यस वर्षको हरितालिका तीज हिन्दू नेपाली महिलाहरुले भगवान शिवको पूजा आराधना गरी धुमधामका साथ मनाएका छन् । तीजको दिन व्रत बसी शिव पार्वतीको उपासना गरेमा सुख शान्ति र परिवारको कल्याण हुने धार्मिक विश्वास छ ।

खासगरी पहिला तीज जुन उद्देश्य र जसरी मनाइन्थ्यो, तर पछिल्लो समय  तिज मनाउने तौर तरिका नै बदलिँदै गएको छ । तिजका नाममा पार्टी प्यालेसदेखि खुलामञ्चमा महिनौँदेखि दर पार्टीहरू चलिरहन्छन् । पहिला तीज वर्ष भरिको दुःख पीडा बिर्साउने पर्वका रुपमा हेरिन्थ्यो भने पछिल्लो समय महिलाहरूले अलि बढी स्वतन्त्रताका रूपमा लिन थालेका छन् ।

खास तिजको हिजो आस्था र अहिलेको अवस्थामा के फरक आएको छ, यसै विषयमा वरिष्ठ अधिवक्ता तथा महिला अधिकारकर्मी मिरा ढुङ्गानासँग खबरहबका लागि धीरज बस्नेतले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश:

व्यक्तिगत रूपमा तपाईँले यो तीज कसरी लिनुहुन्छ ?

तीजमा हामीले बिहानै उठी स्नान गरी पूजाआजा गरेर मनाउँछौँ । तर अहिले जुन तरिकाले तीज मानिइन्छ, त्यो धेरै भयो जस्तो लाग्छ मलाई।  हाम्रो त धेरै समय लगाएर हिँड्ने समय पनि पर्दैन ।

हामी त्यो दर खाने दिनमा नै माइत जान्छौँ र गफगाफ भेटघाट गरेर सुख दुख साटासाट गर्छौँ । त्यो दिन महिलाको स्वतन्त्रका रूपमा पनि हेर्ने गरिन्छ । तर महिलाले एक महिलादेखि मनाउनु भनेको क्षमता नभएकालाई पनि यो गर्न पाए हुन्थ्यो जस्तो लाग्छ होला तर त्यो नगर्दा हुन्छ ।

अहिले महिलाहरूले के को लागि मनाउँदै छन् भन्ने कुरा महत्त्व हुन्छ । जस्तो पतिको आयुका लागि हो कि अरूको लागि हो कि । त्यो बुझ्नु पर्दछ ।

तपाईँहरू जस्तो अधिकारकर्मीले तीजका नकारात्मक पक्षलाई रोक्नु पर्दैन ?

महिलाहरू त्यो दिन स्वतन्त्र भएर मनाउनु पर्दछ । सबैलाई नियन्त्रण गर्न हामी सक्दैनौँ । त्यो आफैमा सिक्ने कुरा हो । दारु पार्टी गर्नु हुँदैन भनेर हामीले भन्छौँ । तिजको व्रत हामीले पतिको दीर्घायुको लागि र राम्रो पति पाइयोस् भनेर पुरुषको खुसी पार्न हामी बस्छौँ । तर महिलालाई खुसी पार्नुपर्ने र महिलाको दीर्घायुको लागि को व्रत बस्छ त ? त्यसैले यो महिला र पुरुषबीचको विभेद पनि हो ।

महिलाले स्वतन्त्र रूपले मनमा भएका सबै पीडा पोख्न पाउने दिनका रूपमा पनि लिइन्छ यो तीज । माइतीहरू लिन आउँछन् । सबै एक हुन्छन् । त्यसैले यो आफन्त भेटघाट गर्ने चाड पनि हो । यदि समानता हो भने पुरुषले पनि महिलाको लागि व्रत बस्दा राम्रो हुन्छ । नत्र महिला भनेको पूर्ण मानव हैन विभिन्न यातनाहरू सहन गर्ने खाना नखाइ बस्नु भनेको त यातना नै हो नि ।

यो नागरिकता विधेयकलाई तपाईँले कसरी हेर्नु भएको छ ?

नागरिकता विधेयकलाई हेर्दा धेरै खोट छ किन भने आमाबाबु दुवै जन्मको आधारमा नेपाली नागरिकता लिएका छन् भने आमाबाबु मध्ये कसैले लिएका छन् भने तिनका सन्तानहरूले नागरिकता पाउन सकेका छैनन् । यो पारित भएको भए तिनले पाउने सम्भावना हुन्थ्यो ।

यसमा महिलाको कुरा गरेको छ बाबुको पहिचान नभएको हाम्रो संविधानको धारा ११ को ५ मा जुन व्यवस्था गरेको थियो, त्यसको आधारमा कानुन ल्याउने भनेर ल्याएको छ । त्यसमा पुरुषले पनि यी मेरै बच्चा हो भन्दा पनि महिलाले फर्म नै भरेर स्वघोषणा नै गर्नुपर्ने व्यवस्था छ । कुनै महिलाले झगडा परेर यो मेरो हैन भनेर उजुरी नै गरेको आधारमा पनि ३ वर्ष सम्म कैदको सजाय  भोग्नुपर्ने र जरिवाना तिर्नुपर्ने  वा महिला जान सकेन मृत्यु नै  भइसकेको छ भने सन्तान आफैले यो फर्म भर्नुपर्ने कुराहरू छन् । त्यो सन्तानले भर्दा गलत ठहरियो भने उसलाई पनि सजाय भनेको छ । तर त्यही काम पुरुषले गर्दा कुनै सजाय छैन ।

अङ्गीकृत नागरिकताको विषयमा तपाईँको धारणा के हो ?

अङ्गीकृत नागरिकताको विषयमा वैवाहिक अङ्गीकृत नागरिकताको मात्र कुरा गरेको छ अरू अङ्गीकृत नागरिकताको कुरा गरेको छैन । जस्तो, म नेपाली नागरिक आमाको छोराछोरी छन् भने विदेशीसँग मैले विवाह गरेको छु । म नेपाली आमा नागरिकका छोराछोरी छन् भने तिनले अङ्गीकृत नागरिकता पाउँछन् । त्यसको कुरा काँही आउँदैन र तिनीहरूले नागरिकता प्राप्त गर्नुपर्‍यो भने मन्त्री परिषदबाट पारित हुनुपर्दछ ।

एउटा व्यक्तिका लागि मन्त्रिपरिषदले कति सिरियस भएर दिने त्यसमा भर पर्छ । पुरुषको नामबाट अङ्गीकृत नागरिकता पाइन्छ भनिएको छ तर महिलाका नामबाट छैन । जस्तो, मैले म नेपाली हो मेरो श्रीमानले पाउनुपर्दछ भन्न सक्दिनँ मैले । बाहिरको पुरुषसँग विवाह गरेर बाहिर नै बस्न जाने हो भने ठीक छ तर बाहिर नजाने र यही बस्छु भन्नेलाई त दिनु पर्यो नि त्यो छैन ।

(प्रस्तुति: पुष्पाञ्जली बस्नेत)