युक्रेन र रुसबीच युद्ध भएको दुई वर्ष पूरा भएको छ । यस बिचमा दुवै देशले पाएको या गुमाएको भन्ने विषयको बहस धेरै टाढाको हो । कतिको ज्यान गयो भन्ने मुख्य विषय हो । एक जर्मन सैन्य अधिकारीकै अनुसार यस बिचमा रुसले नै धेरै कुरा गुमाएको छ ।
रुसको सैन्य शक्ति दिन प्रतिदिन कमजोर हुँदै गएको ती अधिकारीको ठहर छ । किभमा युक्रेनी सेनाको सहयोगका लागि तैनाथ जर्मन सैन्य जत्थाका प्रमुख क्रिस्चियन फ्रेडिङका अनुसार युद्धमा ३ लाख जना मारिएका छन् या गम्भीर चोट बोकेका छन् । अमेरिकी कूटनैतिक नियोगले दिएको जानकारी अनुसार ३ लाख १५ हजार रुसी सेना मारिएका छन् या उनीहरू घाइते भएका छन् । जर्मन रक्षा मन्त्री बोरिस पिस्टोरियसका विशेष सल्लाहकार समेत रहेका फ्रेउडिङको बिचारमा रुसले यस बिचमा धेरै कुराको क्षति सहेको छ ।
जनवरी महिनामा नै रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले ४ लाख ८६ हजार जनाले स्वयंसेवकको रूपमा रुसी सेनालाई साथ दिएको बताएका छन् । जनवरीमा जर्मनहरूले यो रिपोर्ट सार्वजनिक गरेको एक महिना अगाडि नै रुसले गएको १८ वर्षमा जम्मा गरेको सैन्य शक्तिको अहिले क्षय भएको जनाएको थियो । रुसले भने बारम्बार युद्धमा मारिने रुसी सेनाको सङ्ख्याको विषयमा पश्चिमाहरूले अनावश्यक प्रचार प्रसार गरेको दाबी गरेका छन् ।
साताको अन्त्यमा विधायकहरूका सामु अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेन कुनै पनि सर्तमा युक्रेनमाथिको सहयोगलाई निरन्तरता दिने पक्षमा छन् । रुसले ३ हजार १ सयको हाराहारीमा ट्याङ्कको साथमा युद्धको सुरुवात गरेको थियो । यसमध्ये २ हजार २ सय पास भई सकेका छन् । बाँकी रहेका टी ६२ ट्याङ्क पनि सन् १९७० भन्दा अघि नै बनाइएका हुन् ।
युक्रेनले सुरुवाती दिनमा धेरै क्षति भए सहे पनि अन्त्यमा रुसी सेनाको भन्दा कम क्षति सहेको छ । अगस्ट महिनामा न्यु योर्क टाइम्समा प्रकाशित एक रिपोर्टका अनुसार युक्रेनले लगभग ७० हजारको हाराहारीमा क्षति सहेको थियो ।
अहिले जर्मनी र अमेरिकी दाबी भन्दा पनि युक्रेनको दाबी अझ फरक छ । गएको बिहीबार मात्र युक्रेनले युद्धमा ४ लाख ७ हजार २ सय ४० जना रुसी सेनाले ज्यान गुमाएको दाबी गरेको थियो । उसले बिहीबार गरेको दाबी अनुसार गएको २४ घण्टामा मात्र १ हजार १ सय ६० जनाले ज्यान गुमाएका थिए । सोही दिन मस्कोले पछिल्लो घण्टामा १ हजार २ सय जना युक्रेनी सेनाको ज्यान गएको दाबी गरेको थियो । युक्रेनी वार्ताका लागि पूर्वविशेष अमेरिकी प्रतिनिधि कर्ट भोल्कर भने दुवै पक्षले आफू अनुकूल दाबी गरे पनि एकै रातमा मृत्यु हुनेको सङ्ख्या यकिन गर्न कठिन भएको जनाएका छन् ।
अगस्ट महिनामा अमेरिकी अधिकारीहरूले दुवै पक्षका गरी कुल ५ लाख जनाको ज्यान गएको जनाएको थियो । बेलायतले भने यस बिचमा ३ लाख ५० हजार रुसी सेनाको ज्यान गएको जनाएको छ । अहिले १ लाखको हाराहारीमा वाग्नर समूह पनि युद्धमा समाहित छ । त्यसै समूहका पनि धेरै जना मरेको बेलायती अधिकारीले जनाएका छन् ।
युक्रेनको समस्या भने फरक छ । युक्रेनमा मर्ने भन्दा बढी घाइतेका सङ्ख्या छ । ७० हजार युक्रेनीको ज्यान जाँदा १ लाख २० हजार जना घाइते भएका थिए । अगस्ट महिनामै रुसी रक्षा मन्त्रीले तीन महिनाको अन्तरालमा मात्र ४३ हार युक्रेनी सेना हराएको दाबी गरेका थिए । मध्य जुनमा रुसी राष्ट्रपति पुटिनले युक्रेनले प्रत्याक्रमण सुरु गरे पछि रुसले भन्दा युक्रेनले १० गुणा बढी क्षति सहेको दाबी गरेका थिए । रुसी रक्षा मन्त्री सन् २०२२ को फेब्रुअरी यता ३ लाख ८० हजार जना युक्रेनी मरेको दाबी गरेका थिए ।
हग सेन्टर फर स्ट्रेटेजिक स्टडीजका विश्लेषक फ्रेडरिक मेरटेन्सले युद्ध सुरु भएको पहिलो गृष्मसम्मका धेरै क्षति भएको बताएका छन् । त्यसै समयमा अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग युक्रेन पुग्न थाले पछि युक्रेनले कम क्षति सहन थालेको हो । रुसको कुल सैन्य जत्था संसारकै ठुलो मानिन्छ । ११ लाख सक्रिय तथा रिजर्भमा १५ लाख सेना भएको जनाइन्छ । युक्रेनसँग ५ लाख सक्रिय र ८ लाख रिजर्भ सेना भएको जनाइएको छ । सुरुमा बाख्मुतमा भएको भिडन्तमा सबै भन्दा धेरै जनाको क्षति भएको थियो । त्यहाँको भीषण युद्ध दुवै पक्षले त्यत्तिकै क्षति सहेका थिए ।
यसै गरी १० अक्टोबर २०२३ मा डोन्सटेकको एदीभ्कामा रुसले आक्रमण गरे पछि सबै भन्दा छिटो गतिमा जन धनको नास हुन सुरु भएको थियो । यी दुईमा नै प्रभाव जमाउनका लागि रुसले धेरै सेनाको ज्यान हत्केलामा राखेको हो । अहिले पनि रुससँग धेरै हतियार र ट्याङ्क छन् । परन्तु ती धेरै पुराना भई सकेका छन् । सन् २०२४ को सुरुवातमा रुसी सेनासँग १ हजार ७ सय ५० तथा युक्रेनसँग ९ सय ३७ ट्याङ्क रहेको जनाइएको छ । परन्तु युक्रेनको ट्याङ्क नयाँ र भरपर्दो जनाइएको छ । अहिले युक्रेनको साथमा रहेका धेरै ट्याङ्कहरू जर्मनीले सहयोग स्वरूप प्रदान गरेको हो ।
युद्ध तेस्रो वर्षमा प्रवेश गरेको छ । तेस्रो वर्षको सुरुवातमा युक्रेनको चासो पश्चिमा देशको प्रतिबद्धतामा निर्भर रहेको छ । पश्चिमा देशले प्रतिबद्धता गरे अनुसारको सहयोग पाएमा जित हता पार्ने सोचमा युक्रेनी राष्ट्रपति भालाडोमिर जेलेन्सकी छन् । अहिले रुस र युक्रेन बिच युद्ध जारी भए पनि यस युद्धले सिङ्गो संसारलाई प्रभावमा पारेको छ । युरोपेली युनियनले युक्रेनलाई आगामी चार वर्षसम्म वार्षिक १३ दशमलव ५ अर्ब अमेरिकी डलर सहयोग गर्ने जनाइ सकेको छ । परन्तु अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषका अनुसार यो रकम अपुग हो । वार्षिक ३७ खर्व अमरेकी डलर बाह्य सहयोग युक्रेनका लागि आवश्यक छ । अहिले औद्योगिक राष्ट्रको सम्मेलन, नाटो र अन्य अमेरिकी निकट देशहरूको बिचमा युक्रेनलाई गर्ने सहयोगका बारे चर्चा चलेको छ ।
युद्ध सुरु भए यता रुसले सहजै जित हता पार्ने अनुमान गरेको थियो । सुरुवाती केही महिनामा रुसी सेना हाबी पनि भएका थिए । जब पश्चिमा देशहरूले युक्रेनलाई सहयोग गर्न सुरु त्यस पछि युक्रेनले दरिलो प्रतिरक्षा गरेको छ । यसै प्रतिरक्षा एउटा प्रमुख कारण हो की रुस हार्न चाहँदैन । युक्रेन आफूले जित्ने अनुमान गर्छ । दुवै पक्ष पछिल्लो समय सुरुवाती समयमा जस्तो आक्रामक छैन । सायद पश्चिमा देशबाट आशा गरे जस्तो सहयोग नपाए युक्रेन लचिलो हुन सक्ने छ । त्यसै किसिमको सहयोग जारी रहे रुसी राष्ट्रपति पुटिनका लागि एउटा गम्भीर निर्णय गर्न जरुरी हुने अवस्था देखिएको छ ।