काठमाडौं– फागुन २२ गते राति प्रहरीले कपिलवस्तुमा एक व्यक्तिको घरमा छापामारी एसएमजी राइफल, गोली, म्यागेजिन, पेस्तोलसहित ठूलो परिमाणमा हतियार बरामद गर्‍यो । त्यसअघि इटहरी र पोखराबाट पनि हतियार बरामद भएको थियो । यी सबै अवैध हतियार हुन् । श्रङ्खलावद्ध देखिएका यी घटना हेर्दा पछिल्लो समय पुनः हतियारको चलखेल बढ्न थालेको देखिन्छ ।

यसरी बढेको हतियारको चलखेलसँगै वैध हतियारको दुरुपयोग हुने सम्भावना समेत बढेको छ । नेपाल प्रहरीका पूर्व अतिरिक्त महानिरीक्षक (एआईजी) जयबहादुर चन्द भन्छन्, ‘संक्रमणकालीन अवस्थामा वैध हतियार पनि सुरक्षा चुनौती हुनसक्छ । त्यसैले कस्ता व्यक्तिका हातमा वैध हतियार छन् त्यसको मुल्याङ्कन गरी निगरानी बढाउनु आवश्यक छ ।’

आपराधिक पृष्ठभूमिकै व्यक्तिहरूले इजाजत पाउँदा हतियारको दुरुपयोग बढेको प्रहरीको ठहर छ । हतियार देखाएर धम्क्याउँदै रकम असुली गर्ने र ठेक्कापट्टा कब्जा गर्न सक्रिय हुने जस्ता घटना देखिएका छन् । यसअघि वैध हतियारको आडमा मिटर ब्याजको धन्दा चलाउने, अवैध वन्यजन्तुको शिकार गर्ने, धम्क्याउने, चन्दा असुल्ने, हप्ता असुली गर्ने गरेका घटना पनि सार्वजनिक भएका थिए ।

नेपाल प्रहरीका प्रवक्ता, प्रहरी वरिष्ठ उपरीक्षक (एसएसपी) उत्तमराज सुवेदी नेपालमा हुने अपराधिक घटनामध्ये ९५ प्रतिशत हतियारको आडमा हुन्छन् । सुवेदी भन्छन्, ‘लुटपाट, गुण्डागर्दी, फिरौती र धम्कीलगायतका घटनामा हतियारको प्रयोग बढेको देखिन्छ ।’

कस्ता छन् वैध हतियार ?

२००७ सालको परिवर्तनपछि सरकारले साना हतियारमाथिको नियन्त्रण गर्न कानूनी व्यवस्था नै गरेको थियो । कुनै व्यक्तिले राज्यको अनुमतिमा पनि साना हतियार राख्न नपाउने व्यवस्था थियो । तर, पञ्चायतकालमा दरबारको अनुमति र हुकम प्रमाङ्गीबाट पहुँचवाला व्यक्तिले साना हतियार राख्न थाले ।

पञ्चायतपछि बहुदलीय व्यवस्थामा पनि पहुँचवालाहरुले साना हतियार राख्न थाले । मन्त्रिपरिषद्ले विशेष निर्णय गरेर ‘सुरक्षा’का लागि भन्दै पहुँचवालाहरुलाई हतियार दिने व्यवस्था गरियो ।

अहिले भने सरकारले १२ बोर र २२ बोर राइफलका साथै हवाइफायर गर्न मिल्ने बन्दुक मात्रै व्यक्तिले राख्न पाउने व्यवस्था गरेको छ । यसबाहेक अन्य हतियार राख्ने छुट छैन । १२ बोरको राइफलका लागि १ सय राउन्ड गोली राख्न पाउने कानूनी व्यवस्था छ भने २२ बोरका लागि २ सय राउन्ड ।

कति छन् इजाजत प्राप्त हतियार ?

पछिल्लो ३ वर्षयता देशभर कतिले हतियारको इजाजत लिए त्यसको आधिकारिक तथ्याङ्क गृह मन्त्रालय सँग नै छैन । तर, मन्त्रालयका अनुसार, २०७२ असारसम्ममा देशभर इजाजत प्राप्त हतियारको संख्या ३४ हजार ३ सय १४ वटा थियो । त्यसमा पेस्तोल, रिभल्वर, भरुवा बन्दुक, १२ बोरको बन्दुक लगायत छन् ।

यी मध्ये काठमाडौंमा मात्रै ११ हजार अनुमति प्राप्त हतियार छन् । काठमाडौंका प्रमुख जिल्ला अधिकारी रामप्रसाद आचार्यका अनुसार अहिले पनि हतियार लिन चाहनेहरुको संख्या बढेको छ । जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा हतियारको इजाजत लिनका लागि निवेदन दिनेको संख्या अहिले पनि उल्लेख्य मात्रामा रहेको प्रजिअ आचार्यले जानकारी दिए ।

अहिले देशभरका जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा हतियार राख्ने अनुमतिका लागि निवेदन दिने र हतियार लिइसकेकाहरुको संख्या जोड्ने हो भने सुरक्षा निकायभन्दा बढी हतियार नागरिकले राख्न चाहेको देखिन्छ । नेपालमा अधिकांश हतियार अमेरिका, सिंगापुर, बेलायत, इटाली र जर्मनीमा बनेका हतियार ल्याउने गरिएको जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा दर्ता भएका हतियारको विवरणबाट स्पष्ट हुन्छ ।

कस्तो छ हतियार इजाजतको प्रावधान ? 

हातहतियार तथा खरखजाना ऐन २०१९ अनुसार, आफ्नो सुरक्षाको लागि जुनसुकै नेपाली नागरिकले पनि जिल्ला प्रशासन कार्यालयमार्फत इजाजत लिएर तोकिएको हतियार राख्न सक्छ । तर, त्यसका लागि उसले निश्चित मापदण्ड पूरा गर्नुपर्छ । प्रक्रिया अनुसार, हतियार राख्न सर्वप्रथम जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा निवेदन दिनुपर्छ ।

त्यो निवेदनसँगै सम्बन्धित व्यक्ति मानसिक र शारीरिक रुपमा स्वस्थ भएको चिकित्सकको सिफारिस पनि चाहिन्छ । निवेदनमाथि जिल्ला सुरक्षा समितिले अनुसन्धान गर्छ र ठिक लागेमा गृह मन्त्रालयमा सिफारिस गर्छ । मन्त्रालयले त्यसलाई स्वीकृत गरेपछि बल्ल जिल्ला प्रशासन कार्यालयले इजाजत दिन्छ ।

कानून अनुसार, एक व्यक्तिले एउटा अनुमतिपत्रका आधारमा ३ वटासम्म हतियार राख्न पाउँछ । अनि, एक घर परिवारमा ६ वटासम्म हतियार राख्न पाइन्छ । मन्त्रिपरिषद्द्वारा संशोधित हातहतिहार खर–खजानासम्बन्धी नियमावली, २०६७ मा लाइसेन्सवाला हतियार नामसारी गर्दा वा बेच्दा दस्तुर लाग्ने व्यवस्था छ ।

को सँग छ वैध हतियार ?

गृहमन्त्रालयको तथ्याङ्क अनुसार, वैध हतियार राख्नेमा ठूला उद्योगी र दलका नेताहरु बढी छन् । त्यस्तै सभ्रान्त वर्गले सोखका लागि पनि हतियार राख्ने गरेको पाइएको छ । ती बाहेक नाम कहलिएका थुप्रै गुण्डा नाईकेहरुसँग पनि हतियारको इजाजत छ ।

राजनीतिक दलका भात्रृसंगठनका केही नेता तथा कार्यकर्तासँग पनि हतियार रहेको तथ्याङ्क छ । नेपालका सबै बैंकले पनि हतियार राख्ने इजाजत लिएका छन् । एउटा बैंकसँग कम्तीमा ५ देखि ८ हतियारसम्म रहेको गृहमन्त्रालयको तथ्यांक छ ।

पूर्वएआइजी जयबहादुर चन्द भन्छन् – नागरिकलाई हतियारको इजाजत दिनै नहुने भन्ने होइन, तर हतियारको इजाजत दिँदा, इजाजत लिने व्यक्ति कस्तो पृष्ठभूमीको हो ? के गरिरहेको छ ? हतियार राख्न आवश्यक व्यक्ति हो कि होइन सवै कुरा विचार गरेर मात्रै दिनुपर्छ । तर, अहिले हतियारको इजाजत लिने व्यक्तिहरुको रेकर्ड हेर्ने हो भने अधिकांश इजाजत होल्डर कुनै न कुनै आपराधिक क्रियाकलापमा जोडिएका छन् । यसकारण पनि वैध हतियारको दुरुपयोग बढेको हो । त्यसैले इजाजत दिँदा हतियारको संवेदनशीलता ध्यानमा राखेर इजाजत दिनु राम्रो हुन्छ ।