न्याय परिषद हण्डी खाएर सुतेर बस्ने ?

म न्याय परिषदको सदस्य बनेको साढे ३ वर्षजति भयो । अब ४–६ महिनाजति बाँकी छ । एकजना दाइ (रामप्रसाद श्रेष्ठ) भर्खरै जागिरबाट विदा भएर जानुभयो । अहिले न्याय परिषदमा हामी चारजना सदस्य छौं । तीनजना पदेन हुनुहुन्छ, म एकजना चारवर्षे स्थायी छु । मैले करिब ४४ वर्ष वकालत गरेको एकजना कानून व्यवसायी हो । त्यही ग्राउण्डबाट म यो सिटमा नियुक्त भएर यहाँ आएको छु ।

यहाँ (न्याय परिषदमा) पटक–पटक के हुन्छ भने नेपाल बारले परिषदलाई केही प्रस्ताव राख्नुभएको रहेछ । त्यो प्रस्ताव अनुसार हामीले केही काम गर्न सकेनछौं र परिषदको यो ३३ वर्षे इतिहासमा वहाँहरुबाट हाम्रो अगाडि जिन्दावाद र मूर्दावादको नारा लाग्यो ।

नेपाल बार जसले दुई–दुईजना सदस्य न्याय परिषदमै पठाएको छ । त्यस्तो परिषदको अगाडि गएर नारा लाग्यो । त्यो नारामा स्वयं अध्यक्ष (गोपालकृष्ण घिमिरेज्यू) ले प्रतिनिधित्व गर्नुभएको थियो । उहाँसँग मेरो केही पनि छैन । म उहाँलाई साह्रै आदर गर्छु । उहाँ मेरो एकदमै अभिन्न मित्र हो ।

म सबै साथीहरुलाई आज पनि के भन्न चाहन्छु भने म पनि कानून व्यवसायी नै हुँ । म भोलि यहाँबाट निस्केर गएपछि केही गरी वकालतकै पार्टमा काम गरौंला । तर, म भोलि पनि तपाईहरु (बार) सँगै हुन्छु ।

हामी के भन्छौं भने परिवारको मुख्य मान्छेले घर चलाउँछ रे । अहिले २१÷२२ हजार कानून व्यवसायीमध्ये एकजना सदस्य म पनि छु । यो घर अहिले गोपालकृष्ण घिमिरेले चलाउनुभएको छ । म पनि त्यही घरको हुँ । म ०३६ सालदेखि आजसम्म त्यही घरमा छु । म त्यहीँबाट न्याय परिषदमा आएको हुँ, म त्यहीँ जान्छु । म गोपालकृष्णसँगै जान्छु । किनभने चार दिन मलाई न्यायपरिषदको जिम्मेवारी आयो ।

म अहिले पनि बारलाई विनम्र अनुरोध गर्छु– ‘ए रामप्रसाद दाइ यसो गर्’ भन्न आउनोस् । हुनसक्ने जति म सम्माननीय र अरु मेरा साथीहरुसँग पनि अनुरोध गर्छु  

यहाँ (जिम्मेवारी) मा सुख छैन । हजुर (वकिल) हरु रमेर बस्नुभएको छ, मैले मीठो अनुभव गरेको छैन । पटक्कै गरिनँ । पटक्कै । कसरी बस्नुभएको छ, हजुरहरु महान हुनुहुन्छ । म सक्दिनँथें । त्यसैले जागिर खाइनछु, ठीक गरेंछु । मलाई त्यस्तो अनुभूति हुन्छ अहिले । त्यसैले छ महिनापछि म पनि गोपालकृष्णजीसँगै अंश लिन जान्छु । मेरो पनि घर त्यही हो ।

अहिले बारलाई परिषदका यी दुईजना सदस्यदेखि मात्रै कन्सिरीको रौं तातेको छ । म जान्दिनँ । किन, के गरेछौं हामीले ? मैले के गरें र बारलाई मैले घाटा गराएँ ?

म अहिले पनि बारलाई विनम्र अनुरोध गर्छु– ‘ए रामप्रसाद दाइ यसो गर्’ भन्न आउनोस् । हुनसक्ने जति म सम्माननीय ( प्रधानन्यायाधीश) र अरु मेरा साथीहरु (परिषदका सदस्यहरु) सँग पनि अनुरोध गर्छु । यो तपाई (बार अध्यक्ष) लाई वचन दिएँ मैले ।

म अलि प्रोभोक भएँ कि ? सरी । एक नम्बरमा म हिजो पनि कानून व्यवसायी थिएँ, भोलि पनि कानून व्यवसायी हुन्छु । अहिले मेरो परिस्थिति बदलिएको छ । अब ४–६ महिना बाँकी हो । त्यसपछि गोपालकृष्णसँगै जान्छु ।

म यो पनि सोध्न चाहन्छु बारका अध्यक्षज्यू मार्फत् । ए… अब न्यायाधीश नियुक्ति नगर् भन्या हो ? त्यसो हो भने के सुतेर बस्ने हो न्याय परिषद ?  

तर, प्रत्येक कुरा स्थान सापेक्ष होस् । हामी दुई भाइ ( रामप्रसाद भण्डारी र रामप्रसाद श्रेष्ठ) बारलाई बिगार्न न्याय परिषदमा थिएनौं । छैनौं । यो चाहिँ म २३ हजार कानून व्यवसायीलाई यहीँबाट अनुरोध गर्छु । म सधैं बारसँगै छु ।

कुरा के छ भने संविधान र ऐनले अधिकार तोकिदिन्छ । संविधान र ऐनले गरेको काम ड्यु प्रोसेस सच्याइदिए हुन्थ्यो । त्यो सच्याउनेतिर प्रयास भयो कि भएन, त्यो पनि बुझिँदैन । तर, न्याय परिषदको अगाडि परिषद जिन्दावाद र मूर्दावादको नारा लाग्यो ।

कठैबरी ! के गर्‍यो होला न्याय परिषदले ? यो चिज गर्‍यो परिषदले भन्दैन कसैले । के तँ यो काम (न्यायाधीशको नियुक्ति) नगर् भन्या हो ? म यो पनि सोध्न चाहन्छु बारका अध्यक्षज्यू मार्फत् । ए… अब न्यायाधीश नियुक्ति नगर् भन्या हो ? त्यसो हो भने के गर्ने त अब हामीले ? अब परिषदले के गर्छ ? के सुतेर बस्ने हो न्याय परिषद ? गरीबले तिरेको करको हण्डी खाएर परिषद सुतेर बस्नू भन्या हो ? मैले सोधेको त्यत्ति हो । मैले अरु केही सोधिनँ ।

त्यसैले यस्ता कुराहरु हामी नगरौं । हामी मिलेर गरौं न । आउनोस् छलफल गरौं । तपाईहरुलाई के भो ? हामीलाई के भो ? हामी पनि हाम्रा कुरा भन्छौं । तपाई पनि तपाईहरुको व्यहोरा भन्नुहोस् । हामी तपाईहरुभन्दा बाहेकको मान्छे होइन । हामी तपाईहरुकै पार्ट हौं । तपाईहरुकै गोडामा घुम्ने मान्छे हौं । तपाईहरुको भन्दा हाम्रो हैसियत ठूलो छैन÷होइन । हामीले त एउटा सरकारी नोकरी गरेको हो । त्यसैले आउनोस्, छलफल गरौं । के गर्दा हुन्छ, देशको भलो गरौं न । न्याय परिषद पटक्कै अर्को घर होइन ।

न्याय परिषदले यहाँनेर अन्याय गर्‍यो भन्दाखेरि त अदालत होला नि । अदालतका न्यायाशीध सबै सुतेर बसेका छन् ? त्यसैले मेरो त आग्रह, पूर्वाग्रह केही पनि छैन । किन दाजुभाइ बाझ्यौं हामी ? हामी किन एउटै घरमा झगडा गर्छौं ? यसो नगरौं । बिन्ती भन्छु– कहिले, कतिखेर, कहाँ भेट्ने, के छलफल गर्ने, त्यो गरौं ।

यो पनि-

न्यायालयको गरिमा कायम राख्न पारदर्शिता चाहिन्छ : प्रधानन्यायाधीश सिंह

न्याय परिषद सदस्यको नाम चाँडो पठाउन बारलाई दबाव

पर्साका दुई न्यायाधीशलाई वर्षोत्कृष्ठ सम्मान

हामीसँग सर्वोच्च अदालतका २१ जना न्यायाधीशसहित जम्मा ४६८ न्यायाधीशहरुको दरबन्दी छ । जसमा २८७ जिल्लाको छ । १६० उच्चको छ । १६० मध्ये करिब १० जनाजति नेपाल सरकारको एजेन्सीतिर पठाउँछौं । र, अरुलाई हामीले ड्यु प्रोसेस काममा तोकेका छौं । फैसलाहरु भएका छन् । यसरी हामी चलेका छौं ।

यसैमा उच्चको ‘अस्थायी इजलास’ भन्ने शब्दावली कानूनबाट झिक्ने कुरामा परिषदले पहिले पनि छलफल गरिसकेको छ । योबारेमा छलफल भएको छ तर निर्णय भएको छैन । प्रस्तावमा आइसकेको छ । कानूनमन्त्रीजीले प्रस्ताव राख्नुभएको छ ।

जिल्ला न्यायाधीशको परीक्षाबारे महान्यायाधिवक्ताजीले प्रश्न उठाउनुभएको थियो । त्यही परीक्षा सञ्चालन गर्ने भनेर न्यायाधीश नियुक्ति निर्देशिका ल्याएको थियो परिषदले । त्यो निर्देशिका हामी आफैंले कोक्रोमा राखेका छौं । त्यो मरिसकेको छैन, अचेत अवस्थामा छ, त्यो फेरि जन्मिन सक्छ ।

जिल्ला न्यायाधीशको परीक्षाबारे महान्यायाधिवक्ताजीले प्रश्न उठाउनुभएको थियो । त्यही परीक्षा सञ्चालन गर्ने भनेर न्यायाधीश नियुक्ति निर्देशिका ल्याएको थियो परिषदले । त्यो निर्देशिका हामी आफैंले कोक्रोमा राखेका छौं । त्यो मरिसकेको छैन, अचेत अवस्थामा छ  

अर्को कुरो, अहिलेसम्म म न्याय परिषदमा आएको करिब साढे ३ वर्ष भयो । कसरी सयवटा जति बैठकमा म सहभागी भएँ । त्यसमध्ये एउटा बैठकले कर्मचारीसम्बन्धी विषयमा पनि निर्णय गर्‍यो । अहिले बारलाई १०४ डिग्रीको ज्वरो आउनुको कारण त्यही हो ।

त्यो एउटा निर्णयमा के गरिएछ भने कर्मचारीको तह मिलान गर्ने । त्योबेला ठीक हुन्छ भनेर गरेको । गडबड गरिएछ कि क्या हो भनेर मन अलिअलि डरायो । यसो नगर्नु पर्थ्यो कि भन्ने आयो । कुरा उठ्यो, बार एशोसिएन त ठूलो संगठन, परिषदमा त हामी जम्मा पाँच जना छौं । कसैले बोलिदिँदैन ।

त्यसपछि सोचौं न त भनेर बार अध्यक्षसहितको सम्माननीयज्यूको संयोजकत्वमा एउटा समिति बन्यो । हामी छलफलमै छौं तर प्रतिवेदन बुझाउने बेलामा उहाँ (बार अध्यक्ष) र हाम्रो राय मिलेन । उहाँले त्यो परिषदको जुन निर्णय छ, त्यो खारेज गराउन खोज्नुभयो ।

खारेजै चाहिँ परिषद आफैंले गरोस् । कि सर्वोच्चमा गएर प्रोसेसमा गरिदिए हुन्थ्यो । कि परिषद आफैंले सहवरण गरोस् न त, किन बाटा–बाटामा खारेज गर्दै हिँड्ने ? भन्ने भएर त्यसलाई लगेर अहिले परिषदमा राखिएको छ ।

त्यसपछि परिषदमा दुई–चारपटक कुरा उठ्यो । यो विषयमा परिषद अध्यक्ष सम्माननीयज्यू पनि जागरुक हुनुहुन्छ । हामीले छलफलमै राखेका छौं । बारलाई अहित होस् र बारले उठाएको प्रश्नलाई यसले घात गरोस् भन्ने हाम्रो चाहना छैन ।

कोही पनि न्यायपरिषद सदस्यहरुको बारलाई बाइपास गर्नुपर्छ र हान्नुपर्छ भन्ने सोचाइ छैन । किरिया खानुपर्छ भने किरिया खान्छु म । तर, खोई, बारलाई के लाग्या छ । पटक– पटक यही कुरा उठाउँछ । परिषदसँग गफ गर्न आउँदैन । आउनोस् न बसौं भन्दा एकचोटि पनि आउनुहुन्न । यसमा के गर्दाखेरि बारलाई हानी हुँदैन, आउनोस् न छलफल गरौं । परिषद यसमा तयार छ ।

(न्यायपरिषद सदस्य भण्डारीद्वारा बुधबार ३४ औं न्याय परिषद स्थापना दिवसका अवसरमा व्यक्त मन्तव्यको सम्पादित अंश)