रोजगारीका लागि मलेसिया जान विगत ९ महिनादेखि बन्द छ । जसका कारण धेरै नेपालीको रोजगारीसमेत गुमेको छ ।  नेपाली श्रमिकका लागि आकर्षक गन्तव्यको रुपमा रहेको मलेसियामा रोजगारीमा जान बन्द भएपछि धेरै नेपाली समसयामा परेका छन् । यो समस्या समाधानका लागि सरकारी तवरबाट कुटनीतिक पहलको माग भइरहेको छ ।

अहिले मलिसियाका लागि नेपाली राजदूत उदयराज पाण्डे छन् । उनले दुई देशबीच श्रम सम्झादारीमा उल्लेख भएका विषयमा टेकेर मलेसियामा कुटनीतिक पहल गर्न बताएका छन् ।  मलेसिया जाने कामदारमाथि हुँदै आएका सवै आर्थिक शोषण र सिण्डिकेटको अन्त्य गर्न राजदूत पाण्डेले बताएका छन् ।

रोजगारीका विषयमा मलेसियासँग देखिएको समस्या, नेपाली कामदारका समस्या लगायत समसामयीक विषयमा खबरहबकर्मी रमेश भारतीले मलेसियाका लागि नवनियुक्त राजदूतउदयराज पाण्डेसँग कुराकानी गरेका छन् । प्रस्तुत छ, कुराकानीको सम्पादित अंशः

मलेसियाका लागि नेपाली राजदूतका रुपमा कसरी काम योजना बनाउनु भएको छ ?

मलेसिया नेपालसँग हावापानी र वातावारण मिल्ने देश हो । त्यही भएर मलेसिया नेपाली श्रमिकका लागि आकर्षक रोजगार गन्तव्य देश भित्र पर्छ । मलेसियामा धेरै नेपाली रोजगारी तथा अन्य पेशा गरेर बसेका छन् । रोजगार तथा अन्य पेशामा संलग्न नेपाली नागरिकको रोजगार अधिकार सुरक्षा, समस्या र हकहित स्थापित गर्न मलेसिया राजदूतावासले काम गदै आएको छ ।

आगामी दिनमा नयाँ योजना र संरचना निर्माण गरेर काम गर्न मैले पहल गर्ने छु । मलेसिया रहेका नेपाली कामदारका समस्या पहिचान गरेर समाधान गर्न दूतावास लागि पर्ने छ । त्यहाँ पेशा व्यवसाय गरेर बसेका नेपालीसँग छलफल गरेर व्यापार तथा अन्य आर्थिक सम्भावनाका क्षेत्र पनि खोजिने छ । दूतावासले मलेसियामा रहेका नेपाली नागरिक अविभावक भएर काम गर्नेछ ।

मलेसियामा नेपाली श्रमिकको अवस्था कमजोर रहेको, दलालबाठ ठगीने गरेका समाचारहर आइरहन्छन्, राजदूतको रुपमा तपाईको के पहल रहन्छ ?

मलेसियामा धेरै नेपाली कार्यरत छन् । वार्षिक लाखभन्दा धेरै नयाँ श्रम स्वीकृति लिएर रोजगारीका लागि त्यहाँ जाने गरेका छन् । गत वर्षको जेठ महिनादेखि नयाँ श्रम स्वीकृति लिएर मलेसिया रोजगारीका लागि जाने प्रक्रिया बन्द छ । जसका कारण यो वर्ष मलेसिया जाने कामदारको संख्या कम हुन्छ होला । मलेसिया धेरै नेपालीले राम्रै रोजगारी पाएका छन् । केही साना तथा मझौला कम्पनीमा काम गर्न गएका कामदारले समस्या र दुःख पाएका छन् । यो विषयमा दूतावासले गम्भीर काम गर्न छ ।

मलेसियामा ५ लाख नेपाली रोजगारीमा कार्यरत छन् । जसमा करिब एक लाख श्रम अवधि सकिएपनि अवैधानिक ढंगले काम गरेर बसेका हुनसक्ने अनुमान नेपाल सरकारको अनुमान छ । रोजगारदाता कम्पनीमा शरण लिएर अवैधानिक ढंगले काम गरिरहेका नेपाली कामदार फकाउन प्रयास गर्ने छु । नेपाली कामदारमाथि ठगी गर्ने एजेन्ट र अन्य व्यक्तिलाई दूतावासले निगरानी गदै कानूनी कारवाहीका लागि सरकारलाई सिफारिश गर्ने छ ।

मलेसिया रोजगारीका लागि नेपाली कामदारजाने प्रक्रिया ९ महिनादेखि बन्द छ । त्यहाँको रोजगारी सुचारु गराउन तँपाईको भूमिका कस्तो रहन्छ ?

श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयले २०७५ जेठ २ गते नेपाली कामदारमाथि सिन्डिकेट लगाएर आर्थिक शोषण गर्दै आएका विभिन्न संस्था खारेज गर्न निर्णय गरेपछि मलेसियाको रोजगारी बन्द छ ।

बायोमेट्रिक, भिएलएन, जिएसजी, वान स्टप सेन्टर र माइग्राम्सले मलेसिया जाने कामदारलाई स्वास्थ्य परीक्षणको नाममा गैरकानूनी रूपमा ठगी गरेको भन्दै मन्त्रालयले मलेसियाको रोजगारी बन्द गरेको थियो ।

मलेसियाको रोजगारी खुलाउन मलेसियामा रहेको नेपाली राजदूतावासले अहिले आवश्यक छलफलसहित गृहकार्य गरिरहेको छ । यसमा मैले थप कुटनीतिक पहल गर्नेछु । नेपालले मलेसिया जाने कामदारमाथि भइरहेको ठगी अन्त्य गदै खोजेको विषयमा रोजगारदातालाई बुझाउन प्रयास गर्ने छु ।

सरकारीस्तरमा श्रम सम्झौता भएपनि मलेसियाको रोजगारी किन खुल्न सेकन ?

नेपाल र मलेसिया सरकारबीच गत कार्तिक १२ गते श्रमिक आपूर्ति गर्न विषयमा दुईपक्षीय श्रम सम्झौता भएको थियो । त्यसपछि कामदार पठाउनका लागि पहल भइरहेको छ ।

पछिल्लो समय मलेसियाले विदेशी कामदार रोजगारीका लैजान प्रक्रिया नै बन्द गरेको छ । नेपालले कामदार पठाउने प्रक्रिया बन्द गरेको होइन । श्रम मन्त्रालयले मलेसिया कामदार पठाउन बन्द गर्‍यो भनेर हल्ला फैलाउने काम भइरहेको छ ।  रोजगारीका लागि मलेसिया भित्रने विदेशी कामदारमाथि आर्थिक शोषणमा पर्ने गरेको भन्दै मलेसिया सरकारले नै विदेशी कामदार लैजान तत्कालका लागि बन्द गरेको हो ।

मलेसियाले नेपालबाट मात्र होइन अन्य देशबाट पनि विदेशी कामदार ल्याउने प्रक्रिया बन्द गरेर विदेशी कामदारसम्बन्धी आवश्यक कानून र नयाँ भ्यान्डर निर्माण गरिरहेको जानकारी गराएको छ । अब केही समयभित्र मलेसियाको रोजगारी खुल्छ । मलेसियाको प्रथामिकतामा नेपाली कामदार परेका छन् । नेपाली युवा मलेसियाली रोजगारदाताहरुको रोजाईमा परेका कारण मलेसियाको रोजगारीमाथि शंका गर्नुपर्ने अवस्था छैन । सरकारीस्तरमा सम्बन्धीत निकायसँग छलफल भइरहेका कारण चाँडै निकास आउँछ ।

मलेसिया जाने कामदारमाथि सिन्डिकेट लगाउन ठूलो चलखेल भइरहेको छ । यो विषयमा तपाईंको बुझाई कस्तो छ ?

रोजगारीका लागि मलेसिया जाने कामदारका विषयमा सरकारीस्तरमा भएका श्रम सम्झौतामा प्रष्ट खुलाइएको छ । जसका कारण जति सुकै सिण्डिकेटधारीले प्रयास गरेर पनि अब सिण्डिेकट लगाएर त्यहाँ जाने कामदारलाई ठगि गर्न सक्ने अवस्था छैन ।

मलेसिया सरकारले पनि विदेशी कामदार रोजगारीमा लिदाँ आवश्यक पर्न प्रष्ट नीति बनाइरहेकाले नै यो सम्भव देखिदैन । स्वास्थ्य परीक्षा तथा मलेसिया जादाँ आवश्यक प्रक्रियाका विषयमा सरकारीस्तरमा श्रम सम्झौता हुदाँ प्रष्ट खुलाइएको छ । नेपाली कामदारमाथि ठगी गर्न एजेन्ट र अन्य व्यक्तिलाई दूतावासले निगरानी गदै कानूनी कारवाहीका लागि सरकारलाई सिफारिश गर्न छ ।

नेपाली श्रमिकको समस्या बुझन दूतावास रोजगारदाता कम्पनीसम्म पुग्दैन भने सम्बन्धीत देशका कामदारको गुनासो छ । आगामी दिनमा यो विषयलाई कसरी सम्वोधन गर्नुहुन्छ ?

विगतमा के भए के–कस्ता समस्या थिए । त्यस्ता कमीकम्जोरीको अन्त्य गदै नयाँ तरिकाले आगमी दिनमा काम गरिने छ । अब दूतावासले सूचना प्रविधिमार्फत पनि मलेसिया रहेका नेपाली कामदारको समस्या समाधान गर्न लागि पर्ने छ ।  नेपाली कामदारलाई केही समस्या भए अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक सगठन (आइएलो) को कानुनी प्रक्रियाअनुसार त्यहाँको सम्बन्धीत निकायसँग सहकार्य गरेर उद्धारका लागि पहल गरिने छ ।

अब नेपाली श्रमिक कार्यरत रोजगारदाता कम्पनीमा दूतावासको उपस्थीति अनिवार्य हुन्छ । ढुक्क भए हुन्छ नेपाली श्रमिक कार्यरत कम्पनीमा राजदूतसहित दूतावासका कर्मचारी आउँछन् । मलेसिया सरकारसँग सहकार्य गरेर नेपाली कामदार कार्यरत कम्पनीमा अनुगमन दूतावासले गर्न छ ।

नेपाल सरकारले लागू गरेको फ्रि भिसा र टिकटको सन्देश मलेसियाका हरेक रोजगारदाता कम्पनीमा जानकारी दूतावासले गराउने छ ।दूतावासका तर्फबाट पाउने सवै सुविधा र सेवा श्रमिकलाई दिन कन्जुस्याइ गरिने छैन । मलेसियासँग श्रम सम्झौता हुँदा निःशुल्कदरमा कामदार पठाउने सहमति भएको छ । सोही अनुसार नेपाली कामदारले मलेसिया जान पाउने वातावरण निर्माण हुन्छ ।

मलेसियाका जेलमा धेरै नेपाली छन् । जेलमा रहेका नेपालीलाई छुटाउन दूतावासले के पहल गर्छ ?

मलेसियाका जेलमा रहेका नेपाली कामदारको तंथ्याक संकलन गर्न काम भइरहेको छ । कस्तो मुद्धामा जेल परेका छन् । मुद्धाको प्रकृति हेरर कुटनीतिक पहलबाटै छुटाउन सकिने रहेछ भने विषेश पहल गर्छु ।

हाल मलेसियाका विभिन्न जेलमा करिब २ सय ६ जना नेपाली रहेको आधिकारिक तंथ्याक दूतावासले संकलन गरेको छ । भने, घरफिर्ती केन्द्रमा करिब १ सय ६ जना नेपाली छन् । उनीहरुलाई फकाउने र छुटाउने प्रयास हुनेछ ।

श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालय अन्र्तगतको वैदेशिक रोजगार प्रवद्र्धन बोर्डले गत आर्थिक वर्षदेखि विदेशमा कैदी जीवन बिताइरहेका कामदारलाई कानूनी परामर्शका लागि सहयोग सुरु गरेको छ । जसअनुसार कानूनी परामर्शमार्फत् जेल जीवन बिताइरहेका कामदारको उद्धार गर्न सहयोग पुग्ने बोर्डले कामलाई अझ फरकिलो बनाउँदै जान प्रयास दूतावासले गर्न छ ।

मलेसियामा धेरै नेपाली कामदारले भिसा नवीकरण नगरी काम गरिरहेका कारण पनि जेलमा पर्ने गरेका छन् भने सुनेका छु । यो समस्या अन्त्यका लागि पहल गर्न छु । अवैध कामदारलाई स्वदेश फकाउनका लागि जोड गर्ने छु ।

मलेसियासँग नेपालका आर्थिक र व्यापारमा कस्ता–कस्ता सम्भावना छन् देख्नुभएको छ ?

मलेसिया सरकारसँग श्रमिकका मात्र होइन आर्थिक लगानी र नेपालमा उत्पादित समान निर्यातका लागि कुटनीतिक र आवश्यक पहल दूतावासका तर्फबाट हुनेछ । मलेसियाले नेपालमा पर्यटन, प्रविधि, कृषि र उद्योगमा लगानी गर्न इच्छा देखाउँदै आएको छ । यो विषयमा दूतावासले नेपाल र मलेसिया सरकारबीच मध्येमार्गी भएर काम गर्न छ । मलेसियाको लगानी नेपाल भित्र्याउन दूतावासको पहल रहन्छ । भने, नेपालमा उत्पादित कृषि लगायत अन्य समान मलेसिया निर्यातमा जोड गरिने छ ।