भारतका लागि पूर्व नेपाली राजदूत तथा नेपाली कांग्रेसका नेता दीपकुमार उपाध्यायसँग वर्तमान राजनीतिक अवस्था, नेपाली कांग्रेसको भावी राजनीतिक कार्यदिशा र समसामयिक विषयमा गरिएको कुराकानीको सम्पादित अंश :

चिकित्सा शिक्षा विधेयकका सन्दर्भमा देखाएको अडानमा नेपाली कांग्रेस दह्रो रुपमा प्रस्तुत हुन सकेन । संसदबाट विधेयक पास हुँदा प्रमुख प्रतिपक्षी दल निरिहजस्तै देखियो । यस्तो निरिहताले कांग्रेस कसरी गरि खान्छ ?

यसलाई हामीले वस्तुपरक रुपमा विश्लेषण गर्दा उपयुक्त हुन्छ । कांग्रेस त जिम्मेवार प्रतिपक्ष हो, पहिले संसदमा हात हालाहाल, कुर्सी भाँचाभाँच हुन्थे । कांग्रेसले त्यस्तो गर्न मिलेन, गरेन । तर, चिकित्सा शिक्षाको सम्बन्धमा कांग्रेसले आफ्नो धारणा प्रस्ट नै राखेको छ, खास गरेर डा. गोविन्द केसीले उठाएका मागहरुका सम्बन्धमा । डा. केसीले पहिलेदेखि नै, जुनसुकै पार्टीको सरकार हुँदा पनि अनशन बस्नुभएको छ । उहाँ चिकित्सा सिक्षा सुधारको माग अगाडि सारेर पटक पटक अनशन बस्नुभयो । तर, यसपटक सरकारले उहाँसँग गरेका सम्झौतालाई कार्यान्वयन गर्ने विषयमा नैतिकता देखाउन सकेन ।

तपाईं केही महिना विदेश पनि बसेर आउनुभयो, बाहिरबाट नेपालको राजनीतिलाई कसरी मूल्याङ्कन गर्नुभएको छ ?

अहिले यत्रो प्रविधिको युग छ । प्रविधि सबैका लागि सर्वसुलभ छ । त्यसलाई प्रयोग गर्ने कि नगर्ने, ग्रहण गर्ने कि नगर्ने भन्ने हाम्रो कुरा हो ।

अहिलेको सन्दर्भलाई सही रुपमा व्यख्या गर्दा, नैतिकता र इमान्दारिताको खडेरीका कारण नेपाल फसेको हो । नेपालको भौगोलिक अवस्थाले यहाँ धेरैका भू–राजनीतिक स्वार्थ पनि जोडिएका छन् । तर, हामीले आफ्नो स्वार्थ बुझ्ने हो नि !

राजनीतिक पार्टीको कुरा गर्दा कांग्रेस पार्टीकै सन्दर्भमा भन्दा निर्लज्जता छ, हेर्नुहोस् । महासमितिको वैठक तोकिएको मितिभन्दा एक महिनाभन्दा बढी सारियो । तर, त्यसले पनि राम्रो सन्देश दिन सकेन । अन्तिम दिनमा, निर्लज्जताका साथ, त्या पनि बलजफ्ती सक्ने काम गरियो ।

यस्तो अवस्थामा कांग्रेस कसरी अगाडि जान्छ त ?

गाह्रो छ हेर्नुहोस् । नेताहरुले ‘मेरो गुट र म मात्रै’ भन्ने प्रवृत्ति त्यागेनन् भने कांग्रेस अगाडि जान गाह्रो छ । देश संघीय व्यवस्थामा अगाडि बढिसकेको छ । तर, कांग्रेस हिजोकै २४० निर्वाचन क्षेत्र र ४ हजार इकाइहरुमा अल्झिरहेको छ । अब त्यसलाई त छिटोभन्दा छिटो चुनाव गरेर हामी नयाँ संविधानअनुसार अगाडि बढ्नुपर्‍यो नि ! यस्तो कुरामा पनि तेरो–मेरा, तँ र म भनेर अलमल गर्ने हो र ?

भातृ संस्थाको अवस्था पनि त्यस्तै दयनीय छ । अहिलेको अवस्था भन्नुहुन्छ भने अत्यन्तै लज्जास्पद छ ।

एउटा पुस्ताले हामीलाई अहिलेको एउटा सग्लो नेपाल दियो । अब यसलाई अगाडि बढाउनका लागि हामीहरु तयार हुनु पर्छ । अब नेताहरुले आत्मस्वीकारोक्ती गर्नुपर्छ, हामीबाट त्रुटी भयो भनेर ।

तपाईंले भनेको जस्तो कांग्रेसको अवस्था दयनीय हुनुमा कुनै एक व्यक्तिको मात्रै दोष छ र ?

कुनै एउटा व्यक्तिको मात्रै दोष छ भन्न पाइँदैन । अहिले केही भनिरहेका छन्, एउटा मात्रै व्यक्तिको दोष छ भनेर पनि । तर, केही पूर्व र वर्तमान अवस्थामा महत्वपूर्ण जिम्मेवारी रहेका व्यक्तिको कमजोरी अवश्य नै छ ।

देशप्रति माया छ भने, देशलाई जोगाउनु छ भने सबैको सहमतिको विन्दू खोज्नुपर्छ । त्यसमा मूख्य भूमिका सरकारको हुन्छ । तपाईंको प्रश्नमा कुरा गर्दा कांग्रेसलाई गाह्रो के छ भने, बोल्यो कि फेरि आफैंलाई पोल्छ ।

केपी ओली आएर १ वर्षमै सबैकुरा बिग्रेको त हैन । कुशासनका कुरा, भ्रष्टाचारका कुरा, अहिले देशमा जे–जति पनि वेथिति छन्, त्यसका लागि हामी पनि उत्तिकै जिम्मेवार छौं । अझ हिसाव जोड्यो भन्ने सबैभन्दा बढी हाम्रै भागमा आउला ।

अब कांग्रेसको भूमिका के हुन्छ त, राष्ट्रिय राजनीतिमा ?

महासमितिको वैठक पनि भयो । परिमार्जनसहित अब हामीले विधान पास गर्ने भनिएको छ । अरु रणनीतिहरु पनि बनाउने भनेको छ । अहिलेको अवस्थामा महत्वपूर्ण अग्नीपरीक्षामा नेताहरु हुनुहुन्छ । सरल ढंगबाट, जो भएपनि, योग्य मान्छे, कांम गर्ने मान्छे नेतृत्वमा आउनु प¥यो । कांग्रेसको एउटा उदार दृष्टिकोण बन्नसक्नु पर्‍यो ।

कम्युनिस्टहरु मिल्छन् भने सबै गैरकम्युनिस्टहरुलाई कांग्रेसको छहारीमा अटाउन सक्ने वातावरण बनाउनु पर्‍यो । तर, यहाँ आफैंलाई भाग पुग्दैन । आफैंभित्र लडाइँ छ ।

नेतृत्वमा फेरि पनि तपाईंले भनेकोजस्तै पुरानै प्रवृत्तिका व्यक्ति दोहोरिन खोजिरहेका छन् । कांग्रेस परिवर्तन हुन नसक्ने नै भएको हो ?

यसका लागि शुद्धीकरण नै पहिलो अभ्यास हो । त्यसपछि मात्रै नयाँ नेतृत्व आउने हो । हामी अन्य मुलुकमा पनि देख्छौं नि, शुद्धीकरणको प्रक्रियाबाटै नयाँ नेतृत्वको उदय भएको छ । नेपालमा प्रक्रियामा नै अलिकति अवरोध पुगेको छ ।

लोकतान्त्रिक राज्य व्यवस्थामा नेतृत्ववर्गमा इमान र नैतिकता नभएपछि परिवर्तन हुन गाह्रो हुन्छ । विदेशमा हामी देख्छौं, भूलबस भएको सानो गल्तीमा पनि नेतृत्वमा रहेका व्यक्तिले पदबाट राजीनामा दिन्छन् । तर, यहाँ त्यस्तो छैन ।

कांग्रेसको नेतृत्वको विषयमा भन्दा, वर्तमान पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवा जी महाधिवेशन नहुन्जेलसम्मको पार्टी सभापति हो । तर, कतिपय सन्भर्दमा उहाँ पनि चुक्नु भएको छ । प्रदेश र प्रतिनिधिसभा निर्वाचनमा व्यहोरोको हारको जिम्मेवारी लिने सन्दर्भमा पनि उहाँ चुक्नुभो ।

केन्द्रीय समितिले हारको जिम्मेवारी लिएपछि नेतृत्वमा रहेको सभापतिले पनि नैतिक जिम्मेवारी लिनु पथ्र्यो । उहाँले नैतिक जिम्मेवारी मेरो हो, कहाँ के सुधार्नु पर्छ म तयार छु, भन्नसक्नुपर्थ्याे  । यदि त्यस्तो गर्नसक्नुभएको भए उहाँकौ निकै प्रशंसा हुन्थ्यो ।

अहिलेको अवस्थामा सबै राजनीतिक दलप्रति आम नागरिकमा वितृष्ण जागिसकेको छ । तर, कसैले पनि नागरिकको चासोलाई सम्बोधन गर्ने कुनै व्यवहार प्रदर्शन गर्न सकिरहेका छैनन् । के सधैं यस्तै अवस्था रहेर देश चल्छ त ?

त्यसका लागि सबै राजनीतिक दलको नेतृत्व तहमा रहेका व्यक्तिले सच्चिनु पर्‍यो । खासगरी अहिलेलाई सरकारको नेतृत्व गरिरहेको पार्टीका नेताहरुले मात्रै ‘रियलाइजेशन’ गरे भने मात्रै पनि देशमा सुधार आउने छ । त्यो नहुन्जेलसम्म त्यसैको प्रतिविम्व तल जाने हो ।