पानीको बाटो छेक्दा काठमाडौंबासीले भोगेको विपत्ति | Khabarhub Khabarhub

पानीको बाटो छेक्दा काठमाडौंबासीले भोगेको विपत्ति


१६ आश्विन २०८१, बुधबार  

पढ्न लाग्ने समय : 4 मिनेट


189
Shares
  • change font
  • change font
  • change font

साधारण अर्थमा जमिनमुनिको पानी नै भूमिगत जलस्रोत हो । तर, जमिनमुनिको सबै पानी भूमिगत जलस्रोत चाहिँ भूमिगत जलस्रोत होइन । जस्तो कि जमिनमुनिको पानीलाई हामी पम्पिङ गरेर तान्छौँ । तान्ने क्रममा अटुट आइरह्यो भने त्यो भूमिका जलस्रोत हो । तर, केही समयमै सुक्यो भने त्यो भूमिगत जलस्रोत हैन । अब त्यो जमिनमुनिको पानी मात्रै हुन्छ । त्यसैले पानीको तहले फरक पार्छ ।

आकाशबाट झरेको पानी जमिनमुनि जाँदा त्यसले भूमिगत जलस्रोतको मात्रा बढाउँछ । तर, काठमाडौंमा उल्लेख्य मात्रामा पानी जमिनभित्र पुग्न कम हुँदैछ । यहाँ परेको पानीको केही परिमाण वाष्पीकरण हुन्छ । केही मात्रा जमिनमा सोसिन्छ । धेरैजसो चाहिँ सिमेन्टेड सतहबाट बगेर नदीमै पुग्छन् । सोसिएको पानी चाहिँ कालान्तरमा भूमिगत जलस्रोत बन्छ । त्यसलाई हामी इनार या पम्पलगायत विभिन्न माध्यमबाट तानेर उपयोग गर्छौं । त्यसरी अटुट प्राप्त हुने पानी नै भूमिगत जलस्रोत हो ।

काठमाडौंमा अस्ति धेरै पनि परेको छ । त्यो पानीलाई हामीले उपयुक्त संरचना बनाएर जमिनभित्र नै राख्न सक्थ्यौँ । अहिले यहाँ एकातिर पानीको हाहाकार छ भने अर्कोतिर बाढी चलिरहेको छ । यसलाई व्यवस्थापन गर्नुपर्छ ।

काठमाडौंको क्षेत्रफल ६६५ वर्गकिलोमिटर छ । यही क्षेत्रमै बस्ती विकास चरम अवस्थामा छ । काठमाडौं उपत्यका खानेपानी लिमिटेड (केयूकेएल)को तथ्याङ्क हेर्दा यहाँ एक दिनमा ४८.५ करोड लिटर पानी माग हुने गरेको छ । भूमिगत जलस्रोतबाट मात्र पाँच करोड लिटर पानी उपलब्ध छ । त्यो मोटामोटी पाँच करोड लिटर पानी तान्दा भूमिगत जलस्रोत छरपष्ट भइरहेको छ ।

जमिनबाट पानी लिइसकेपछि त्यसलाई शोधभर्ना पनि त गर्नुपर्‍यो । पानी बगाएर मात्रै त परिपूर्ति हुँदैन । जमिनमुनिको तहमा कसरी पानी छिर्छ ? मनपरी तरिकाले छिराउन पनि भएन।र सफा पानी छिराउनुपर्‍यो । आकाशबाट प्रत्यक्ष आएको पानी दूषित पनि हुन सक्छ । यसमा पनि ध्यान दिनुपर्छ ।

काठमाडौं उपत्यका धेरै विकास भइसकेको छ । घरैले मात्र ओगटेको भन्ने होइन । धेरै सडक बनाइएको छ । अब यहाँ त खुला ठाउँ नै कम भएको छ । पानी कहाँबाट बग्छ त ?   

काठमाडौंमा सुख्खा याममा पानीको हाहाकार पनि होला । काठमाडौं महानगरपालिकामा पनि नीतिगत नियम छैन जस्तो लाग्छ । आकाशबाट परेको पानी जमिनभित्र पठाउने प्रक्रियालाई ’रेनवाटर हार्भेस्टिङ’ भनिन्छ । त्यो प्रविधि राख्नुपर्छ । एक घरले राख्दैमा बाढी नियन्त्रण हुन्छ भन्ने हुँदैन, तर नीतिगत रूपमा नै अघि बढ्नुपर्छ ।

काठमाडौं उपत्यका धेरै विकास भइसकेको छ । घरैले मात्र ओगटेको भन्ने होइन । धेरै सडक बनाइएको छ । अब यहाँ त खुला ठाउँ नै कम भएको छ । पानी कहाँबाट बग्छ त ? भूकम्पको बेलामा पनि खुला ठाउँमा बस्नको लागि पनि सुझाव दिइन्छ । खुला ठाउँमा बस्न रहरलाग्दो नै भएको छ । खुला ठाउँबाट नै पानी सोसिएर जमिनभित्र जाने हो । त्यसैले नै जमिनमुनि आवश्यक पानी परिपूर्ति गर्ने हो ।

यहाँनेर पोखरीहरूबारे थोरै कुरा गर्नु सान्दर्भिक हुन्छ । उपत्यकामा रानीपोखरीको विकासको कुरा आउँछ । वहावका कारण पानीमा भएका फोहोरहरू नियन्त्रण हुँदै जान्छन् । यसमा बाढीलाई नै रोक्ने भन्ने त हुँदैन, तर भूमिगत जलस्रोतबारे केही सोच्न सकिन्छ । त्यसैले यी कुराहरूमा नीतिगत रूपमा नै सोचेर अघि बढ्नुपर्छ ।

यति भाग जमिनलाई हामीले छोड्नुपर्छ वा यति छोडेर घर बनाउनुपर्छ भन्नेमा ध्यान दिनुपर्छ । बंगलादेशमा आकाशको पानी जम्मा गर्न प्रत्येक २० घर बराबर एक ट्याङ्की सरकारले नै बनाइदिएको हुन्छ । त्यो पानी उनीहरूले तीन महिनासम्म प्रयोग गर्न सक्छन् ।

त्यहाँ किन त्यसो गरियो त भन्दा जमिनमुनिको पानीमा आर्सेनिकको समस्या छ । हाम्रो यहाँ पनि त्यही समस्या हो । ६१ वटा जिल्लामा जमिनमुनिको पानीमा आर्सेनिक पाइएको छ । आर्सेनिक धेरै भएको पानी पिउँदा छालाको रोग, क्यान्सर, लिभरको समस्या हुनेरहेछ । त्यसैले त्यहाँ नीतिगत रूपमै सरकारले रेनवाटर हार्वेस्टिङ सिष्टम लागु गरेको रहेछ ।

पहिले पनि मुसलधारे वर्षा हुन्थ्यो, तर जलाधार क्षेत्रमा अवरोध नहुँदा र खोला आफ्नै प्राकृतिक वहावमा बग्न पाउँदा यति धेरै क्षति हुँदैनथ्यो  

अरू देशमा सडक छेउमा पनि ड्रेनेज सिष्टमलाई खाल्डो खनेर जमिनमुनि छिराएको हुन्छ । त्यसो गर्दा यी बाढी पहिरोका समस्या केही हदसम्म कम हुन्छ ।

मल्लकाल, राणाकाल या पछिल्लो पञ्चायतकालमै पनि बाढीले यति जमिन कटान गर्‍यो, धनजनको यति क्षति भयो भन्ने समाचार एकदमै कम सुन्थ्यौँ । तर, हामीले प्रकृतिलाई प्रहार गर्दागर्दै यो हालत ब्यहोर्नुपर्‍यो । जति मिचे पनि खोलाले कुनै न कुनै समय आफ्नो बाटो लिइछाड्छ ।

त्यसकारण खोलाको बाटो खोलालाई नै छाड्नुपर्छ । पहिले पनि मुसलधारे वर्षा हुन्थ्यो, तर जलाधार क्षेत्रमा अवरोध नहुँदा र खोला आफ्नै प्राकृतिक वहावमा बग्न पाउँदा यति धेरै क्षति हुँदैनथ्यो ।

अहिले शहरी विकासको नाममा विनाश भएको जस्तो पनि लाग्छ । हामी सानो हुँदा जहाँ पानी बगिरहेको हुन्थ्यो – अहिले हामीले त्यसैलाई पुरेर सडक बनाएर गाडी र मोटरसाइकल चलाएर हिँड्छौँ । त्यसैले नदीको बाटो त हामीले नै मिचेका हौँ । यही कारणले विपद् निम्तिएको हो ।

एउटा बस्ती बस्नुपर्ने क्षेत्र, यो कृषि गर्ने क्षेत्र, यो पर्यावरण संरक्षण गर्नुपर्ने क्षेत्र भनेर वातावरणीय हिसाबबाट या सभ्य सभ्यताका हिसाबबाट विगतमा हामीले हाम्रा पिता पुर्खाले सहर विकास गरेका थिए । त्यहाँ इनार थियो, जंगल थिए, पानीका मुहानहरू पनि थिए, ढुंगेधाराहरू पनि थिए ।

त्यतिबेला अहिलेजस्तो प्रविधि उपलब्ध थिएन । त्यही ढुङ्गेधाराबाट नै बस्तीले पानी लिइरहेको थियो । त्यो बेलाको र अहिलेको व्यवस्थापन फरक भयो । त्यतिखेरको जीवनशैली गलत हो भन्नुहुँदैन । अहिले पनि पुराना प्राविधिक कुराहरू पनि वैज्ञानिक र उपयोगी छन् । त्यसैले त्यस्तो कुराहरूको पनि हामीले अनुशरण गर्नुपर्छ ।

विभिन्न ठाउँमा पोखरी बनाइयो, ता कि ढुङ्गेधारामा पानी परिपूर्ति भइरहोस् । अहिले सुन्धारामा पानी सुकिरहेको छ । त्यहाँ पुरानै तहबाट त पानी ल्याउन सकिँदैन । तर, त्यसलाई नयाँ प्रविधिबाट पानी दिन सकिन्छ । ट्युबवेलबाट पानी दिने होला ।

अहिले नीतिगत रूपमा हामी चुकेकै हौं । त्यो बेला पानीमात्र दोहन गर्ने हैन, त्यसलाई परिपूर्ति पनि गर्नुपर्छ भनेर उनीहरूले आवश्यक व्यवस्थापन गरेका थिए । पोखरीहरू पनि पानीको मुहानका लागि बनाएका थिए  

पहिला रत्नपार्कमा भएको ढुंगेधारामा पनि राम्रो पानी आएको थियो । एक सेकेन्डमा १२ लिटरका दरले पानी बगिरहेको थियो । त्यो पानी पछि पुरियो । त्यसको मुहान पोखरीमा जम्मा पारेको पानी नै थियो ।

आकाशबाट परेको पानी त्यो रानीपोखरीमा सोसेर जान सक्ने स्थिति चाहिँ त्यति बेलाजस्तो अहिले छैन । किनकी हामीले पानी अडिनेमात्र बनायौँ आकर्षण केन्द्रको लागि मात्रै त्यो रानीपोखरी बनाएको जस्तो लाग्छ ।

त्यहाँ भक्तपुरबाट कालीमाटी ल्याएर, बारेर तल जमिनमा नजाने तरिकाले राखेको छ । कुनै पनि पोखरीलाई रिभाइज गर्दा त्यहाँ पानी राखिरहनुपर्छ । सबै जमिन भिजेपछि तल पानी सोसिएर जाँदैन ।

काठमाडौं प्लाजा बनाउने क्रममा टङ्गाल जाने बाटोको बीचमा धेरै पानी आयो । त्यो पानी कहाँ पठाउने भनी ढल निकास विभागमा कुरा राखेको भन्ने सुनिएको थियो ।

त्यसबारे सोधखोज गर्ने भनिएको छ । सकेसम्म पानीको पुरानो बाटोलाई नै पुनरुत्थान गर्ने, नसकिए नयाँ प्रविधिबाट पानी ल्याउने कुरा भएको छ । यसरी सुन्धारामा पानी पठाउन प्रयास भएको जस्तो लागेको छ । त्यसका लागि धेरै प्रक्रिया हुन्छन् । पहल महानगरले नै गर्ने हो ।

(कुराकानीमा आधारित ।)

प्रकाशित मिति : १६ आश्विन २०८१, बुधबार  ६ : ५४ बजे

इयूद्वारा लेबनानलाई दिने सहायतामा तीन करोड युरो वृद्धि

एजेन्सी– युरोपेली सङ्घ (इयू) ले इजरायल र हिजबुल्लाहबीच जारी द्वन्द्वका

चाडपर्वमा जुवा तास र लागूपदार्थ नियन्त्रण गर्न प्रहरीको निर्देशन

सुनसरी– चाडपर्वको बहाना बनाएर जुवा तास खेल्ने खेलाउने, मादक पदार्थ

पाकिस्तान र अफगानिस्तानमा पोलियो सङ्क्रमण बढ्यो

एजेन्सी– पाकिस्तान र अफगानिस्तानमा पोलियो सङ्क्रमितको सङ्ख्या बढेको छ ।

विपद्को समयमा सही सूचना प्रवाह गर्न आयोगको निर्देशन

काठमाडौं– राष्ट्रिय सूचना आयोगले बाढीपहिरो जस्ता विपद्का क्रममा सार्वजनिक निकायलाई

राजदेवी मन्दिर डुबानमा, जमरा राख्न सकिएन

 जलेश्वर– यहाँको जलेश्वर–२ स्थित प्रसिद्ध माता राजदेवी मन्दिर बाढीका कारण