र चीनबीच पानी बाँडफाँड र वातावरणीय प्रभावहरूको चिन्तालाई समयमै सम्बोधन गर्न आवश्यक छ ।