सिड्नी– नेपालले सन् २०२० लाई भ्रमण वर्षका रुपमा मनाउने भनेर यसअघि नै घोषणा गरिसकेको थियो । जनवरी १ (पुस १६ गते) काठमाडौंमा एक कार्यक्रम आयोजना गरी भ्रमण वर्षको औपचारिक उद्घाटन पनि भइसकेको छ ।

२० लाख पर्यटक भित्र्याउने भनेर घोषणा गरिएको भ्रमण वर्ष सफल बनाउन बढीभन्दा बढी विदेशी नागरिकलाई नेपाल भ्रमणका लागि आकर्षित गर्नु अहिलेका लागि सबैभन्दा ठूलो चुनौती हो ।

तर, अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा भ्रमण वर्षको औपचारिक शुरुवात गर्ने भनेर सोमबार अस्ट्रेलियाको सिड्नीमा गरिएको कार्यक्रमले भने सकरात्मक भन्दा नकरात्मक टिप्पणीहरु बढी भइरहेका छन् ।

संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्डयनमन्त्री योगेश भट्टराई सम्मेलित कार्यक्रम पछि विना अनुमति (नेपाली झण्डा समेत लगेर) सिड्नीस्थित ओपेरा हाउस छिर्न खोजेपछि त्यहाँका सुरक्षा गार्डले मन्त्रीसहितको टोलीलाई भित्र छिर्न दिएनन् ।

भ्रमण वर्षको प्रचारका लागि भनेर ओपेरा हाउससम्मै ‘र्‍याली लैजाने’ कार्यले त्यहाँका सुरक्षाकर्मी मात्रै हैन, अस्टेलियाली नागरिकमा पनि नेपाली प्रवृतिप्रति गलत सन्देश गएको छ ।

अस्ट्रेलियास्थित नेपाली दूतावासका अधिकारीको फितलो तयारी र स्थानीय कानून तथा व्यवस्थाबारे विनाकुनै जानकारी ‘नेपाली पारामा’ जुलुस निकाल्नुले सोमबारको उद्घाटन कार्यक्रम विवादति बनेको छ ।

यसभन्दा पनि विवादित बनेको विषय हो, अहिलेको अवस्थामा भ्रमण वर्षको ‘अन्तर्राष्ट्रियस्तरको’ प्रचारका लागि अस्ट्रेलियालाई रोज्नु ।

प्रसंग १ः अस्ट्रेलियामा आगलागीको प्रकोपबाट करिब ६ हजार किलोमिटर क्षेत्र प्रभावित भएको छ । आगो अझै नियन्त्रण बाहिर छ । आगलागीबाट प्रभावित क्षेत्र तुलना गर्ने हो भने नेपालका आधा दर्जन जिल्ला बराबरको क्षेत्र हुन आउँछ ।

महिनौंबाट जारी आगलागीको चपेटामा परेर ५० करोड जनावार मरेका छन् । केही जनावारका प्रजाति नै सखाप भएको हुन सक्ने आकलन गरिएको छ । न्यू साउथ वेल्स, भिक्टोरिया तथा दक्षिण अस्ट्रेलियामा जारी आगलागीका कारण हजारौं घरहरु जलेर ध्वस्त भएका छन् । त्यस्तै, २ दर्जन भन्दा बढी स्थानीयले ज्यान गुमाएका छन् ।

पटक–पटक संकटकाल घोषणा गरी आकस्मिक उद्दार र आवास व्यवस्थाका लागि सरकारले सेना परिचालन गरेको छ । आगलागीका कारण हावामा धुँवाको मात्रा अत्याधिक भएकाले कतिपय सरकारी निकाय नै बन्द भएका छन् भने कर्मचारीलाई उच्च सतर्कता अपनाउन भनिएको छ ।

आगलागीका कारण मानव स्वास्थ्यका लागि चाहिने अत्यावश्यक वायु दशौं गुणा विषाक्त भएको तथ्यांकले देखाएका छन् । वर्षे विदाको समयमा आगालागी भएकाले लोकप्रिय पर्यटकिय क्षेत्र र राजमार्ग बन्द छन् । आर्थिक क्षति र दिर्घकालीन असरको मुल्यांकन हुन बाँकी छ ।

प्रसंग २ः अस्ट्रेलिया सरकारले आफ्ना नागरिकलाई विदेश भ्रमण सहजताका लागि जारी गरेको आधिकारीक ‘ट्राभल एड्भाईजरी’मा नेपाललाई उच्च सतर्कता अपनाउनुपर्ने गन्तव्यको रुपमा राखेको छ ।

नेपालमा भ्रमण वर्ष २०२० शुरु भईसक्दा अस्ट्रेलिया सरकारले भने नेपालमा स–साना विस्फोट भइरहने, राजनीतिक अस्थिरता र बन्द हड्तालको सम्भावना भएको, पाकेटमारी र चोरीका घटना भइरहने तथा यौन दुराचार हुने भएकाले सचेत रहन सूचित गरेको छ ।

सरकारी सूचना अनुसार वायु प्रदुषणको असर, तराईमा मलेरिया, एड्स लगायतका स्वास्थ्य समस्यामा समेत सतर्क रहनुपर्ने छ । त्यस्तै ट्राभल एजेन्टहरुको ठगी, रुढीवादी समाज भएको लगायत पनि एड्भाईजरीमा उल्लेख छ ।

नेपाल सरकारले घोषणा गरेको भ्रमण वर्ष २०२० को प्रवद्र्धन तथा उद्घाटन गर्न भन्दै संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्डयनमन्त्री योगेश भट्टराई अहिले अस्ट्रेलियामा छन् ।

सफल कुटनीतिमा उचित समयमा शिष्टता देखाउन सक्नु नै कुशलता हो, मित्रराष्ट्र प्रतिको सम्मान पनि हो । प्रशंग १ मा उल्लेख भएझैं प्राकृतिक प्रकोपले विक्षिप्त अवस्थामा नेपाल भ्रमण वर्षको प्रवद्र्धनका लागि विभागीय मन्त्री अस्ट्रेलिया आएपछि यहाँका नेपाली मूलका बासिन्दा नै विभाजित छन् ।

कतिपयले भ्रमण वर्षको उद्घाटन तथा अन्तर्क्रिया कार्यक्रम नै बहिस्कार गर्ने घोषणा गरेका छन् । समग्रमा नेपाली विभागीय मन्त्रीको नेतृत्वको यो भ्रमण हतासमा गरिएको अपरिपक्व निर्णयको रुपमा झल्किन्छ । सिड्नीमा मन्त्री भट्टराई सम्मिलित भ्रमण वर्ष उद्घाटन कार्यक्रमले विना अनुमति र्‍याली र प्रदर्शनको स्वरुप लिएको भन्दै प्रहरीले रोकेको घटनालाई व्यवस्थापकीय कमजोरीको एक नमूनाको रुपमा लिन सकिन्छ ।

आगलागीका कारण अस्तव्यवस्त अस्ट्रेलियामा स्थानीयलाई नेपाल भ्रमणका लागि निम्तो दिने उपयुक्त समय र तरिकाबाट विमुख भएको देखिन्छ । नेपालमा २०७२ सालको भूकम्पको समयमा कुनै विदेशी मन्त्री आएर भ्रमणको प्रवद्र्धन गरेको भए ? मन्त्री भट्टराईको भ्रमणले प्रकोपबाट प्रभावित वासिन्दाको मानसिक तथा भावनात्मक अवस्थाको सम्मान गरेको देखिएन् । सम्पूर्ण राजनीतिक र सरकारी स्रोत साधन प्रभावित क्षेत्रमा केन्द्रित गरेको अस्ट्रेलिया सरकारका उच्च अधिकारीहरुलाई नेपाली मन्त्रीसँग भेटवार्ताका लागि फुर्सद नहुन सक्छ ।

यसबेला आईपुगेका मन्त्री भट्टराईले स्थानीय सरकारी र अग्नी नियन्त्रण सेवाका अधिकारीलाई भेटेर समवेदना व्यक्त गर्ने उपयुक्त अवसर पनि थियो । नेपालमा भूकम्प लगत्तै ४० लाख डलर घोषणा गरेको अस्ट्रेलिया सरकारका लागि नेपाल सरकारको तर्फबाट सांकेतिक सहयोग घोषणा गर्न सक्ने अवस्था पनि नभएको भने होइन ।

मन्त्रीका क्रममा कुनै ठोस रणनीतिक महत्वका उच्च स्तरका भेटवार्ता तथा बैठकको कार्यक्रम छैनन् । नेपालबाट सिधा हवाई सम्झौता र भ्रमण वर्षको उद्घाटन भनिए पनि हवाई सम्झौता लामो समयदेखिको एजेन्डाको निरन्तरतामात्र हो, ठोस निकास देखिएको छैन । अस्ट्रेलिया आएदेखि मन्त्री भट्टराई आफ्नो दल नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा)को भातृ संगठनका अन्तर्क्रिया र नेपाली संघ संस्थाका स्थानीय कार्यक्रममा सहभागी भइरहेका छन् । स्थानीय नेपाली रेस्टुरेन्टमा नेपालीका साना समुहसँग भेटवार्ता गरेर नेपाल भ्रमण वर्ष प्रवद्र्धन गर्नु आफैंमा हास्यास्पद छ ।

भ्रमण वर्ष शुरु भए पछि विकसित मुलुकमा आएर नेपाली समुदायका उही पुराना अनुहारका बीच कार्यक्रम उद्घाटन गरी पर्चा बाँड्ने भन्दा उच्च स्तरको पहलमा ध्यान दिनु नेपालका लागि हितकारी थियो । नेपालबाट आएका नेपालीकै बीचमा भ्रमण वर्ष लक्षित गरी आम अस्ट्रेलियनलाई कसरी नेपाल बोलाउने ?

पर्यटन प्रवद्र्धन गर्नु हल्ला गर्नुमात्र होईन । सिड्नी लगायत स्थानीय सहरका ठूला ठूला ट्राभल एजेन्सीमा संसारका गन्तव्यहरुको प्याकेज, हवाई भाडा, गन्तव्यहरुको विज्ञापन खुब देख्न पाईन्छ । बिलबोर्ड र प्याकेजहरुले भरिपुर्ण यस्ता विज्ञापनमा नेपालको भ्रमण वर्ष र गन्तव्यलाई सूचीकृत गर्न एजेन्सीहरु किन लालायित छैनन ? नेपालका विभागीय मन्त्री नै सामेल भएको टोलीले हवाई सेवा कम्पनीहरु, एजेन्सी, चेन होटल लगायतका पर्यटनका पर्यायीका अधिकारी समक्ष पहल गर्न सक्ने प्रशस्त सम्भावना थिए । हवाई सेवा तथा होटल र अन्य सेवामा भिजिट नेपाल जस्ता नाम दिएर छुटका कोडहरु ल्याउन सकिन्थ्यो । जसबाट नेपाल भ्रमणमा आउने अष्ट्रेलियनमा उत्साह जगाउन सकिन्थ्यो ।

प्रसंग २ मा उल्लेखित अस्ट्रेलिया सरकारको ट्राभल एड्भाईजरी नेपाल भ्रमण वर्ष २०२० का लागि दुर्भाग्यपुर्ण छ । अर्को देशको सरकारले आफ्ना नागरिकलाई सचेत बनाउन के सूचना प्रवाह गर्छ भन्ने नेपाल सरकारको हातमा नभएपनि विभागीय मन्त्रीको भ्रमणलाई उपयोग गरी सुरक्षा र परिवर्तित अवस्थाको प्रत्याभूत गर्न सकिन्थ्यो । अस्ट्रेलियाको राष्ट्रिय टेलिभिजनमा नेपालका विज्ञापन तथा मन्त्रीसँगका संवादकालागि पहल गरी उपयोग गर्ने अवसरहरु प्रसस्त छन् । नेपाली गन्तव्य र हिमालका समाचार लगातार प्रकाशन प्रशारण गरिरहने स्थानीय टेलिभिजनका अधिकारीलाई अन्तर्वार्ता तथा सहयोगका लागि अनुरोध गर्न सकिन्थ्यो । उनीहरुलाई नेपाल निम्तो गरेर गन्तव्यहरुको समाचार संकलनका लागि अवसर सिर्जना गर्न सकिन्थ्यो । त्यस्तै, नेपाल र हिमाललाई माया गर्ने हिमाल आरोही अस्ट्रेलियनलाई सामेल गराए फराकिलो गरी प्रवद्र्धन गर्ने आधार बन्थ्यो ।

यस्ता यावत समस्या, सम्भावना तथा पहललाई मध्यनजर गर्ने पथबाट संकुचित भएको भन्दै नेपाली विभागीय मन्त्रीको अस्ट्रेलिया भ्रमणलाई हतासको सरकारी कामकोरुपमा मात्र लिन सकिन्छ ।