काठमाडौँ- कोभिड महामारीबाट समस्यामा परेको संसारको अर्थतन्त्र ३ वर्ष पुरा हुँदा पनि उक्सन पाएन । संसारका धेरै देशको पर्यटन व्यवसाय त ठप्प नै भए । बीआरआइको रूपमा चिनिँया ऋणको जालो पछिल्लो समय संसारको समस्या बनेको छ । यो जालोले धेरै देशलाई क्षतविक्षत नै बनाएको छ ।

तेस्रो विश्वयुद्धमा रहेको भ्रष्टाचार र घुस खोरीको समस्या, राजनीतिक अस्थिर, जलवायु परिवर्तनका कारण देखिएको प्राकृतिक विपत्ति यी यावत समस्यामा गृहयुद्ध पनि भएका देशको अवस्था त झनै विकराल हुने भई नै हाल्यो ।

पछिल्लो समय यसरी सङ्कटग्रस्त हुने देशमा नाइजेरिया अग्रणी रहेको छ । अफ्रिकाको सबैभन्दा ठूला अर्थतन्त्र भएको नाइजेरियाको अवस्था पनि बिग्रिएको छ । जीवन यापन नै कठिन भए पछि त्यहाँका धेरै युवा विदेसिएका छन् ।

‘हामी जब पसल जान्छौ । तब के गर्ने भनेर समस्या उत्पन्न हुन्छ । भाउ बढेको बढ्यै छ । घरमा परिवार पनि छन् । सबैको जीवन कसरी चलाउने भन्ने नै समस्या छ’ निदाउरो अनुहार लगाएकी ओरोमा कुकीको कथन हो यो ।

एक वर्ष अगाडि नै नाइजेरियाको सबै भन्दा ठुलो सहर लागोसमा रहेकी उनी परिवार सहित नै लन्डन पुगेकी उनले भनिन् । उनका श्रीमान् तथा व्यापारिक साझेदार ओसाइनलाई ग्लोबल ट्यालेन्ट भिसा लागे पछि उनी त्यस तर्फ गएका हुन् । बेलायतले आफूलाई डिजिटल प्रविधि सहित शिक्षा , कला र संस्कृतिमा अग्रणी बनाउने क्रममा संसारका अन्य देशका होनहार युवालाई आफ्नो देशमा भित्र्याउने नीति लिएको छ ।

उनले लागोसमा आफ्नो परिवार चलाउन नै कठिन भएको प्रतिक्रिया दिएकी छिन् । उनी भन्छिन्, ‘हाम्रो पैसाले एकदमै थोरै कुराको मात्र खरिद भइरहेको छ । हामीलाई दैनिक जीवनको बिल तिर्न पनि कठिन थियो । दैनिक आधारभूत आवश्यकताका सामान किन्न पनि कठिन थियो ।’

बेलायतको युनिभर्सिटी अफ लथमब्रीयामा अध्ययन गरेका ओरामा २० वर्ष अगाडि नाइजेरिया फर्केकी थिइन् । उनले आफ्नो अध्ययनलाई देश विकासका लागि नै प्रयोग गर्न चाहेको थिइन् । ओसाइनसँग मिलेर उनले टिकाउ पूर्ण जीवनयापनका लागि आधारभूत ब्रान्डको निर्माणमा आफूलाई समर्पित गरेकी थिइन् ।

स्थानीय सामग्रीहरूका साथै कलात्मक सामग्रीहरूको निर्माणमा उनले आफूलाई समर्पित गरेकी थिइन् । नाइजेरियामा कटनको समानलाई बढी महत्त्व र भूमिका दिने सवालमा पनि उनी अग्रणी थिइन् ।

जीवनको यापनको मूल्य बढेसँगै उनका सबै ती योजनामा तुसारापात भएका छन् । ओरोमाको विचारमा नाइजेरियामा सबै कच्चा पदार्थ उत्पादन नहुने तथा बाहिर बाट ल्याउँदा त्यहाँ आइपुग्दा पहिलेको भन्दा एकदमै धेरै मूल्य पर्न थालेको गुनासो गर्न थालेकी छिन् । नाइजेरियामा हरेकले सामानको मूल्य बढाउन थाले पछि बाध्य भएर व्यवसाय छाड्न परेको दुखेसो उनीसँग छ ।

एकातीर उनको उत्पादन मूल्य बढेको छ भने उनका उत्पादनको माग पनि घट्न थालेको छ जीवन यापनका हरेक सामग्रीको मूल्य बढे पछि दैनिक उपभोग्य बस्तु बाहेक अन्यमा ग्राहकको ध्यान नै जान छाड्यो । यसले उनले उत्पादन गरेका सामग्रीले बजार पाउन नै अत्यन्त कठिन हुन थालेको थियो ।

नाइजेरियामा मानिसको आम्दानीको ६३ प्रतिशत नै खाद्यान्न खरिदमा खर्च हुन थालेको छ । यी सबै घटना युवा नाइजेरियालीका लागि कठिन भएको ओरामाको अनुभव छ । उनले आफ्नी आमासँग बसेर बाल्यकालको स्मरण पनि गरेकी थिइन् । उनकै आमाको युवा अवस्थामा नाइजेरिया यत्ति सम्पन्न भएको थियो की घर गाडी र बङ्गला पनि त्यहाँ कठिन थिएनन् । आमाको स्मरण सुने पछि नै उनलाई आफ्नो देश आफूहरूका लागि सहज नभएको महसुस भएको थियो ।

पछिल्लो समय नाइजेरियाका युवाको बिदेसिने क्रम बढ्दो छ । यसैको एउटा उदाहरण मात्र ओरामा हुन् । त्यहाँको यकिन तथ्यांक त कसैका लागि पनि पाउन कठिन छ , तर, के सत्य हो भने पछि सन् २०१९ पछि बेलायतमा नाइजेरियाका व्यक्तिलाई कामदार भिसामा चौगुना वृद्धि भएको छ । यस बिचमा ७ सय भन्दा बढीले विद्यार्थी भिसा पाएका छन् ।

दूतावास र अध्यागमन प्रक्रिया केन्द्रमा हरेक दिन सयौँको लाइन देख्न सकिन्छ । सबै जना नाइजेरिया छाडेर विदेशिन चाहनेहरू नै छन् । त्यहाँ अहिले सामाजिक सञ्जालमा पनि कसरी बिदेसिने भन्ने बारेमा नै धेरै बहस हुन थालेका छन् । एकले अर्कोलाई यसको बारे उपाय सिकाउन थालेका छन् ।

नाइजेरियामा अहिले शैक्षिक व्यक्तिको पहिचानको मापदण्ड नै फेरिएको छ । जो सहनै कानुनी प्रक्रिया पुरा गरेर विदेशमा बस्न सक्छ, नाइजेरियामा उसैलाई शिक्षित भन्ने गरिएको छ । यसमा चिकित्सक, नर्स, इन्जिनियर र आइटी विशेषज्ञ लगायत रहने गरेका छन् । अहिले नाइजेरिया ब्रेन ड्रेनको गम्भीर समस्याबाट अल्झिएको छ ।

नाइजेरियाको मेडिकल एसोसिएसनका अनुसार प्रत्येक साता ५० भन्दा बढीले त्यो स्थान छाड्ने गरेका छन् । काम गर्नका लागि असहज वातावरण, कम तलब र बढ्दो महँगी त्यहाँका शिक्षित व्यक्तिले देश छाड्नुको प्रमुख कारण बनेको छ ।

नाइजेरियाको दक्षिण पश्चिम सहर इबाडानमा रहेको युनिभर्सिटी कलेन हस्पिटलका जुनियर डाक्टर कुन्ले इबीसोला अहिले स्कटल्यान्डमा कार्यरत छन् । उनले आफ्नो कथाले धेरै नाइजेरियाली चिकित्सकको कथाको प्रतिनिधित्व गर्ने बताएका छन् । उनले आफूले नाइजेरियामै रहेर पेसालाई निरन्तरता दिन चाहे पनि धेरै कुराले अप्ठेरो पारेको बताएका छन् ।

उनले नाइजेरिया छाड्नुको मुख्य कारण त्यहाँ बढेको महँगी र बेलायतको तलब नै हो । उनले नाइजेरियाको मासिक तलब र बेलायतमा ६ देखि ८ घण्टा काम गर्दाको तलब बराबर भएको बताएका छन् ।

त्यहाँ केही प्रशासनिक झन्झटले गर्दा ६ देखि नौ महिनासम्म तलब नपाएको अवस्था समेत आएका छन् । धेरै वरिष्ठ चिकित्सकहरू गाडीमा पेट्रोल हाल्न तथा बच्चाहरूको विद्यालयको शुल्क तिर्न पनि नसक्ने अवस्थामा पुगी सकेका छन् ।

कुन्लेले भने आफ्नी श्रीमती र बच्चालाई जत्ति सक्दो चाँडो नाइजेरियामा बोलाउने विचार गरेका छन् । कुन्लेको बिचारमा त नाइजेरियाको अवस्था चरम निराशाजनक नै छ । कत्तिसम्म भने चिकित्सक शास्त्रका अध्ययन संस्था नै धेरैजसो बन्द हुने अवस्थामा छन् । जीवन यापन नै कठिन बनेकै कारण धेरै नाइजेरियालीले आफूलाई दुर्भाग्यशाली ठान्न थालेका छन् ।

पछिल्ला दुई वर्ष नाइजेरिया देश छाड्न चाहने चिकित्सकको ठुलो लर्को नै छ । अर्थशास्त्री चेता नवान्जे मुद्रास्फीति नै यो निराशाको प्रमुख कारण भएको बताउँछन् । यो मुद्रास्फीतिसँगै बढेको खाद्यान्नको मूल्य त आश्चर्यजनक नै छ ।

त्यहाँको मूल्य सूचकांक हेर्दा अति आवश्यक बस्तुको मूल्यमा पछिल्लो ५ वर्षमा दुई गुना वृद्धि भएको छ । उनले पनि संसारका अन्य देशलाई पारेको विश्वव्यापी विषयले नाइजेरियालाई पनि अप्ठेरो पारेको बताएका छन् ।

कोभिड महामारी, रुस र युक्रेन बिचको युद्ध त संसारका कुनै पनि देशमा आएका समस्याका मुख्य कारण भई नै हाले । साथमा देश भित्रको आन्तरिक कारणले पनि धेरै कुरालाई असर गरेको अर्थशास्त्रीको मत छ ।

यी सबै कारणले नाइजेरियाका बौद्धिक व्यक्ति केही समयमा अझ धेरै जनाले देश छाड्ने सम्भावना बढेको बताइन्छ ।

(श्रोत : बीबीसी)