काठमाडौँ– तालिवानले अफगानिस्तानको राजधानी काबुलभन्दा ८० किलोमिटर टाढा लोगा प्रान्तको राजधानी पुल ए आलम नियन्त्रणमा लिइसकेको छ । तालिवालने एकपछि अर्को भूभाग कब्जा गर्दै गएपछि २ लाख ५० हजार मानिस घर छाड्न बाध्य भएका छन् । यो क्रम अझ बढ्न सक्ने अनुमान गरिएको छ ।

शुक्रबार एकैदिन अफगानिस्तानका ६ वटा शहर तालिवानको कब्जामा परे, ३४ मध्ये १८ प्रान्तका राजधानी तालिवानको कब्जामा छन् । पछिल्लो समय तालिवानको भविष्यसमेत अन्योलमा रहेको जनाइएको छ ।

अब काबुल कब्जामा लिन करिब ३० दिन लाग्ने अनुमान गरिएको छ । हजारौँ मानिस सुरक्षित स्थानको खोजीमा छन् । सबै मानिस आफूलाई सुरक्षित राख्ने प्रयासमा छन् ।

पुल ए आलम कब्जाको सफलतापछि तालिवानले काबुलबाट ४० किलोमिटर टाढा माइदन सार पनि कब्जामा लिने प्रयास गरेको थियो तर असफल भएको थियो ।

तालिवानको यो आक्रमणसँगै धेरै देशले आफ्ना नागरिक जोगाउने कुरामा ध्यान केन्द्रित गरेका छन् । क्यानडाले अधिकारकर्मी, सञ्चारकर्मी र महिला नेतृ समेत गरी २० हजार जनालाई पुनर्स्थापित गर्ने योजना बनाएको छ ।

अमेरिका, बेलायत र नाटोले २० वर्ष प्रशिक्षित गराएको अफगान सैन्य शक्ति कसरी यति कमजोर भयो भन्ने प्रश्न उठ्नु पनि स्वाभाविक हो । अफगान सेनामा साढे तीन लाख सैनिक रहेको तथ्यांक छ । यो तथ्यांक कागजीमात्र हुन सक्ने अनुमान पनि छ ।

क्यानडाका अध्यागमन मन्त्री मार्को मेन्डेसिनोले पत्रकार सम्मेलन आयोजना गर्दै यस कुराको जानकारी दिएका हुन् । उनको कुरामा सहमति जनाउँदै विदेशमन्त्री मार्क क्यानोईले काबुलमा रहेका राजदूतावासको कर्मचारीको सुरक्षा पहिलो जिम्मेवारी भएको बताएका छन् ।

यसैबीच अफगान राष्ट्रपति अस्राफ घानीले स्थानीय नेतृत्वसँग कुरा गर्दा सैन्य बल तत्काल चलायमान बनाउन अति आवश्यक रहेको जनाएका छन् ।

यो विकसित घटनाक्रमसँगै तालिवानले अफगानिस्तानमा कसरी यति छिटो यति धेरै भूभाग कब्जामा लियो भन्ने बारेमा धेरैको चासो रहेको छ । अमेरिका, बेलायत र नाटोले २० वर्ष प्रशिक्षित गराएको अफगान सैन्य शक्ति कसरी यति कमजोर भयो भन्ने प्रश्न उठ्नु पनि स्वाभाविक हो । अफगान सेनामा साढे तीन लाख सैनिक रहेको तथ्यांक छ । यो तथ्यांक कागजीमात्र हुन सक्ने अनुमान पनि छ ।

यसका बाबजुद अफगान सेना र प्रहरीभित्रको भ्रष्टाचारको कारण त्यहाँको संरचना नै क्षतविक्षत भइसकेको भन्ने आरोप लाग्दै आएको थियो । यो आरोप अहिले पुष्टि भएको पनि धेरैको मत छ ।

यसै साताको सुरुवातमा लिक भएको अमेरिकी गुप्तचरको रिपोर्टमा काबुलमा तत्काल आक्रमण हुने र ९० दिनभित्रमा त्यहाँको सरकार विघटन हुनसक्ने उल्लेख गरिएको थियो ।

त्यसो त अफगान सेनाको तलब र सेवा सुविधामा व्यापक असन्तुष्टि थियो । यस कारण त्यहाँ भ्रष्टाचार बढ्दै गएको थियो । अमेरिकी कंग्रेसमै स्पेसल इन्स्पेक्टर जनरल फर अफगानिस्तान (सिगार) ले भ्रष्टाचार मुख्य समस्या रहेको र गलत तथ्यांकसमेत रहेकाले अफगान सेनाको वास्तविक शक्ति अनुमान गर्न कठिन रहेको कुरा बताएका थिए ।

जसरी अफगान सेनामा रहेका कमजोरी गणना गर्न कठिन छ, तालिवानको शक्ति आकलन गर्न पनि त्यत्तिकै कठिन छ । वेस्ट प्वाइन्टमा रहेको युएस कम्बेटिङ टेररिजम सेन्टरका अनुसार तालिवानसँग ६० हजार लडाकु छन् ।

रोयल युनाइटेड सर्भिस इन्स्टिच्युटमा आबद्ध ज्याक वाटलिङ अफगान सेनालाई आफ्नो वास्तविक संख्या समेत थाहा नभएको जनाउँछन् । अफगान सेनामा थप समस्या पनि छन् । उनीहरू आफ्नो हतियार दुरुस्त राख्ने पनि गर्दैनन् । धेरै सैनिकलाई परिवारसँग सम्पर्क हुन नसक्ने स्थानमा पठाउने गरिएको छ । यसकारण धेरै जना काम छाडेर जाने गरेका छन् ।

जसरी अफगान सेनामा रहेका कमजोरी गणना गर्न कठिन छ, तालिवानको शक्ति आकलन गर्न पनि त्यत्तिकै कठिन छ । वेस्ट प्वाइन्टमा रहेको युएस कम्बेटिङ टेररिजम सेन्टरका अनुसार तालिवानसँग ६० हजार लडाकु छन् । मिलिसिया समूह र समर्थकको जत्था समेत जोड्दा कुल दुई लाखको हाराहारीमा रहेको अनुमान छ ।

बेलायती पूर्व सैनिक तथा विश्लेषक डा. माइक मार्टिनका अनुसार त्यहाँ स्वतन्त्र रहेका थुप्रै जत्थालाई एकत्रित गरेर तालिवानअघि बढेको छ ।

सेनाको संख्या जे भए पनि हतियार जुटाउने कुरा तालिवानका लागि भन्दा धेरै सहज थियो । अफगानिस्तानले आफ्नो सेनाको तलब, सुविधा र हतियारका लागि अर्बौँ रुपैयाँ सहयोग पाइसकेको छ । सिगारको २०२१ जुलाईको रिपोर्ट अनुसार अमेरिकाले अफगानिस्तानको सुरक्षाका लागि ८८ बिलियन अमेरिकी डलर खर्च गरिसकेको छ । अहिले जे भइरहेको छ, त्यसले त्यो रकमको उपयोग कसरी भएको थियो भन्ने प्रश्न उठ्न थालेको छ ।

अफगान हवाई सेना युद्धको समयमा समस्यामा देखिएको छ । आफ्नो एयर क्राफ्ट निर्माण गर्न लगायत कुरामा अफगान सेना संघर्ष गरिरहेको छ । मैदानमा रहेको कमान्डरको माग पूरा गर्नसमेत सेना असमर्थ छ ।

लाक्सार गामा अमेरिकी हवाई सेनाकै संलग्नता रहेको छ । अफगान सेना कमजोर रहेपछि अमेरिकी सेनाको आडमा कति समय टिक्ने भन्ने प्रश्न यसअघि नै उठेको थियो ।

तालिवानले लागु औषध कारोबारीसँग कर असुल्ने गरेको थियो । पाकिस्तान लगायत बाह्य सहयोग पनि तालिवानमा रहेको जनाइन्छ । एकपछि अर्को गर्दै सेनाको हतियार खोस्न पनि अहिले तालिवानले सफलता पाएको छ ।

अप्ठेरो प्राकृतिक अवस्थाका बाबजुद पछिल्लो समय तालिवान आफ्नो योजनामा प्रस्ट देखिएको छ । यसमा उसले सफलता पनि पाइरहेको छ । तालिवान युद्ध र यो सबै घटना अध्ययन गरिरहेका बेलायती सेनाका पूर्व ब्रिगेडर बेन बेरीले परम्परागत प्रभाव क्षेत्र दक्षिणी भूभागभन्दा बढी उत्तर र पश्चिमका प्रान्तमा केन्द्रित हुनुले आफूलाई आश्चर्यमा पारेको प्रतिक्रिया दिएका छन् ।

तालिवानले शुरूमा महत्वपूर्ण सीमा क्षेत्र कब्जामा लिएको थियो । चेक प्वाइन्ट समेत कब्जामा लिएर उनीहरूले सरकारलाई अप्ठेरोमा पारेका छन् । उनीहरूले पछिल्लो समय सञ्चारकर्मी, मानवअधिकारवादी तथा उच्च पदस्थ अधिकारीको हत्याको योजना बनाएका छन् । यो क्रम विगत २० वर्षदेखि चलेको भए पनि अहिले व्यापकता पाएको छ ।

जहाँसम्म सरकारको रणनीति छ, यो व्याख्या गर्न नै कठिन छ । अफगानिस्तानको सैन्य शक्ति नियालिरहेका धेरै विज्ञहरूको मत के छ भने संख्यामा त्यहाँ जति धेरै सैनिक देखिए पनि विशेष र भरपर्दोको संख्या एकदमै कम छ । करिब १० हजार जनामात्र विशेष शक्ति रहेको अनुमान हुन थालेको छ ।

सैन्यविद बेरीका अनुसार अहिले सर्वत्र अफगान सरकार रक्षात्मक मनस्थितिमा देखिएको छ भने तालिवान विजयी मुद्रामा अघि बढिरहेको छ ।

अहिले यो अवस्थामा अफगानी सेना जति कमजोर देखिए पनि समस्याको समाधान राजनीतिक रूपमा हुन सक्ने धेरैको मत छ । तत्कालका लागि युद्धविरामको सम्भावना पनि रहेको त्यहाँको राजनीति र युद्धको विषयमा ध्यान दिएर बसेका ज्याक वाटलिङ बताउँछन् ।

अफगानिस्तान जोगाउने भूमिका नाटो र अमेरिकाकै रहेको मत पनि धेरैको छ ।

–एजेन्सीहरूको सहयोगमा