काठमाडौं – सरकारले विशेष प्राथमिकतासाथ अघि बढाएका राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरूको काम कछुवा गतिमा भइरहेको पाइएको छ । यस्ता कुल २४ मध्ये अधिकांश आयोजनाहरूको निर्माण गति निकै धिमा छ ।
सरकारले राष्ट्रिय गौरव भनी घोषणा गरेका तीन आयोजना त बन्ने/नबन्ने अन्योलमै छन् । आर्थिक वर्ष २०६८/०७९ देखि बजेट विनियोजन गर्न थालिएको बुढीगण्डकी जलविद्युत् आयोजना निर्माण हालसम्म अघि बढाइएको छैन । हालसम्म यो आयोजना बन्ने/नबन्ने नै टुङ्गो लागेको छैन ।
यो आयोजनाको निर्माण कार्य आर्थिक वर्ष २०६९/०७० देखि थाल्ने घोषणा गरेको गरेको थियो । तर, एक दशक नाघिसक्दा पनि पूर्वतयारीकै काम अन्तर्गत हालसम्म जग्गा अधिग्रहण र मुआब्जा वितरण जारी छ ।
स्वदेशी लगानीमै बनाउने भनिए पनि मोडालिटी, मुआब्जा वितरणमा कठिनाइ, पुर्नबाससम्बन्धी कार्य अघि बढाउन नसक्दा आयोजना निर्माण हालसम सुरु हुन नसकेको हो । यो आयोजना आर्थिक वर्ष २०८३/०८४ सम्म सम्पन्न गर्ने संशोधित कार्यतालिका छ ।
आर्थिक वर्ष २०६७/०६८ देखि पूर्वतयारीका काम अघि बढाइएको पश्चिम सेती आयोजना पनि अहिलेसम्म बन्ने/नबन्ने अन्योलमै छ । बारास्थित निजगढ अन्तरराष्ट्रिय विमानस्थल आयोजनामा पनि सरकार अहिलेसम्म ‘ब्याकफूट’मै छ । अर्थात्, उक्त विमानस्थल निर्माण हुने/नहुनेमा सरकार नै अन्योलमा छ ।
आयोजनाको निर्माण अवधि आर्थिक वर्ष २०७१/०७२ देखि आर्थिक वर्ष २०८५/०८६ सम्म तोकिएको थियो । आयोजनाको मुख्य काम सुरु हुनै सकेको छैन भने केही प्रारम्भिक काम बाहेक अरू प्रगति नगन्य देखिन्छ ।
माथिका तीन बाहेक निर्माणाधीन अधिकांश राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाको भौतिक प्रगति पनि सन्तोजनक देखिँदैन । ती आयोजनामा बारम्बार ठेक्का अवधि र लागत संशोधन हुने गरेको छ ।
आर्थिक वर्ष २०६३/०६४ देखि निर्माण थालिएको सिक्टा सिँचाइ आयोजनाको निर्माण कार्य अहिलेसम्म सम्पन्न भएको छैन । निर्माण सुरु भएको डेढ दशक बित्दासमेत उक्त आयोजना पूरा हुन नसकेको हो ।
कुल २५ अर्ब दुई करोड रुपैयाँ संशोधित लागत अनुमान गरिएको आयोजनाको भौतिक ‘प्रगति’ निराशाजनक छ । यस्तो प्रगति हालसम्म करिब ४२ प्रतिशतमात्रै छ भने वित्तीय प्रगति ४० प्रतिशतमा सीमित छ ।
त्यस्तै, आर्थिक वर्ष २०७१/०७२ देखि सुरु भएको राष्ट्रपति चुरे संरक्षण कार्यक्रम कार्यान्वयन गति पनि निकै सुस्त छ । कुल दुई अर्ब ४९ करोड रुपैयाँ कुल लागत अनुमान गरिएको उक्त कार्यक्रमको हालसम्म करिब ५ प्रतिशतमात्र प्रगति भएको छ ।
आर्थिक वर्ष २०७३/०७४ बाट निर्माण थालिएको सुनकोशी मरिण डाइभर्सन बहुउद्धेश्यीय आयोजनाको प्रगति पनि न्यून छ । कुल ४६ अर्ब १९ करोड रुपैयाँ संशोधित लागत अनुमान गरिएको उक्त आयोजनाको भौतिक प्रगति हालसम्म ३४ प्रतिशत छ ।
१८ वर्षअघि निर्माण सुरु भएको महाकाली सिँचाइ आयोजना अहिलेसम्म पनि अधुरै छ । आर्थिक वर्ष २०६३/०६४ देखि निर्माण थालिएको उक्त आयोजनाको भौतिक हालसम्म २२ प्रतिशतमात्रै छ । आयोजना कहिलेसम्म सकिन्छ, एकीन छैन ।
नेपाली सेनाले निर्माण अघि बढाइरहेको काठमाडौं–तराइ द्रूतमार्गको निर्माणकार्य पनि सन्तोषजनक छैन । निर्माणकार्य सुरु भएको आठ वर्ष बित्दासमेत नेपाली सेनाले उक्त आयोजना निर्माण पूरा गर्न सकेको छैन । आर्थिक वर्ष २०७३/०७४ देखि निर्माण सुरु भएको आयोजना निर्माणको ५० प्रतिशत काम पनि पूरा भएको छैन ।
राष्ट्रिय योजना आयोजनाबाट प्राप्त गौरवका आयोजनाहरूको प्रगति विवरण हेर्दा द्रूतमार्गको हालसम्म ३६ प्रतिशत मात्र भौतिक प्रगति देखिन्छ । साढे तीन वर्षमा निर्माण सम्पन्न गर्नुपर्ने सम्झौता भए पनि सेनाले आठ वर्षमा पनि द्रूतमार्ग निर्माण सम्पन्न गर्न सकेको छैन ।
अमेरिकी अनुदान सहयोगमा निर्माण अघि बढेको प्रसारण लाइन विस्तार आयोजनाको प्रगति पनि सन्तोषजनक छैन । आर्थिक वर्ष २०६७/०६८ देखि सुरु भएको मिलेनियम च्यालेन्ज एकाउन्ट नेपाल (प्रसारण लाइन विस्तार आयोजना) को भौतिक प्रगति हालसम्म नौ प्रतिशतमात्रै छ ।
त्यस्तै, सुदूरपश्चिमका कैलाली र त्यस आसपास ३८ हजार हेक्टर कृषियोग्य जमिन सिँचाइ गर्ने लक्ष्य राखिएको रानीजमरा कुलरिया सिँचाइ आयोजना निर्माणकार्य पनि सुस्त छ ।
आर्थिक २०६७/०६८ देखि निर्माण थालिएको उक्त आयोजना हालसम्म सम्पन्न हुन सकेको छैन । हालसम्म आयोजनाको ७४ प्रतिशत मात्र काम सकिएको छ ।
आर्थिक २०४५/०४६ देखि नै निर्माण सुरु भएको अर्को आयोजना हो – बबई सिँचाई आयोजना ! उक्त आयोजना निर्माण सुरु भएको साढे तीन दशक बित्दासमेत सम्पन्न हुन सकेको छैन । कुल १८ अर्ब ९६ करोड रुपैयाँ संशोधित लागत अनुमान गरिएको उक्त आयोजनाको हालसम्मको भौतिक प्रगति ७२ प्रतिशत छ ।
सिक्टा सिँचाइ आयोजनाको निर्माणकार्य पनि बबइको भन्दा फरक छैन । अर्थात्, उक्त आयोजना आर्थिक वर्ष २०६१/०६२ देखि निर्माण सुरु भए पनि हालसम्म सम्पन्न हुन सकेको छैन ।
हालसम्म उक्त आयोजनाको निर्माणकार्य ४२ प्रतिशतमात्र भएको छ । यी दुबै आयोजना तोकिएको अवधिभित्र सम्पन्न नभएपछि सरकारले पटकपटक म्याद थप्ने गरेको छ । त्यस्तै, भेरी बबई डाइभर्सन आयोजना निर्माण सुरु भएको १२ वर्ष पुग्यो ।
अर्थात, पाँच वर्षभित्र निर्माण सम्पन्न गर्नुपर्ने सम्झौता रहेको उक्त आयोजना औपचारिक रूपमा भने आर्थिक वर्ष २०६८/०६९ देखि निर्माण सुरु भएको थियो । तथापि अहिलेसम्म पनि आयोजना निर्माण सम्पन्न हुन सकेको छैन । हालसम्म सो आयोजनाको ६६ प्रतिशत निर्माणकार्य सकिएको छ ।
काठमाडौं उपत्यकाबासीको तिर्खा मेटाउने आयोजनाका रूपमा हेरिएको मेलम्ची खानेपानी आयोजनाको पहिलो चरणमा १७ हजार लिटर पानी वितरण गरिसकिएको छ । तर, आयोजनाको दोस्रो र तेस्रो चरणमा गर्नुपर्ने निर्माणकार्य अहिलेसम्म सुरु हुन सकेको छैन । आर्थिक वर्ष २०५५/०५६ देखि निर्माण थालिएको सो आयोजनाको दोस्रो र तेस्रो चरण गर्नुपर्ने काम अहिलेसम्म पूरा हुन सकेको छैन ।
लुम्बिनी र पशुपति विकास कोषको काम भने केही सन्तोषजनक देखिन्छ । आर्थिक वर्ष २०६९/०७० मा सुरु भएको लुम्बिनी क्षेत्र विकास कोषको हालसम्मको प्रगति ९५ प्रतिशत छ भने पशुपति विकास कोषको भौतिक प्रगति ८८ प्रतिशतमात्रै छ । यी दुवै आयोजनाको निर्माणकार्य कहिले सकिने हो, टुङ्गो लाग्न सकेको छैन ।
त्यस्तैगरी, उत्तर दक्षिण करिडोर (कोशी करिडोर) आयोजनाको निर्माण पनि निकै सुस्त गतिमा अघि बढेको छ । आर्थिक वर्ष २०६५/०६६ देखि निर्माण सुरु भएको उक्त आयोजनाको हालसम्म ४८ प्रतिशत काममात्र सम्पन्न भएको छ । उता, आर्थिक वर्ष २०६६/०६७ देखि सुरु भएको कालीगण्डकी करिडोरको काम पनि अहिलेसम्म पूरा हुन सकेको छैन । भौतिक प्रगति हालसम्म ६५ प्रतिशत हाराहारी छ ।
त्यस्तै, उत्तर–दक्षिण लोकमार्ग अन्तर्गतको कर्णाली करिडोर आयोजना निर्माण पनि सुस्त छ । आर्थिक वर्ष २०६४/०६५ देखि सुरु भएको आयोजनामा हालसम्म ३० प्रतिशत काममात्रै भएको छ । हुलाकी र मध्यपहाडी राजमार्ग आयोजना निर्माणले पनि अपेक्षित गति लिन सकेका छैनन् । आर्थिक वर्ष २०६४/०६५ देखि निर्माण सुरु भएको पुष्पलाल–मध्यपहाडी लोकमार्ग) आयोजनाको अहिलेसम्म ७७ प्रतिशत निर्माण सकिएको छ ।
त्यस्तै, आर्थिक वर्ष २०६६/०६७ देखि निर्माण थालिएको हुलाकी आयोजना पनि वर्षौदेखि अधुरो छ । विभिन्न कारण हुलाकी राजमार्ग निर्माण कार्य प्रभावित हुँदा समय र लागत बढेको छ । हालसम्म आयोजनाको ६७ प्रतिशत मात्र निर्माण सकिएको हो ।
हाल मेट्रो तथा मोनोरेल विकास आयोजनाको काम दुई खण्डमा अघि बढाइएको छ । पूर्व–पश्चिम विद्युतीय रेलमार्ग आयोजना अन्तर्गत बर्दिबास–चोचा खण्डमा ४६ प्रतिशत निर्माणकार्य सकिए पनि पूर्वको काकडभित्तादेखि पश्चिमको गड्डाचौकीसम्म पुग्ने गरी बन्ने विद्युतीय रेलमार्ग निर्माणको काम सुस्त छ ।
पूर्व–पश्चिम विद्युतीय रेल आयोजनाको भौतिक प्रगति भने नगन्य अर्थात् चार प्रतिशतमात्र छ ।
सम्पन्न भए यी आयोजना
सरकारले यसअघि राष्ट्रिय गौरवका आयोजना भनी घोषणा गरेका २४ मध्ये हालसम्म तीन आयोजनामात्र सम्पन्न भएका छन् ।
दोलखाको लामाबगरमा ४५६ मेगावाटको माथिल्लो तामाकोशी आयोजना आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा निर्माण सम्पन्न भई व्यवसायिक रूपमा विद्युत् उत्पादन सुरु गरिसकेको छ ।
असोज दोस्रो साता अविरल वर्षापछि चलेको बाढीपहिरोले क्षति पुर्याउँदा अहिलेहाल भने आयोजनाबाट विद्युत उत्पादन बन्द छ ।
त्यस्तै, आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा पनि दुई विमानस्थलहरू निर्माण सकिएर सञ्चालनमा आएका छन् । भैरहवामा गौतमबुद्ध अन्तरराष्ट्रिय विमानस्थल र कास्कीमा पोखरा क्षेत्रीय अन्तरराष्ट्रिय विमानस्थल निर्माण सम्पन्न भई सञ्चालनमा आइसकेका छन् ।
तर, भारतले नयाँ हवाई मार्ग नदिँदा र सरकारले बजारीकरण गर्न नसक्दा अर्बौं रुपैयाँ खर्चेर बनाइएका यी विमानस्थल पूर्ण क्षमतामा सञ्चालन गर्न सकिएको छैन ।