काठमाडौँ– गएको वर्ष कोभिड महामारीले मानव सभ्यतामाथि नै गम्भीर प्रहार गरी रहेको समयमा पनि संसारका केही देशमा विरोध प्रदर्शन, नारा जुलुस, प्रहरीको दमन, सैन्य कु लगायतका समाचारहरू सामान्य बने ।

यस्ता घटना प्राय: मध्यम तथा निम्न आय भएका देशमा भएका थिए । संसारका प्राय: मानव अधिकारवादी सङ्गठनको चासो पनि यी घटनामा भए । यस्तै घटना भएको थियो, नाइजेरियामा पनि ।

२०२० को २० अक्टोबरको दिन एडिसोलाले नाइजेरियाको लेकी टोल गेटमा बन्दुक चलेको खबर सुने लगत्तै मन थाम्नै सकिनन् । उनी एक्कासि आत्तिएकी थिइन् । कारण थियो, प्रहरीको विरुद्धमा भएको हजारौँको प्रदर्शनमा उनका छोरा पनि समावेश थिए ।

छोरालाई फोन सम्पर्क गर्न खोज्दा सफल नभए पछि उनी ट्याक्सी रोकेर घटना स्थलतर्फ गएकी थिइन् । त्यहाँ पुगे पछि त उनको पीडा असह्य भयो । उनले आफूलाई सम्हाल्न सक्ने अवस्था नै थिएन । सबै जना उनको छोराको ढलेको शरीरतर्फ लम्की रहेका थिए । उनका छोराले केही समयमा नै संसार छाडे ।

आफ्नै छोराले आफ्नै पाखुरामा रहेर सास गुमाएको दर्दनाक कहानी ती आमाले अहिले पनि रुँदै सुनाउँछिन् । ‘त्यहाँ पुग्दा उसको शरीरबाट रगत बगिरहेको थियो । छातीमा लागेको गोली पछाडिबाट निस्किएको थियो । उसको कुनै होस नै थिएन । सबै लुगा च्यातिएका थिए ।’ त्यो पीडा अहिले पनि उनले रुँदै सुनाउने गरेकी छन् । चोटका बाबजुद उनका छोरा त्यो समयसम्म जिउँदै थिए ।

‘अरू घाइतेलाई आफ्ना आफन्तले बोकेर लगिरहेका थिए । मैले पनि मेरो छोरालाई बोकेर लैजान खोजेको हुँ । उसले बाच्ने आशमा पीडासहित मेरो अनुहारमा हेरिरहेको थियो । मैले अस्पताल लगेर बचाउन सकिन्छ कि भनेर एउटा कारलाई अनुरोध गरेँ । तर, उसले मानेन।’

छोरा बाँच्ने आशमा अन्तिमसम्म गरेको प्रयासलाई उनी अझै सम्झन्छिन् । ३२ वर्षीय ती युवाले छाडे पछि १४ र ९ वर्षका ती बच्चा अनाथ बने । उनीहरूकी आमा पनि पहिले नै यो संसारबाट बिदा भई सकेकी छन् । अहिले ती बच्चाको लालन पालनको जिम्मा हजुर आमाको काँधमा छ।

एडिसोला छोराको शव पाएकै कारण पनि आफूलाई भाग्यमानी सम्झन्छिन् । धेरैले यो अवसर पाएका छैनन् ।

अन्तर्राष्ट्रिय समाचार संस्थाले त्यो समयको तथ्य पत्ता लगाउन अहिले पनि प्रयास गरिरहेका छन् । हराइरहेकाहरूको परिवारसँग उनीहरूले सम्पर्क गरिरहेका छन् । त्यो घटनामा पहिले सेनाले र पछि प्रहरीले गोली चलाएका थिए । प्रहरीले त्यस क्षेत्रमा एम्बुलेन्स प्रवेश गर्नसमेत दिएको थिएन ।

दुई साता चलेको भ्रष्टाचार विरोधी आन्दोलनमा प्रदर्शनकारीले लिएको भिडियो र तस्वीरु सार्वजनिक गर्दै सो समयको ज्यादतीका बारे सबैलाई जानकारी दिने काम अझै छ । सेनाले भने आफूहरू उपस्थित भए पनि गोली नचलाएको दाबी गरिरहेको थियो ।

अन्तर्राष्ट्रिय निकायले घटनाको छानबिन नभएको आरोप लगाइ रहेको समयमा यसै साता रिपोर्ट सार्वजनिक भएको छ । भ्रष्टाचार विरोधी अभियानको नाममा गत वर्षको अक्टोबरमा सडकमा उत्रिएका हजारौँ प्रदर्शनकारीलाई दमन गर्ने क्रममा प्रहरीले गोली प्रहार गरेर मान्छे मारेको घटना अहिले यो रिपोर्टमा जनाइएको छ ।

प्रहरीले गोली चलाउँदा ४८ जना हाताहत भएका थिए । ‘इन्ड रोबरी’को नाममा प्रहरी विभागमा भएको भ्रष्टाचारका कारण यसलाई अन्त्य गर्ने मागसहित भएको विद्रोहका क्रममा प्रहरीले अन्य सबै खाले आक्रमण गरेपछि अन्त्यमा गोली प्रहार गरेको थियो ।

इन्क्वाइरी प्यानलले दिएको जानकारी अनुसार प्रहरीले २० अक्टोबरको दिन लेखी टोल गेटमा गोली प्रहार गरेको हो ।

प्रहरीले ती सबैलाई दमन गरेपछि र भाग दौड मच्चिए पछि पनि आक्रमण गर्न छाडेको थिएन । प्रदर्शनलाई न्यूनमा झार्ने लक्ष्यका साथ प्रहरीले त्यहाँ सुनसान नै बनाएको थियो । कतिपयलाई ट्रकमा राखेर लगिएको थियो ।

यो समाचार अन्तर्राष्ट्रिय समाचार संस्था र एमनेस्टी इनटरनेसनलले पनि प्रकाशमा ल्याएका थिए ।

त्यो छानबिन समिति गठन गर्ने लागोसका स्टेट गभर्नर बाबाजीडे ओन्सु ओलुले सही तथ्य पत्ता लगाउने प्रतिबद्धता व्यक्त गरेका छन् । ‘यो प्रक्रियाले हामीलाई फेमरी मेलमिलाप, पुनर्स्थापना र मेलमिलापको बाटोमा लैजाने छ ’ छानबिन कमिटीको प्रतिवेदन कार्यान्वयन पछिको अवस्थाबारे गर्भनरले भनेका छन् ।

ओलुले दुई सातामा छानबिनको ह्वाइट पेपर बाहिर आउने पनि बताएका छन् ।

‘सार्स युनिट’को विघटन पछि पनि यो घटनामा संसारको ध्यान आकृष्ट भएको थियो । एमनेस्टी इन्टरनेसनलले त्यो घटना पछि नाइजेरियाका अधिकारीहरूले कुनै पनि प्रदर्शनलाई स्वीकार नगर्ने र तत्काल तितरवितर पार्ने गरेको जनाएको छ ।

नाइजेरियामा अत्यधिक भ्रष्टाचार भएपछि आक्रोशित भएका हजारौँ युवा ‘इनअफइज इज इनफ’ को नारा सहित प्लाकार्ड बोकेर सडकमा उत्रिएका थिए । युवाहरूको पहिलो माग ‘सार्स’ भनेर चिनिएको प्रहरीको एन्टी रबरी युनिटलाई विघटन गर्ने थियो । यो माग बढ्दै गएर प्रहरी सङ्गठनको पुन संरचना र भ्रष्टाचार निर्मूलसम्म पुगेको थियो । आन्दोलन अवधिका लागि भनेर विभिन्न स्थानमा टेन्ट र बुथ नै खडा गरिएको थियो । घरमा नगएरै नै उनीहरू लगातार प्रदर्शनमा उत्रिएका थिए ।

एडिसोला अहिले पनि त्यो क्षण सम्झँदै भन्छिन्, ‘प्रहरीले गोली प्रहार गर्न आवश्यक नै थिएन, गोली प्रहार नगरेरै उनीहरूलाई तितर वितर पार्न सक्थ्यो ।’ उनले आफ्नो छोराले समृद्ध र भ्रष्टाचार मुक्त नाइजेरियाको सपना देख्दै प्रदर्शनमा सहभागिता जनाएको बताउँदै अन्तिम फोन कलमा शान्तिपूर्ण प्रदर्शन भई रहेको र रातभर त्यहीँ बिताउने बताएको सम्झी रहन्छिन् ।

सधैँको जसो आफ्नो कामबाट फर्किएका उनका छोरा त्यस दिन पनि कामबाट फर्केपछि रातको समयमा प्रदर्शनमा गएका थिए । त्यहाँ पुगे पछि नै उनले रातभर प्रदर्शनको तयारी हुने र आफ्ना सबै साथीले म्याट्रेस, ग्यास र खाद्य सामग्री बोकेर आएको बताएका थिए ।

यी दुखान्त घटनाको एक वर्षसम्म सत्य तथ्य बाहिर नआएकोमा ह्युमन राइट वाचले यसलाई आश्चर्यजनक भनेर प्रतिक्रिया जनाइ सकेको थियो ।

लागोस प्रान्तीय सरकारले सोही वर्षको अक्टोबरमै छानबिन कमिटी गठन गरेको थियो । यो रिपोर्टको सार्वजनिक हुन एक वर्षभन्दा बढी समय लागे पछि आलोचना त भयो नै । अबको यसको कार्यान्वयन र दोषी माथि कारबाही हुने या नहुने भन्ने प्रश्न बाँकी नै छ ।

नाइजेरियालाई कार्य क्षेत्र बनाएका ह्युमन राइट वाचका एन्टे एवांगले यो प्रतिवेदन पारदर्शी हुने या नहुने भन्ने कुरालाई आफूहरूले ध्यान पूर्वक हेरिरहेको बताएका थिए ।

यो घटना धेरै परिवारको क्षति र पीडासँग मात्र सम्बन्धित नभई राज्य माथिको विश्वासको आधार पनि भएको धेरै नागरिकको मत छ । कतिपय नाइजेरियालीलाई त्यहाँको कानुनी पारदर्शिता माथि नै विश्वास छैन भने थुप्रै नाइजेरियाली नागरिक अहिले पनि त्यो दर्दनाक रातमा भएको घटनामा दोषीलाई कारबाही हुने आशा गरेर बसेका छन् ।

त्यो आन्दोलनमा युवा खेलाडी, सङ्गीतकर्मी, व्यवसायी सबैको उपस्थिति थियो । त्यसै प्रदर्शनमा सहभागी सङ्गीतकर्मी डीजे स्वीचले प्रदर्शनको सबै विषय आफ्नो इन्स्टाग्राममा लाइभ गरेकी थिइन् । उनी अहिले पनि नाइजेरियाली नागरिकले न्याय पाउनेमा आशावादी छिन् ।

एडिसोला जस्ता अन्य धेरै नाइजेरियाली छन्, जसले आफ्नै अगाडी आफ्ना सन्तान गुमाए । यो रिपोर्ट १३ महिनामा बाहिर आए पछि यसको कार्यान्वयनको पाटोमै सायद त्यहाँका युवाको राज्य माथिको विश्वास र सम्मान निर्भर रहने छ ।

ती ४८ जना ज्यान गुमाउने ‘इनअफ इज इनफ’ आन्दोलनका सहभागीहरू संसारका सबै भ्रष्टाचार युक्त देशका युवाका लागि विद्रोह गर्न प्रेरणाका स्रोत बनेका छन् ।

-विभिन्न एजेन्सीको सहयोगमा