६० प्रतिशत नेपाली माइग्रेनको मारमा

तनावै तनावको दैनिकीले माइग्रेनको समस्या दिन दुईगुना रात चारगुनाका दरले बढ्दै गएको छ । विश्वमा बढ्दो यो प्रकोपले नेपाल पनि अछुतो रहन सकेको छैन । जनसङ्ख्याको ६० प्रतिशत विभिन्न खालका माइग्रेनबाट पीडित रहेको तथ्यांक छ । यो एकखाले टाउको दुखाईको समस्या हो । यसमा बिरामीलाई अचाक्ली नै टाउको दुख्छ । सामान्यतया यो दुखाई ४ देखि ७२ घण्टासम्म रहन सक्छ । माइग्रेनको समस्या नेपालीमाझ आम समस्या हो ।

मानिसको व्यस्त र तनावपूर्ण जीवनशैलीले माइग्रेनको समस्या निम्त्याइरहेको छ । माइग्रेन सबै उमेरका व्यक्तिलाई हुनसक्छ । तर युवा र महिलालाई यो समस्याले बढी सताउने चिकित्सकहरू बताउँछन् । समयमै उपचार गरे समस्यामा सुधार हुने माइग्रेन लापर्बाही गरे जटिल बन्दै जान्छ । माइग्रेन कस्तो समस्या हो ? के कारणले हुन्छ ? यसको उपचार विधि के छ ? यसबाट बच्न के गर्ने ? भन्ने विषयमा वरिष्ठ न्युरोलोजिष्ट डाक्टर सुनिल कोइरालासँग गरिएको कुराकानी–

माइग्रेन कस्तो समस्या हो ? माइग्रेन एक प्रकारको टाउको दुख्ने समस्या हो । हेड्याकका धेरै प्रकार छन् । जस्तैः टेन्सन हेड्याक, माइग्रेन हेड्याक, वास्कुलर हेड्याक छन् । त्यसमध्येको एक माइग्रेसन हेड्याक हो ।

माइग्रेन भएको कसरी थाहा पाउने ? यसमा कस्ता लक्षण देखिन्छन् ? माइग्रेनका धेरै चरण हुन्छन् । एउटा चरणको माइग्रेनमा औडाहा हुने हुन्छ । अर्को चरणको माइग्रेनमा सामान्य दुखाई लामो समयसम्म भइरहने हुन्छ । यसको मुख्य लक्षण भनेको पटकपटक टाउको दुख्ने, केही घण्टासम्म टाउको दुख्ने, टाउको भारी हुने, टाउको टनटन हुने गरी दुख्ने, अत्याधिक टाउको दुखाईका कारण चक्कर लाग्ने तथा बान्ता हुने हुन्छ ।

कुन उमेर समुहमा यसको समस्या बढी देखिन्छ ? माइग्रेन जुनसुकै उमेर समुहमा पनि हुनसक्छ । अझ युवाहरूमा बढी देखिन्छ । टाउको दुख्ने मुख्य कारण भनेको तनाव हो । युवाहरूले खानपानमा ध्यान नदिनु, निद्रा नपुग्नु, धुमपान, मद्यपान बढी गर्नाले माइग्रेन धेरै बढ्न सक्छ । त्यस्तै पुरुषको तुलनामा महिलामा बढी देखिएको छ ।

महिलामा बढी देखिनुको कारण के हो ? यसको यही कारण हो भन्ने चाहिँ अहिलेसम्म पत्ता लागेको छैन । कुनै रोग पुरुषमा बढी देखिनु, कुनै रोग महिलामा बढी देखिनुको कारण हर्मोन समस्याले पनि हुनसक्छ ।

नेपालमा माइग्रेनका बिरामीहरूको अवस्था कस्तो छ ? माइग्रेन नेपाली माझ आम समस्या हो । नेपालमा ६० प्रतिशतमा यो समस्या देखिएको छ । त्यसमा महिलाको संख्या बढी छ । टाउको दुखाइकै कारण धेरै मानिसको जीवनशैलीमा नै प्रभाव पारिरहेको अवस्था छ । अझ भन्ने हो भने टाउको दुखाइका कारण उपचारका लागि आउने ९० प्रतिशतमा माइग्रेनको समस्या रहेको पाइएको छ ।

यसको उपचार विधि के छ ? सबै टाउको दुखाई माइग्रेन नहुन पनि सक्छ । त्यसैले सबैभन्दा पहिले त हामीले माइग्रेन हो कि होइन भनेर निक्र्यौल गर्ने खाना, निन्द्रा, व्यायाममा ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । साथै तनाव व्यवस्थापन गर्नुपर्ने हुन्छ ।

यदि कसैलाई तीन चार महिनामा एकपटक माइग्रेन हुन्छ भने माइग्रेन हुने समयमा मात्र औषधि खानुपर्छ । कसैलाई निरन्तर टाउको दुखिरहन्छ भने औषधि खानुपर्छ । कतिपय औषधिको साइड इफेक्ट हुन्छ भने कतिको हुँदैन । कसैलाई तौल बढ्ने हुन्छ । औषधि भने मानिसको अवस्था बुझेर घटाउने, बढाउने गरिन्छ ।

समयमै उपचार नगरे के हुन्छ ? माइग्रेन हुँदा औषधि खायो भने बानी पर्छ । नियमित खानु पर्ला कि भन्ने डरले नखाई बस्ने हाम्रो मानसिकता छ । यो सधैँ खानै पर्ने औषधि होइन । यो खाँदैमा बानी पनि पर्दैन । बरु औषधि नखाँदा अझै धेरै समस्या देखा पर्नसक्छ । नियमित डाक्टरको सल्लाहमा औषधि सेवन गर्नु उपयुक्त हुन्छ । जीवनशैलीमा परिवर्तन गरेर स्वस्थ जीवनशैली जिउन सकियो भने यस्ता समस्याबाट बच्न सकिन्छ ।

कस्तो खानपानले माइग्रेनलाई बढाउँछ ? सबैलाई हुन्छ भन्ने त छैन तर माइग्रेन भएका व्यक्तिले दूध, दही आइसक्रिम, पनिर लगायत दूधबाट बनेका परिकार र जंकफुडहरु अचार, चकलेट खाँदा समस्या झन बढ्ने हुँदा यस्ता खाना नखानु नै राम्रो मानिन्छ ।

यसमा वंशाणुगत असर पनि हुने हो ? वंशाणुगतकै कारण यो रोग हुने त होइन । तर कसैकसैमा यो पनि कारण हुनसक्छ ।

यसबाट बच्न के गर्ने ? माइग्रेनबाट बच्न सबैभन्दा पहिला त जीवनशैलीमा सुधार गर्ने, खानपानमा ध्यान दिने, तनावबाट टाढै रहने, आफूलाई मन लागेका पुस्तक पढ्ने, व्यायाम गर्नाले धेरै हदसम्म माइग्रेन कम गर्न सकिन्छ । त्योबाहेक अन्य उपाय भनेको उपचार नै हो ।