राजकुमार राईको ‘किवाहाङ’ उपन्यासको परिचर्चा

काठमाडौँ– साहित्यकार राजकुमार राईको उपन्यास ‘किवाहाङ’माथि परिचर्चा गरिएको छ । गत असारको अन्तिमतिर विमोचित उपन्यास ‘किवाहाङ’लाई पाठकहरूले निक्कै रुचाउँदै आएपछि उपन्यासका बारेमा परिचर्चा कार्यक्रम गरिएको हो ।

यस उपन्यासका बारेमा साहित्यकारहरू गीता रेग्मी, नन्दु उप्रेती, डा. पुरन राई, राजकुमार बानिया र प्रा.डा. कुमार कोइरालाले समीक्षा गरेका छन् ।

कार्यक्रममा साहित्यकार गीता रेग्मीले किवाहाङ उपन्यासको परिचर्चा गर्दै राजकुमार राईले अत्यन्त कुशल तरिकाले उपन्यास लेखेको बताइन् ।

उनले यस उपन्यासमा दोस्रो विश्वयुद्धलगत्तै पूर्वी नेपालको सङ्खुवासभादेखि हङकङ, मलेसिया, सिङ्गापुर, ब्रुनाई र युकेसम्म ब्रिटिस गोर्खाहरूले भोगेका कथाहरू रहेको स्पष्ट पारिन् । उनले गोर्खाहरूको पैसाले नेपालका दरबार बनेका र शासकहरू पालिएको तीतो सत्यलाई उपन्यासले उजागर गरेको उल्लेख गरिन्।

प्राज्ञ नन्दु उप्रेतीले आफू उपन्यासका पात्रहरूको खुसीमा हाँसेको अनि दुःखमा रोएको सुनाए । उप्रेतीले उपन्यासको सजीव प्रस्तुतिले पाठकहरूलाई राम्रोसँग प्रभाव पार्ने भन्दै उपन्यासले हङकङ, मलेसिया, ब्रुनाई, सिङ्गापुर र युकेको भ्रमण गराउने बताए ।

डा. पुरन राईले किवाहाङ उपन्यासमा नेपाल, हङकङ, मलेसिया, सिङ्गापुर, ब्रुनाई र युकेका सांस्कृतिक कुरालाई समेटिएको उल्लेख गर्दै  त्यतिबेला गाउँ लाहुरेको तलबमा निर्भर हुन्थ्यो भने अहिले देश नै वैदेशिक रोजगारीबाट आएको रेमिटेन्समा निर्भर भएको यथार्थ प्रस्तुत गरे । यस उपन्यासले गोर्खा लाहुरेहरूको मनोविज्ञानलाई सूक्ष्म तरिकाले व्यक्त गरेको उनको विश्लेषण छ ।

परिचर्चा कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्दै राजकुमार बानियाले राजकुमार राईबाट बडो आँट र मेहनतका साथ किवाहाङ उपन्यास लेखिएको बताए । उनले उपन्यास पढ्दा गाउँ नै रित्तिएर लाहुरे बनेको आफ्नो स्कूले जीवनको स्मरण भएको कुरा बताए । उपन्यासले दोस्रो विश्वयुद्धपछिको गोर्खाहरूको इतिहासका बारेमा पनि प्रशस्तै ज्ञान दिएको उनको समीक्षा थियो ।

प्रा.डा. कुमार कोइरालाले गोर्खाहरूप्रति नेपाली समाजको नकारात्मक भाष्यको विरुद्धमा राजकुमार राईबाट यो उपन्यास लेखिएको तर्क गरे । उनले गोर्खा पल्टन बहुविश्वविद्यालय हो भन्ने कुरा पनि प्रस्ट्याएको बताए । कोइरालाले नेपाली शासकहरूले गोर्खाहरूप्रति गरेको अन्यायका बारेमा पनि उपन्यासले आवाज उठाएको धारणा राखे। यस उपन्यासले किरात संस्कृति र आञ्चलिकतालाई बडो सुन्दर तरिकाले प्रस्तुत गरेको उनले दाबी गरे ।

उपन्यासकार राजकुमार राईले आफूले किवाहाङ उपन्यास लेख्नुका कारणहरूबारे प्रस्ट्याएका थिए । उनले भने, ‘गोर्खाहरूको इतिहास सही तरिकाले लेखिएको छैन । सम्बन्धित गोर्खाहरूले भन्दै आएका तथ्य र लिखित इतिहासमा समानता छैन । मैले उपन्यासमा गोर्खाहरूको सत्य कुराहरूलाई समावेश गराउने प्रयत्न गरेको छु । आगामी उपन्यासमा पनि सही कुराहरूका बारेमा कलम चलाउने छु ।’

उनले किरात संस्कृति लाहुरे संस्कृति विश्वमा नेपाल र नेपालीको पहिचान परिचित गोर्खाहरू हुन् । उनीहरूले दुइवटा विश्वयुद्धको क्षतिपूर्ति नपाएको बारे नेपाल मौन बसेकाले पनि उपन्यास मार्फ़त साे कुरा उठाउन खोजेको बताए ।