संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक संविधान जारी भएपछि भएको निर्वाचनद्वारा तत्कालिन एमाले र माओवादीको गठबन्धनले पूर्ण बहुमतको जनादेश प्राप्त गरे भने नेपाली कांग्रेस विपक्षमा पुग्यो । यसका साथै मधेस केन्द्रित दलहरु संसदमा तेश्रो र चौथो स्थानमा पुगेका छन् ।

दोश्रो संविधान सभामा बनेको कांग्रेस नेतृत्वको सरकारले दलहरुलाई अधिक जिम्मेवार बनाउन निर्वाचनमा ३% थ्रेसहोल्ड लागू गरिएको बताउँदै अब उप्रान्त हुने निर्वाचनमा संघीय संसदमा दलको औपचारिक सदस्यकोरुपमा मान्यता प्राप्त गर्नकालागि कुनैपनि दलले संघीय संसदमा प्रत्यक्ष एवं समानुपातिक मतदानमा ३% मत र कम्तिमा संसदको एक सीटमा विजयी भएको हुनुपर्ने व्यवस्था गरिएको दावी गरे ।

यो व्यवस्था लागू भएका कारण अहिलेको संसदमा तुलनात्मकरुपमा निकै कम दलहरुको उपस्थिति छ । भविष्यमा थ्रेसहाल्ड थपिने सम्भावनालाई इन्कार गर्न नसकिने भएकोले देश क्रमिकरुपमा दुई दलीय व्यवस्थामा जान सक्ने देखिन्छ ।

त्यस अवस्थाको पूर्णलाभ नेकपा र कांग्रेसलाई मात्र हुने भएकोले यस विषयमा यी दुई दलबीच सहकार्य भएको निश्चित छ र आगामी दिनमा पनि हुने सम्भावना छ ।

पछिल्लो निर्वाचनकालागि तत्कालिन एमाले र माओवादीले गरेको गठबन्धन औपचारिक एकिकरण गरेर एउटै पार्टीको रुपमा आएको छ । विवाद, संवाद, मनोमालिन्य, सहमति र भागबण्डा गर्दै आएका यी दुई दलका नेताहरुले अब पार्टीमा पूर्णरुपेण एकता कायम भएको दावी गरेका छन् ।

शाब्दिकरुपमा कटु देखिएपनि नेकपाको एकीकरणलाई भागबण्डा नै भन्नु उपयुक्त हुनेछ । पूर्व एमाले र पूर्वमाओवादीबीच भएको भागबण्डा अनुसार सचिवालयमा एमाले जिल्ला कमिटीमा तत्कालिन एमाले बाट ४४ र माओवादी बाट ३३ जना जिल्ला अध्यक्ष भएका छन् ।

सहमति अनुसार एमाले ले पाएको जिल्ला अध्यक्ष भएका ठाँउहरुमा सचिवको जिम्मेवारी माओवादीलाई दिइनेछ , त्यस्तै माओवादी अध्यक्ष भएका ठाँउहरुमा एमालेलाई सचिवको पद प्राप्तहुने छ ।

यही समीकरण अनुसार जिल्ला इन्चार्ज र सह–इन्चार्जको पनि व्यवस्थापन गरिएको छ । जस अनुसार ७७ जिल्ला मध्ये पूर्व एमालेलाई ६० र माओवादीलाई ४० जिल्लामा इन्चार्ज प्राप्त भएको छ ।

एमालेको इन्चार्ज संग माओवादीको सह–इन्चार्ज र माअ‍ेवादीको इन्चार्ज संग एमालेको सह–इन्चार्जलाई कार्यभार दिइने निर्णय सचिवालय बैठकले गरेको छ ।

यसै गरि पछिल्लो छलफल अनुसार नेकपामा रहेको कुल ३२ विभाग मध्ये पूर्वएमाले समूहले १८ र पूर्वमाओवादी समूहले १४ विभाग पाउने समझदारी भएको छ । दुवै दलकाबीच साङ्गठनिक संरचनाको समायोजनका नाममा गरिएको भागबण्डा यस बमोजिम हुनेछ ।

साङ्गठनिक संरचना एमालेको सीट माओवादीको सीट

तत्कालिन नेकपा (माओवादी)ले पहिलो संविधान सभामा ३१,४५,५१९ (३०.५२%) मत पाएको थियो र एमाले २२,२९,०६४ (२१.६३%) । यसैगरि दोश्रो संविधान सभामा माओवादीको मत घटेर १६,०९,१४५ (१७.७९%) मा झरेको थियो भने एमालेको मत बढेर २४,९२,०९० (२७.५५%) पुगेको थियो ।

संविधान जारी भएपछिको पहिलो संसदीय निर्वाचनमा एमाले/माओवादी गठबन्धन भएपनि माओवादीलाई १३,०३,७२१ (१३.६६%) मत प्राप्त भएको थियो जुन माओवादीले पछिल्लो चुनावमा पाएको भन्दा ४.१३% कम थियो जबकि पूर्वएमाले ३१,७३,४९४ (३३.२५%) मत पाउन सफल भयो । यसरि पूर्वएमालेलाई पूर्वमाओवादी भन्दा लगभग अढाई गुणा बढी मत प्राप्त भएको थियो ।

प्रत्यक्षतः पूर्वमाओवादीहरु नै राजनीतिकरुपमा बढी लाभान्वित भएका छन् । एमालेका स्व. नेता मदन भण्डारीले प्रतिपादित गरेको ‘जनताको बहुदलीय जनवाद’ विसर्जित भएको छ । पूर्वमाओवादीले पनि आफ्नो पार्टीको ‘एक्काइसौं शताब्दीको जनवाद’ लाई त्यागेको छ ।

यी दुवै सिद्घान्तको व्याख्यागर्दा ‘जबज’ लाई ‘एक्काइसौं शताब्दीको जनवाद’ भन्दा बढी लोकतान्त्रिक थियो भन्नु उपयुक्त देखिन्छ । ‘जबज’ ले जनवादलाई अन्तिम लक्ष्य स्वीकारेपनि बहुदलीयता, शक्ति पृथक्किकरणको सिद्घान्त र विपक्षको अस्तित्वलाई प्रत्याभूत गरेको थियो भने ‘एक्काइसौं शताब्दीको जनवाद’ ले पूर्णजनवादी शासन प्रणाली स्थापनार्थ यी सबै लोकतान्त्रिक सिद्घान्तलाई उपयोगगर्ने बाटो अंगालेको थियो ।

एमाले/माओवादी एकिकरणपछि बनेको नेकपा ले स्वीकारेको ‘समाजवाद उन्मुख जनताको जनवाद’ मा संविधानलाई गतिशील दस्तावेज भएको बताउँदै राष्ट्रिय सार्वभौमिकता, भौगोलिक अखण्डता, स्वाधिनता र नेपाली जनतामा निहित सार्वभौमसत्ता बाहेक सबै विषय परिवर्तनशील र संशोधनहुनसक्ने भनेका छन । संसदिय लोकतन्त्र, बहुदलियता र संघीयता जस्ता समावेशी शासन प्रणालीलाई आवश्यकतानुसार हटाउन सकिने भन्दै घुमाउरो पाराले ‘एक्काइसौं शताब्दीको जनवाद’ लाई नेकपाले स्वीकारेको छ ।

नेकपा भित्रको आन्तरिक व्यवस्थापनमा अध्यक्ष प्रचण्ड आफ्ना समकक्षी अध्यक्ष के.पी.ओली भन्दा बढी चतुराईपूर्वक भूमिका खेल्न सफल भएको देखिन्छ ।

प्रम ओली भारतमा भएको बखत विवादित बयानबाजी गरेर होस अथवा आफ्ना नेताहरुलाई संगठित राख्दै पूर्वएमाले भित्रका नेताहरुको स्वार्थलाई प्रयोगगर्ने अवसर होस, हरेक अवस्थामा प्रचण्डको खेल तुलनात्मकरुपमा बढ़ी रोचक रँहदै आएको छ ।

पूर्वमाओवादी समूहबाट बनेका मन्त्रीहरुको विवादित क्रियाकलापको दोषपनि प्रम ओलीलाई नै बोकाइएको छ । राजनीतिमा बहुधा कट्टरपन्थी विचारधाराले नरमपन्थलाई निल्ने गरेको दृष्टान्तहरु प्रशस्त पाइन्छ ।

त्यसैले समग्र विश्लेषण गर्दा एमाले र माओवादी बीचको एकीकरण बाट बनेको नेकपालाई वास्तवमा वैचारिक, सैद्घान्तिक र सांगठनिक रुपमा एकिकरण भन्दापनि माओवादीकरण भएको भन्नु अतियुक्ति नहोला ।