बाहिरी सतहमा हेर्दा नयाँ गठबन्धन बनेर बडो राम्रो काम भएको छ । कम्युनिस्टहरू फेरि एकजुट भएर अगाडि जान खोजेका छन् । भन्नकै लागि त केही दिनमा साह्रै राम्रा कुरा गरेका छन् । गलत आकांक्षाहरू धेरै घटायौँ, अब हातेमालो गर्दै अगाडि जान्छौँ र कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई एकजुट गर्ने मात्र हैन, देशको बिग्रेको अनुहार र भ्रष्टाचारको जालो तोड्छौँ भनेका छन् । यो सुन्दर पक्ष हो सर्सर्ती हेर्दा ।

कम्युनिस्ट आन्दोलनमा प्रचण्ड, ओली र माधव नेपालको महत्वाकांक्षाले पछिल्लो चोटि कांग्रेसबाट मान्छे विकर्षण हुँदै वामपन्थीतिर आए । तर, वामपन्थीमा यी तीन नेताको निजी स्वार्थले यसलाई तहस–नहस बनाएर आम मतदाताले दिएको दुई तिहाइको समर्थनसहित तहस–नहस पारे । यी तीनै नेता घातका पोषक हुन् । भन्ने एउटा, गर्ने अर्को । त्यसैले देशको राजनीतिक माहौल पनि धुलो पारेका छन् ।

अब नयाँ सरकार आएपछि देशभित्र रोजगारी सिर्जना गर्नुपर्‍यो । शिक्षा र कर्मचारी प्रशासनमा भएको विकृति रोक्नुपर्‍यो । हिजो भ्रष्टाचारमा भएको खेललाई उदांगो पार्नु पर्‍यो । जो भ्रष्टाचारमा मुछिएका छन्, आफू पनि हतकडी लगाउन तयार हुनुपर्‍यो ।

राजनीति र अर्थतन्त्रजस्तै बिग्रिएको ठाउँ शिक्षा हो । यस्तो ठाउँमा अनुभवशून्य भएको मान्छेलाई मन्त्री दिएका छन् । यस आधारले हेर्दा यो खेल पनि शक्ति र सत्तामा जाने कटाक्ष हो । अब आउँदो चुनावमा चुनाव खर्च उठाउन त्यसमा लागेका छन् । काम गरेर देखाए त पत्याउला, नत्र यो ढाँटको नै खेती हो भन्ने मान्छेले बुझेका छन् ।

अब सच्चिनुपर्छ भनेर दिलबाट ठाने भने गर्न नसक्ने हैन । बाटो ठिक ठाउँमा छ  । किनकि, अब कांग्रेसले कांग्रेसको ब्लक र वामपन्थीले वामपन्थीको ब्लक राम्रो गर्ने हो भने दुई दलीय सिस्टम त्यसमा बलियो हुन्छ । र, सैद्धान्तिक रूपले सरकार चलाएर जनताले दिएको मतको आधारमा जिम्मेवारी पूरा गर्न सक्छन् ।

तर, त्यो ठाउँमा यी जान्छन् भन्नेमा थोरै विश्वास गर्नुपर्छ । जो नेता अहिले सत्तामा पुगेका छन्, यिनले पहिला आफ्नो टाउकोमा तातोपानी खन्याउन सक्छन् कि सक्दैनन् त ?

रास्वपामाथि प्रश्न

अहिले सरकारमा आएको रास्वपाले गृह मन्त्रालय लिएर रूपान्तरण गर्छु भन्ने अठोट कति व्यवहारिक छ ? किनकि गृह मन्त्रालय आफैंमा सुधारमूलक र आफैं निर्णय गर्न सक्ने क्षमताको मन्त्रालय होइन, मन्त्रिपरिषदभित्रको एउटा मन्त्रालय हो । किनकि हिजो नारायणकाजीले कति भ्रष्टलाई पक्रिन खोज्दा प्रधानमन्त्रीले रोक लगाएको कुरा त सबैलाई थाहा छ ।

त्यसैले अहिले पनि रविले साँच्चै केही भ्रष्टलाई समाउन खोजे भने ती भ्रष्टहरु कि एमाले, माओवादी वा कांग्रेसका छन् । तिनलाई समाउन क्याबिनेटले रविलाई स्वीकृति देला त ? यस्ता कुरा बुझिबुझी गृहमन्त्रालयमा गएर देश रूपान्तरण गर्छु भन्ने कथनी र करणी फरक हुन सक्छ । गृह मन्त्रालयमा पैसा कमाउन सक्छु भन्ने आम धारणा र अहिलेसम्मका गृहमन्त्रीहरूले बनाएका छन् ।

रवि लामिछाने गृह मन्त्रालयमा जाँदा उनका समर्थकहरू जय जयकार गर्दै अगाडि आए, त्यो जयजयकार पेटपूजा गर्न मात्रै हो कि, देश रूपान्तरणमा लामिछानेको भूमिका हुन्छ  ? यो विश्वास र  प्रयोग भोलिका दिनले नै बताउँछ । अहिले त यो अस्थायी खेल हो ।

केपी ओली किन मिले प्रचण्डसँग ?

केपी ओली हीनतावोधले ग्रसित भएर आफूलाई साथ नदिनेलाई पछार्न मनदेखि मुटुसम्मै आवेगले बनेको चरित्र हो । प्रचण्ड र माधव नेपाल केपी ओलीको इगोका तुष हुन् । त्यसैले यो इगो साँध्नको निम्ति खेलिएको कुनै खेल हो कि ?

नेपाली कांग्रेसले महासमितिको बैठकमा हिन्दुराष्ट्र बनाउनुपर्छ भन्ने जुन प्रस्ताव ल्यायो, त्यसलाई नेतृत्वले प्रयोग गरेन । छलफलमा नै आउनै दिएन । त्यसो हुँदा नेपाली कांग्रेस पश्चिमामुखी भयो भन्ने छिमेकीले अनुभूति गर्न सक्छ । त्यसैले, सायद अर्को परिवर्तन आउन सक्छ ।

देउवाले जुन मित्रलाई रिझाउनुपर्थ्यो, रिझाएनन् । यदि फेरि ती मित्रलाई रिझाउन सके भने यो गठबन्धन एकै रातमा बदलिन्छ । नेपालका सबै पार्टीहरू आफ्नै धरातलमा उभिने चरित्रका नै भएनन् । विदेशी सहयोग र आशीर्वादमा सत्तामा कसरी टिकिन्छ भन्ने खेल भयो ।

अहिले पनि भारतमा यहाँ पश्चिमा वा अमेरिकनको चलखेल धेरै चल्ने हुँदा नेपालमा यो गठबन्धन नयाँ जन्मेको छ । चाइनिजको प्रोजेक्ट बीआरआईलाई नेपाली कांग्रेसले अगाडि बढ्न नै दिएन । र, यहाँ पश्चिमा प्रभावलाई भित्र्याउने र चीनलाई परिबन्दमा पार्नेमा देउवाको नेतृत्वले ठूलो भूमिका खेल्यो । चाइनिजहरू नेपाली कांग्रेसको त्यो असन्तुष्टि प्रति सन्तुष्ट थिए ।

तर, चाइनिजले भनेर नै आन्तरिक स्थितिमा फेरबदल हुने कुनै स्थिति थिएन । ओली, प्रचण्ड वा माधव नेपालहरू चाइनिजको सल्लाहमा चल्दैनन् । यी तीनवटैको जरो त दक्षिणतिर मोडिएको छ । जबसम्म दक्षिणको संकेत र निर्देशन आउँदैन, तबसम्म यी चल्दैनन् ।

त्यसकारण, अहिले नयाँ गठबन्धन आएकोमा चिनियाँहरुलाई खुसी त लागेको छ । किनकि पश्चिमाहरूको प्रभाव कम हुने भयो ।

भारतीयहरूको प्रभाव भन्दा पश्चिमाको प्रभाव चीनका लागि खतरा हो । यही कारणले नयाँ गठबन्धनको सरकार आउने बित्तिकै चिनियाँ विदेश मन्त्रालयले यसलाई राम्रो कुरा हो भनेर संकेत गर्‍यो ।

यहाँ अमेरिकी सहयोग परियोजना एमसीसी ल्याएर पनि कमिसन खाने नै हो । नेपालका नेताहरूको काम भनेको जहाँबाट ल्याए पनि कमिसन खाने हो । आफ्नो हितमा खाने हो । तर, त्यो ल्याएर पनि काम भएन, समस्यामा परियो ।

यहाँ हालीमुहालीको रूपमा भन्नु पर्दा अहिले पनि राजनीतिको आन्तरिक पकड दक्षिणतिर नै छ । त्यसैका आधारमा अहिले गठबन्धन परिवर्तन भएको हो । नत्र  राष्ट्रिय चिन्ताका लागि यो गठबन्धन आएको हो भने त भोलि काम देखाएपछि मात्रै मान्न सकिन्छ ।

वाम एकता कति सम्भव ?

कम्युनिस्ट पार्टीका अहिलेका नेताहरू हिजोको बेइमानी छाडेर एकजुट भएर जानुपर्ने राष्ट्रको आवश्यकता हो । इमानदारीपूर्वक लाग्ने हो भने अब यी नेताहरूको पार्टी जीवनका प्रभावकारी हुन्थ्यो । तर गर्दैनन् । राष्ट्रिय चिन्तामा उभिने धरातल नै बनेन ।

राम्रो काममा जाने भन्दा पनि संकट नै निम्त्याउनेतिर गएका छन् । यो उहाँहरूको अन्तिम राजनीतिक जीवन होला, त्यसमा इमानदारितापूर्वक राष्ट्र र सिद्धान्तप्रति समर्पित भएर गरे भने कम्युनिस्ट आन्दोलन एकजुट हुने मात्रै हैन कि देशलाई बलियो बनाउने काममा पनि उहाँहरू लाग्नु हुन्छ तर अहिले नै त्यसो भन्ने अवस्था छैन ।

गठबन्धन कहिलेसम्म ?

सैद्धान्तिक आड नभएको हुनाले सत्तामा जने कुरामा भोलि कोसँग मिल्ने र कुन शक्तिलाई लिएर जाने भन्ने मान्यता अनुसार कसलाई समाउँदा सत्तामा पुगिन्छ, त्यतै लाग्ने हो । त्यसैले भोलि कता हुन्छ भनेर भन्न सकिँदैन । अहिले नै देउवालाई केही मधेसी नेताले भनेर ओलीसँग मिल्नुहोस् भनेर सुझाव दिए रे ।

अहिले प्रचण्डले तीनचोटि काँध फेरे, तर पनि केही गरेका छैनन् । भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्छु भनेर कोट्याए तर आफैंले छोपछाप गरे । हिजो पनि त्यही गरियो । अहिलेको जुन सरकार आउँछ, त्यसले पनि भ्रष्टाचार कोट्याउला र आफै छोपछाप गर्ला । त्यसैले आशाका दिन भन्दा पनि अझ राजनीति भ्रष्ट हुने, अझ अस्थिरता आउने र ढाँट्ने खेल चलिरहने स्थिति छ ।

देशमा  गणतन्त्रको विकल्प राजतन्त्र भनेर जुन मान्छेहरुले भनिरहेका छन् । अहिलेस्थापित भइसकेको छैन । किनकि राजतन्त्रको आधारमा त केही मान्छेमा आशा पलाएको होला तर त्यतिकै भरमा  विकल्प अगाडि आइसकेको छैन । एउटा अस्तव्यस्तता देशमा आइसकेपछि यसले निकास खोज्नैपर्छ ।

यी नेताले अहिलेको गठबन्धनले भनेबमोजिम आफूलाई विकल्प दिन सके भने गणतन्त्रको विकल्प गणतन्त्र नै भएर अगाडि जान्छ । तर, यी बेइमानको हातमा राजनीति परेको हुनाले यो गणतन्त्रलाई बलियो बनाउने भन्दा पनि यसलाई ध्वंश बनाउने काममा यिनीहरू लाग्छन् ।
जस्तो– गठबन्धन तोडियो । केन्द्र मात्र हैन । प्रान्तीय राज्यका समीकरण भत्कन लागेका छन् । धन्न, कानूनले गाउँपालिका पनि भत्काउने बनाएको रहेनछ । नत्र पालिका पनि भत्काउँथे । यसको अर्थ त देशमा अस्थिरता नै ल्याउने हो । मान्छेमा निराशा नै ल्याउने हो । मान्छेमा राजनीतिप्रतिको वितृष्णा ल्याउने हो । यसका विरुद्ध मुखले मिल्छौँ भन्ने मात्रै हो, तथ्यले पुष्टि गरेको छैन ।

(पूर्वएमाले नेता राधाकृष्ण मैनालीसँग रेडियो क्यान्डिडका लागि कृष्ण तिमल्सिनाले गरेको कुराकानीमा आधारित)