नयाँ वर्षसँगै हर्षोल्लास मानाउनु पर्ने विषय धेरै छ । सुरक्षित र प्रभावकारी कोरोना भ्याक्सिन आउनु महामारीको अर्को बिन्दुमा आशा गर्ने ठाउँ बाँकी छ । यद्यपि अर्को महिना अझै अत्यास लाग्दो हुनसक्छ ।

अझ योभन्दा महत्वपूर्ण कुरा, अमेरिकाका मिथ्या, अक्षम, सानो चित्त भएका राष्ट्रपतिको बिदाइसँगै नयाँ राष्ट्रपतिको आवागमन हुँदैछ । वर्तमान राष्ट्रपतिको स्वभावभन्दा ठीक उल्टो शालीन, इमानदार र व्यावसायिक व्यक्तित्व ।

राष्ट्रपतिमा निर्वाचित जो बाइडनले आफ्नो कार्यकालमा के के सामना गर्छन् भन्ने विषयमा भने हामी भ्रममा नपर्दा हुन्छ । राष्ट्रपति पदबाट बर्हिगमन हुँदै गर्दा धेरै गहिरो निशान छोडेर जाने ट्रम्प प्रशासनले महामारीसँग जुध्न निकै थोरै काम गरेको छ ।

महामारीका कारण आर्थिक क्षेत्रमा परेको आघात रातारात ठीक हुने छैन । यस्तो अवस्थामा राज्यका तर्फबाट आवश्यक पर्ने सघन सहयोग (स्थानीय र राज्य सरकारबाट नगद सहयोग प्राप्त नभएको अवस्थामा) आवश्यक हुनेछ । यो समस्या अझ लामो समयसम्म जानेछ ।

अमेरिकाको संविधान र पचास राज्यहरूले राष्ट्रपति ट्रम्पको निन्दनीय आवेगबाट देशलाई बचाउँदै अमेरिकी प्रजातन्त्र धराशायी हुनबाट जोगाएको कुरा सत्य हो । सत्य के पनि हो भने ७४ मिलियन अमेरिकीले उनको चार वर्षीय कुरूप अराजककालका विरुद्धमा भोट गरेका छन् ।

लामो समयसम्म साझेदार रहेका देशहरूले, संयुक्त राज्य अमेरिका प्रतिबद्ध रहेको प्रजातान्त्रिक र मानव अधिकारको मूल्य मान्यतामा फर्किंदा स्वागत गर्ने नै छन् । अमेरिका आफ्नो पूर्व मान्यतामा फर्किंदा साझेदार देशहरूले अन्तर्राष्ट्रिय हिसाबमा महामारी र जलवायु परिवर्तनले पारेको प्रभावसँग जुध्न सहकार्य गर्नेछन् । विश्व मौलिक रूपमा परिवर्तन नै भएको छैन भनेर विश्वास गर्नु मूर्खता हुनेछ । अमेरिका आफैँ, समग्र रूपमा, अविश्वसनीय साझेदारका रूपमा देखिएको छ ।

अमेरिकाको संविधान र पचास राज्यहरूले राष्ट्रपति ट्रम्पको निन्दनीय आवेगबाट देशलाई बचाउँदै अमेरिकी प्रजातन्त्र धराशायी हुनबाट जोगाएको कुरा सत्य हो । सत्य के पनि हो भने ७४ मिलियन अमेरिकीले उनको चार वर्षीय कुरूप अराजककालका विरुद्धमा भोट गरेका छन् ।

साँच्चै अबको अर्को निर्वाचनले अमेरिकाका लागि के ल्याउनेछ ? आज आफूले गरेको वाचाबाट चार वर्षपछि फेरि पछि हट्न सक्ने देशलाई कसैले किन पत्याउने ?

दुनियाँलाई ट्रम्पको संकीर्ण दृष्टिकोणबाट बाहिर ल्याउन आवश्यक छ । त्यही उद्देश्यका साथ अमेरिका अघि बढ्नुपर्छ । यसका लागि सबैभन्दा उत्तम उपाय बहुपक्षीयतावाद नै हो ।

यसले आफूलाई विश्व परिदृश्यबाट अलग राख्ने अमेरिकाको प्रयास कम गर्दै विश्वका साझा स्वार्थ, अन्तर्राष्ट्रिय संघसंस्था, कानूनले अमेरिकालाई बाँध्ने छ, जसबाट अमेरिका अछुतो छैन । हैकमवादी चरित्रबाट सहकार्यको चरणमा आइपुग्दा यसले अमेरिकी पूर्व नीतिमा कायाकल्प नै ल्याउनेछ । यस किसिमको दृष्टिकोण पहिलो र अभूतपूर्व भने हुने छैन ।

दोस्रो विश्व युद्धपछि अमेरिकाले विश्वबाट विश्व बैंक र अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) को प्रभाव कम गर्ने नीति लिएको थियो, जुन कदम उसको स्वार्थ अनुकूल नै भयो । समस्या के भयो भने अमेरिकाले यो नीति लामो समयसम्म कायम राख्न सकेन ।

जब जोन मेनार्ड किन्सले चलाखीपूर्वक विश्व मुद्रा बनाउने कुरा गरे तब उक्त नीतिलाई आईएमएफले आफ्नो स्पेसल ड्रइङ राइट्स (एसडिआर) मै समावेश गर्‍यो । यो नीति अमेरिकाले भिटो प्रयोग गर्दै अस्वीकार गर्‍यो । यसपछि आईएमएफलाई आफ्नो योजना लागु गर्न आवश्यक आर्थिक सहयोग जुट्न सकेन ।

बाइडन प्रशासनले कस्तो काम गर्न सक्छ भन्ने कुरा जनवरी ५ मा जर्जियामा हुने दुई सिटको सिनेट निर्वाचनले पनि फरक पार्नेछ । सिनेटमा स्पष्ट बहुमतको अभावमा पनि राष्ट्रपतिसँग विदेश नीतिका मामिलामा काम गर्न धेरै बाटो हुनेछन् । छिटो सुरु गर्न सक्ने हो भने बाइडनले आफैँ धेरै कुरा गर्न सक्नेछन् ।

उनको पहिलो प्राथमिकता भने महामारीपछिको पुनःस्थापना हुनेछ, यद्यपि यो सबै ठाउँ बलियो नहुँदासम्म प्राप्त गर्न सकिने आधार कम छ । जुन भूमिका चीनले सन् २००८ को विश्व आर्थिक संकटको अवसरमा निर्वाह गरेको थियो सोही प्रकृतिको भूमिका, जसले विश्वलाई निर्देश गर्न सक्छ, चीनसँग हामीले अहिले अपेक्षा गर्न सक्दैनौँ ।

अमेरिका र युरोपले आफ्नो अर्थतन्त्र उकास्न गरेको जस्तो आर्थिक लगानी विकासशील र विकासोन्मुख देशले स्रोतको अभावमा गर्न सक्दैनन् । आईएमएफकी प्रमुख कार्यकारी अधिकृत किस्टालिना जर्जियावाले भनेको जस्तै एसडिआरको धेरैभन्दा धेरै फछ्र्योट नै अहिलेको आवश्यकता हो ।

विश्वलाई आवश्यक पर्ने करीब पाँच सय बिलियन अमेरिकी डलर बराबरको ‘मुद्रा’ अमेरिकी वित्तीय मन्त्रालयले सहमति दियो भने रातारात निकास गर्न सकिन्छ ।

एसडिआर निकासमा ट्रम्प प्रशासनले अवरोध खडा गरेको छ, जुन बाइडन प्रशासनले खुकुलो बनाउन सक्छ । यसको अलावा धेरै मात्रामा एसडिआर निकासका लागि उनको प्रशासनले अमेरिकी कंग्रेसबाट सहमति पनि लिन सक्नेछ । योसँगै अमेरिका पनि अन्य सम्पन्न देशले जस्तै सहयोगको आवश्यकता भएको देशलाई आर्थिक सहयोग प्रदान गर्न सक्ने अवस्थामा पुग्नेछ ।

गएको चार वर्षमा ट्रम्प प्रशासनले विज्ञानको सामान्य नियम पनि अस्वीकार गर्दै नीतिनिमय उल्लंघन गर्‍यो । यी मान्यता बाहाली गर्नु बाइडन प्रशासनको अर्को प्राथमिकता हुनेछ । अमेरिकी समृद्धि र विश्व अर्थतन्त्र क्रियाशील राख्न अन्तर्राष्ट्रिय कानून, जुन विज्ञानभन्दा कम छैन, यसको पुनर्वहाली आवश्यक छ ।

यसका अलावा बाइडन प्रशासनले सार्वभौम ऋण पुनर्गठनका लागि मद्दत गर्न सक्छ । धेरै विकासशील देश र उदाउँदो बजार ऋणको मारमा परिसकेका छन् । यो क्रम अझ बढ्दैछ । अमेरिकालाई विश्वको ऋण व्यवस्थापन गर्ने इच्छा छ भने यो उकृष्ट अवसर हुनसक्छ ।

गएको चार वर्षमा ट्रम्प प्रशासनले विज्ञानको सामान्य नियम पनि अस्वीकार गर्दै नीतिनिमय उल्लंघन गर्‍यो । यी मान्यता बाहाली गर्नु बाइडन प्रशासनको अर्को प्राथमिकता हुनेछ । अमेरिकी समृद्धि र विश्व अर्थतन्त्र क्रियाशील राख्न अन्तर्राष्ट्रिय कानून, जुन विज्ञानभन्दा कम छैन, यसको पुनर्वहाली आवश्यक छ ।

जब हामी व्यापारको कुरा गर्छौं, विश्व व्यापार सङ्गठन (डब्ल्युटीओ)ले व्यापारको आधार पुनर्स्थापना गर्न सहयोग गर्नेछ । अहिलेसम्म डब्ल्युटीओको व्यवस्था राजनीतिक शक्तिले सन्तुलन गर्ने गरेको थियो, जुन परिवर्तन हुनसक्छ ।

निन्जिओ ओकान्जिओलाई आगामी कार्यकालका लागि डब्लुटिओको निर्देशक बनाउने विषयमा सर्वसम्मति हुने सम्भावना छ । नाइजेरियाका पूर्ववित्तीयमन्त्री एवं विश्व बैंकका पूर्वउपनिर्देशक ओकान्जिओलाई डब्ल्युटीओको निर्देशकका रूपमा चयन गर्न ट्रम्प प्रशासनले जोड गरेको छ ।

असमझदारी नहटाएसम्म कुनै पनि व्यापार सम्बन्ध अघि बढ्न सक्दैन । डब्ल्युटीओको विवाद समाधान गर्न न्यायाधीशलाई सहमति नदिएर ट्रम्प प्रशासनले यो संस्था नै पङ्ग बनाएको छ । यति भन्दै गर्दा पनि ट्रम्पले एकातर्फ अन्तर्राष्ट्रिय संस्था र कानूनी राज्यलाई निकम्म बनाउन सबै काम गरे पनि अर्कोतर्फ उनले अमेरिकी व्यापार नीतिका लागि नयाँ ढोका खोलिदिएका छन् ।

उदाहरणका लागि, ट्रम्प प्रशासनले अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक सम्बन्धमा सबैभन्दा नकारात्मक अवस्थामा रहेको उत्तर अमेरिकी स्वतन्त्र व्यापार सम्झौताका विषयमा मेक्सिको र क्यानडासँग पुनःवार्ता गरे । पुनःवार्तासँगै यस सङ्गठनमा धेरै लगानी गर्नुपर्ने अवस्थाबाट अमेरिकालाई बाहिर निकालेका छन् ।

आफ्नो बाँकी कार्यकालमा ट्रम्पका व्यापार प्रतिनिधि रोबर्ट लाइटहाइजर विश्व पर्यावरण मानक नजरअन्दाज गर्ने कम्पनीको समान ‘एन्टी डम्पिङ’ का माध्यमबाट आफ्नो देश प्रवेशमा रोक लगाउँदैछन् ।

मैले यस्तै किसिमको प्रस्ताव सन् २००६ को मेरो पुस्तक ‘मेकिङ ग्लोबलाइजेशन वर्क’ मा पनि गरेको थिएँ । हाल आएर मात्रै व्यापारमा दुई दलीय सहमतिको आधार तयार भएको प्रतीत हुन्छ ।

मैले गरेका धेरै प्रस्तावमा कंग्रेसको सहमति आवश्यक पर्दैन । बाइडनले आफ्नो कार्यकाल समालेको पहिलो दिन नै यो निर्णय गर्न सक्छन् । अमेरिकाले बहुपक्षीयतावादप्रतिको आफ्नो प्रतिबद्धता सावित गर्न सकेमात्रै चार वर्षसम्म भोगेको दुर्दशाबाट छुटकार पाउनेछ ।

(स्टिग्लेट्स अर्थशास्त्रमा नोबल पुरस्कार प्राप्त लेखक हुन् । कोलम्बिया विश्वविद्यालयमा प्राध्यापन गर्ने उनी विश्व बैंकका प्रमुख अर्थशास्त्री रहिसकेका छन् । डिसेम्बर ३१, २०२० मा प्रोजेक्ट सिण्डिकेटमा प्रकाशित उनको यो लेख पुरुषोत्तम पौडेलले भावानुवाद गरेका हुन्)