काठमाडौँ– विक्रम संवत १९९० साल माघ २ गते विनाशकारी महाभूकम्प गएको थियो । ९० सालको भूकम्पका बारेमा हामीले हाम्रा जिजूबुवा–जिजूआमाबाट सुनेका कुराहरू पनि अहिले एकादेशको कथा जस्तै भइसकेको छ ।
९० सालको भूकम्पका बारेमा दोलखाको मैनापोखरी फेदीमा बसोबास गर्ने राजदौल खत्रीको अनुभव हामीले सँगालेर राखेका छौँ । अहिले उहाँ हुनुहुन्न । उहाँको २०७२ सालमै निधन भइसकेको छ । तर उहाँले हामीलाई सुनाउनु भएको अनुभव अझै ताजा छ । राजदौल ९० सालको भूकम्प जाँदा ९ वर्षकी हुनुहुन्थ्यो । दिउँसोको समय भूकम्प जाने बेला उहाँ बाख्रा चढाउन जंगलमा जानुभएको थियो ।
त्यसबेला जंगलका साना रुख पनि जरैसँग उखेलिएको उहाँको स्मरण थियो । घरहरू लडेर धुलोमात्र उडेको देख्दा एउटा ठूलो पिपलको बोटलाई अँगालो हालेर बसेको उहाँले अनुभव सुनाउनु भएको थियो ।
अन्य दिनको तुलनमा भूकम्प गएका दिन माघ २ गते धेरै चिसो र स्याँठ चलेको थियो । घर भत्किए पछि बारीको पाटामा बस्तुको गोठमा बसेको अनुभव पनि उहाँसँग थियो ।
यो भूकम्पका बारेमा अनुभव गरेका पुस्ता अब कमै होलान् । त्यति बेलादेखि ६०–७० वर्षको अन्तरालमा ठूला भूकम्प आउने क्रम नियम जस्तै भएको छ ।
९० साल भन्दा अगाडि पनि धेरै पटक भूकम्प गएका थिए । जसमा १२१८ साल असारमा करिब ७.७ रेक्टरस्केलको भूकम्प गएको विज्ञहरूको भनाइ छ । यही भूकम्पमा परी राजा अभय मल्लको निधन भएको थियो ।
यस्तै रेकर्ड गरिएकामध्ये दोस्रो ठूलो भूकम्प वि.सं. १३१६ को हो । यो भूकम्पले पनि अत्यासलाग्दो ढङ्गले क्षति पुर्याएको अनुमान छ । जसका कारण मुलुकमा महामारीका साथै अनिकाल परेको थियो ।
त्यसै गरी अर्को वि सं १४६५ सालमा गएको भूकम्पले रातो मच्छिन्द्रनाथको मन्दिरलगायत अन्य दर्जनौँ मन्दिर ढलेका थिए ।
त्यसपछि १७३७ साल असारमा गएको थियो । त्यसै पछि १८२४ सालमा एक दिनमा २१ पटक भूकम्पको धक्का महसुस गरिएको इतिहासविद्को भनाइ छ । त्यसपछि वि.सं. १८६७ जेठ १० र १८८० सालमा पनि भूकम्प गएको इतिहासमा पढ्न पाइन्छ ।
त्यसपछि गएको विनाशकारी भूकम्प हो ९० सालको । त्यसको ठ्याक्कै ३२ वर्ष पछि २०२३ सालमा पनि भूकम्प गएको थियो जुन भूकम्पमा ८० जनाको मृत्यु भएको थियो ।
यस्तै, २०४५ भदौ ५ गते पूर्वी नेपालको उदयपुरस्थित मुर्कुचीलाई केन्द्रबिन्दु बनाएर गएको ६.७ रेक्टर स्केलको भूकम्पमा परी करिब ७५० जना मानिसले ज्यान गुमाएका थिए भने ६ हजार ५०० भन्दा बढी घर भत्किएका थिए ।
त्यसपछि २०६८ असोज १ गते ताप्लेजुङ र भारतको सिक्किम सीमाक्षेत्रमा केन्द्रबिन्दुमा गएको भूकम्पमा १११ जनाको मृत्यु हुनुका साथै २०० भन्दा बढी घाइते भएका थिए ।
२०७२ वैशाख १२ गते भूकम्प गएको थियो । गोरखाको बारपाकलाई केन्द्रबिन्दु बनाएर गएको यो भूकम्पमा परी ८ हजार ५ सय भन्दा बढी मानिसहरूको मृत्यु भएको थियो । यस भूकम्पमा धेरै सरकारी भवनहरूमा लगायत कम्पमा परी धरहरा, वसन्तपुर, बुङमतिमा रहेको रातो मच्छिन्द्रनाथको मन्दिर ध्वस्त भएका थिए ।
यसैगरी २०८० साल कार्तिक १७ गते शुक्रबार राति ११ः४७ मा जाजरकोटको रामीडाँडा केन्द्रबिन्दु भएर ६.४ म्याग्निच्युडको भूकम्प गएको थियो । यस भूकम्पमा पनि मानवीय क्षतिका साथै भौतिक संरचनामा पनि निकै क्षति भएको थियो ।
तस्वीर : रासस