काठमाडौं– राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा) सभापति रवि लामिछाने कात्तिक ३ गतेदेखि कास्की प्रहरीको हिरासतमा छन् । कात्तिक २ गते पार्टी कार्यालय चमतीबाट पक्राउ परेका लामिछानेको तेस्रो पटक म्याद थपिएको छ। उनी शुक्रबारसम्म कास्की प्रहरीकै हिरासतमा छन् । लामिछानेको गिरफ्तारीपछि आन्दोलन उठ्न सक्ने अनुमान सत्तापक्ष र रास्वपा दुबैको थियो ।

लामिछानेलाई सहकारी ठगी र सङ्गठित अपराध कसुरमा अनुसन्धान गर्न प्रहरीले रुपन्देहीको बुटवल लाने तयारी गरेको छ । तर, कास्कीको अनुसन्धान अझै टुंगिएको छैन । रुपन्देहीस्थित सुप्रिम सहकारीको बचत ठगीमा अनुसन्धानका लागि जिल्ला अदालतबाट पक्राउ पुर्जी जारी भइसकेको छ ।

लामिछानेलाई सहकारी ठगीसम्बन्धी, सङ्गठित अपराध र सम्पत्ति शुद्धीकरणसम्बन्धी मुद्दामा एकसाथ कारबाही अगाडि बढाउने तयारी सरकारले गरेको छ ।

लामिछाने पक्राउ परेपछि कात्तिक २ गतेयता राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी निरन्तर आन्दोलनमा छ । उनी पक्राउ पर्ने दिन पार्टी कार्यालय चमतीमा पनि नाराबाजी र हुटिङ भएको थियो । पक्राउ गर्न लागेको सूचना पाएपछि रवि र अन्य नेताले कार्यकर्तालाई कार्यालयमा बोलाएका थिए ।

त्यस कार्यकर्ता र शुभचिन्तकले रविलाई पक्राउ गर्न नदिनेसम्मको कोसिस गरेका थिए । तर रास्वपा प्रवक्ता मनिष झाले रविलाई कानुनी हिसाबमा कारबाही अगाडि बढाउन दिन आग्रह गरेका थिए ।

त्यसपछि कात्तिक २ गते साँझ नेपाल प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान ब्यूरो (सीआईबी) को टोलीले रविलाई पक्राउ गरेर स्थलमार्ग हुँदै कास्की प्रहरीमा पु¥याएको थियो । त्यसयता रास्वपा रविमाथि राजनीतिक प्रतिशोध साँधिएको भन्दै आन्दोलित छ ।

करिब ४ हजार कार्यकर्ता देशभरबाट बोलाएर एक साता पोखरामा आन्दोलन गरेकोे रास्वपा अहिले काठमाडौंकेन्द्रित छ । उसले कात्ति ९ गतेबाट काठमाडौंमा आन्दोलन थालेको थियो । पोखरामा कार्यकर्तालाई राख्नै मुश्लिक परेपछि काठमाडौंकेन्द्रित भएको रास्वपाले यहाँ पनि आन्दोलन उठाउन सकेन ।

केही दिन माइती घरमण्डल र बालुवाटार क्षेत्रमा नारा जुलुस गरेपछि त्यसपछि रास्वपाको आन्दोलन करिब सेलाएको छ । कात्तिक १३ गते गरिएको बालुवाटार घेर्ने आन्दोलनमा पनि प्रहरीले धरपकड गरिदियो । बालुवाटारको आन्दोलनका क्रममा निषेधित क्षेत्र तोडेको भन्दै सांसदसहित १७ जनाभन्दा बढी नेता कार्यकर्ता समातिए । त्यसपछि रास्वपाको आन्दोलन सुस्ताएको छ ।

त्यसअघि कात्तिक १२ गते पार्टीका उपसभापति डोलप्रसाद अर्याल (डिपी) ले बालुवाटार आन्दोलनबारे गृहमन्त्री रमेश लेखक र प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीलाई जानकारी गराएका थिए । तर पनि प्रहरीले निषेधित क्षेत्र तोडेको भन्दै हस्तक्षेप गर्यो ।

पोखरा र माइतीघरबाट आन्दोलन चर्काउन खोजिए पनि प्रहरीको कडा निगराीका कारण अघि बढ्न सकेन । चितवनमा एक दिन आन्दोलन भए पनि अन्य क्षेत्रमा रास्वपाका शुभचिन्तक र कार्यकर्ता सडकमा निस्किएनन् ।

यसबीचमा तिहार र छठ आएपछि सोचेजस्तो आन्दोलन गर्न नसकिएको रास्वपा प्रवक्ता मनिष झाले स्वीकारे । रवि हिरासतमा हुँदा पार्टीको नेतृत्व गरिरहेका पार्टी उपसभापति अर्याल छठपछाडि आन्दोलनले थप गति लिने बताउँछन् । उनले देशभर आन्दोलनको लहर चर्किसकेकाले छठपछाडिका सशक्त हुने बताउँछन् ।

उपसभापति अर्यालले यसो भने पनि रवि पक्राउ परेपछि देशभर आन्दोलन उठ्न सकेन । रविमाथि वित्तीय अपराधबारे अनुसन्धान भइरहेका बेला देशभरबाट जनलहर उठ्ने सम्भावना नरहेको राजनीति विश्लेषकहरू बताउँछन् । रास्वपाले राजनीतिक रंग दिन खोजे पनि अदालतमा पुगिसकेको विषयमा जनता सडकमा निस्कन तयार नभएको उनीहरूको भनाइ छ ।

कता गए ११ लाख ३० हजार मतदाता ?

२०७९ को निर्वाचनमा रास्वपाले देशभरबाट समानुपातिकतर्फ ११ लाख ३० हजार ३४४ मत पाएको थियो । पहिलो पटक निर्वाचनमा होमिएको नयाँ शक्तिले जनताबाट यति मत पाउनु चानचुने थिएन । त्यही मतले ऊ देशको चौथो ठूलो शक्ति भएको थियो । रास्वपाले प्रत्यक्षतर्फ ७ सिट जित्दा समानुपातिकतर्फ १३ सहित २० सांसद थिए ।

तनहुँ १ बाट कांग्रेस सांसद रामचन्द्र पौडेल राष्ट्रपति बनेपछिको उपनिर्वाचनमा रास्वपाले १ सिट थप्यो । त्यहाँबाट विजयी रास्वपा नेता डा. स्वर्णिम वाग्ले उपसभापति छन् ।

रास्वपाले पाएको ११ लाख ३० हजार मत चानचुने थिएन । तर पनि पुराना दलप्रति जनताको निराशा र दिक्दारीको मत भएकाले सबै पार्टीको मतका रुपमा ठोकुवा गर्न नहुने राजनीतिक विश्लेषक सुरेन्द्र लाभ बताउँछन् ।

लाभका अनुसार जनताले रास्वपा पार्टीलाई भन्दा सभापति रविकै अनुहार हेरेर मत दिएका हुन् । सार्वजनिक जीवनमा विवादित व्यक्ति भएकाले मत दिने जनता सडकमा आएर रविको पक्षमा नारा गुञ्जाउन नसकेको लाभ बताउँछन् । रविको छवि नराम्रो हुँदा जनता दिक्दार भएर समर्थनमा ननिस्केको उनले बताए ।

‘रवि पुराना दलभन्दा विवादित मान्छे रहेका जनताले बुझिसकेछन् । उनी जता गए पनि काण्डै काण्ड, विवादै विवादमा घेरिएका व्यक्ति भए । त्यसकारण जनता उत्साहित भएर साथ दिने अवस्थामा नपुगेका हुन्’, लाभले खबरहबलाई भने, ‘वित्तीय अपराधमा मुछिएको, सामाजिक अपराध गरेको र पारिवारिक विवादले पनि रविको पक्षमा जनलहर देखिएन । अब झन् उनको अवस्था खस्किँदै जाने खतरा छ ।’

‘रविले आफ्नो पदको महत्व राम्रोसँग नबुझेका कारण उनको पक्षमा लहर नखेरिएको हो । राजनीति गर्ने भएपछि दुईचार कुरा सहनुपर्छ । उनी आफ्नो आलोचना नसुन्ने देखिए’, लाभले भने, ‘पार्टीमा पनि व्यक्तिवाद हाबी भयो ।’

अर्का राजनीतिक विश्लेषक इन्द्र अधिकारी पनि रविमा यो संकट आउने आंकलन पहिले नै भइसकेको बताउँछिन् । तर यति छिटो यस्ता काण्ड बाहिर आउने अनुमान नगरिएको उनको तर्क छ । तर उनको व्यक्ति चरित्र र सत्तामुखी स्वभावका कारण जनताले साथ नदिएको अधिकारी बताउँछिन् ।

‘रवि पुराना दलको विकल्प थिए । तर उनले आफूलाई सर्वेसर्वा ठाने । कानुनी राज्यमा बसेपछि जुनसुकै व्यक्तिले कानुन पालना गर्नुपर्ने हुन्छ । उनले आफूलाई कानुनले नछुनेजस्तो गरे’, अधिकारीले खबरहबलाई भनिन, ‘हामी सबै उनको उदयमा खुसी थियौँ । देशमा केही होला भन्ने विश्वास जनतालाई थियो । तर एकपछि अर्को विवाद आयो । एकपछि अर्को सरकारमा जाने क्रम भयो । पुरानाले केही गरेनन् भनेर गाली मात्रै गर्नु गलत थियो । उनी टेलिभिजनमा हुँदा भूकम्पका बेला राम्रो काम गरे तर राजनीतिमा आएपछि काण्ड नै काण्ड भेटिए । उनी त पुराना नेताभन्दा खतरनाक भएर निस्के । यो गलत भयो ।’

नयाँ शक्तिप्रति आशा मर्‍यो : विश्लेषक

जनताले नयाँ दलप्रति ठूलो आशा र भरोसा राखेका थिए । नयाँ दलले नेपालमा बढ्दो वैदेशिक रोजगारी रोक्ने, स्वरोजगारको बातावरण बनाउने शिक्षा स्वास्थ्यमा सुधार गर्ने भनेर जनताले आश राखेका थिए । तर, नयाँ दलले पनि जनतालाई निराशामा धकेलेको राजनीतिक विश्लेषक लाभ र अधिकारी दुवैको तर्क छ ।

‘जनतामा व्यापक निराशा थियो । त्यसपछिको वैकल्पिक शक्तिलाई जनताले विश्वास गरेर मत दिए । तर रास्वपाको मत रविको मात्रै गरिनु गलत छ । रविलाई अनुसन्धानमा तान्दा पनि रास्वापालाई कुनै वैचारिक र राजनीतिक चरित्र भएकाले सम्हाल्ने आँट गरेको देखिएन’, उनले भने, ‘यतिका समय पार्टीमा रवि नभए हामी छौँ भन्ने आवाज उठेन । सबै नेताहरू निराश देखिए । यो बेला हामी पार्टी हाक्छौँ भनेर लागे जनता जाग्ने थिए । तर अन्यमा पार्र्टी हाँक्ने तागत देखिएन । यसले नयाँ पार्टीप्रति जनताको आश तुहियो ।’

लाभले सहकारी विवादमा परेपछि रविको असली रूप जनताले थाहा पाएको तर्क गरे । ‘आफू ठूला कुरा गर्ने, आफ्नो आङको भैँसी नदेख्ने, अरूको आङको जुम्रा देख्ने प्रवृत्ति गलत भयो’, उनले भने, ‘रविले आफूलाई सच्याउन जानेनन् । अब उनको लोकप्रियता के होला भन्न सक्ने ठाउँ नै भएन ।’

अर्का विश्लेषक अधिकारी पनि रविले आफ्नो मात्रै नभएर नयाँ शक्तिका धेरै ऊर्जावान् मान्छेको जोशसमेत निमोठेको बताउँछिन् ।

‘रवीन्द मिश्रले पनि नयाँ शक्तिका नाममा जनतालाई एक पटक ढाँटिसक्नु भएको छ । रविजीले पनि जनतालाई ढाँटेको त उहाँको नागरिकता काण्ड, सहकारी काण्ड लगायतले पुष्टि गरे । यो जनताप्रति ठूलो घात हो’, उनले भने, ‘रविजीले मात्रै पार्टीलाई पेवा बनाइरहेको जस्तो देखियो । यो बेला त्यो पार्टीमा फरक विचार भएका नेता हुनुपर्ने । सभापति विवादमा मुछिँदा नेतृत्व गरेर जान सक्ने हुनुपर्ने थियो । डा. स्वर्णिमप्रति जनताको ठूलो भरोसा थियो । उहाँहरू जस्ता नेताले वैचारिक दिशा दिएर पार्टी हाँक्नु पथ्र्यो । तर रवि दोषी नभएको भन्दै अल्मलिनुभयो । रविबारे अदालतले फैसला गर्छ । तर ११ मतदाताको नेतृत्व रास्वपाले गर्नुपर्ने थियो, त्यो त देखिएन ।’

रवि सहकारी विवादमा परेपछि जनता दिक्क भएको उनको तर्क छ । ‘जनताले साथ दिने बाटो नै देखिएन । रास्वपाका अन्य नेता पनि रानो हराएको मैरी जस्तो हुनुभयो । यो गलत छ । वैचारिक पार्टीमा यस्तो हुँदैन’, उनले भने, ‘रविको उमेरमा त पुराना दलका नेता देशका लागि ज्यान जोखिममा राख्न तयार थिए । तर रविजी व्यक्तिगत लाभमा लाग्नुभयो । उहाँले आफू नै सबथोक भन्ने भ्रम बोक्नुभयो ।’

आन्दोलन उठ्न नसक्नुका कारण

१. वित्तीय अपराध

रवि नागरिकता विवादमा पर्दा पनि मतदाताको राम्रो साथ पाए । चितवनको उपनिर्वाचनमा पनि लोकप्रिय मत ल्याएर विजयी भए । उनलाई त्यसबेला पनि देशभरबाट साथ मिल्यो । तर वित्तीय अपराधमा मुछिएपछि उनको पछि लाग्ने भिड हराएको राजनीतिक विश्लेषक लाभ बताउँछन् ।

‘जनताले सहकारीमा एक एक रूपयाँ बचत गरेका थिए । तर सहकारी ठगी नेटवर्कमा रवि नै मुछिएपछि साथ दिने अवस्था भएन’, लाभले भने, ‘यो कुरा चानचुने होइन,। जनतासँग प्रत्यक्ष जोडिएको छ । उहाँको गल्ती थियो भने चुपचाप स्वीकारेर अनुसंधानलाई सघाउनुपर्ने थियो । पहिला नै म फसेँ भन्नुपर्ने थियो ।’

२. नयाँको साथ मिलेन

रवि पक्राउ परेपछि नयाँ स्वतन्त्र व्यक्ति र दलले आन्दोलनमा साथ दिने अपेक्षा रास्वपालाई थियो । तर नयाँ भनिएकाले पनि साथ दिएनन् । त्यहीकारण रास्वपाको आन्दोलन देशभर फैलिने अवस्थामा छैन ।

काठमाडौंका मेयर बालेन्द्र शाहले साथ दिने आकलन रास्वपाको थियो । बालेन्द्र र नेकपा एमालेबीच नदी किनारको ४० मिटर जग्गालाई लिएर विवाद भएको थियो ।

यस्तै धरहराको पार्किङलाई पनि मेयरले प्रयोगमा ल्याउँदा एमाले अध्यक्ष एवम् प्रधानमन्त्री ओलीसँग विवाद भएको थियो । यहीकारण बालेनमाथि रास्वपाको आस थियो । तर बालेनले रास्वपालाई साथ दिएनन् ।

यस्तै, मधेसमा नयाँ शक्तिको रूपमा उदाएको जनमत पार्टीका अध्यक्ष सीके राउतप्रति रास्वपाको भरोसा थियो । रवि पक्राउ पर्दा राउतले फेसबुकमा लेखेका थिए, ‘‘२१ सिटको नयाँ पार्टीका सभापति रविजीको पक्राउलाई म प्रतिशोध र निषेधको राजनीतिको अलावा केही भन्न सक्दिनँ । सुनौलो भविष्य बोकेको कोपिलालाई निमोठिएको हो । भावी पुस्ताको स्वर्णिम भविष्यलाई भ्रूणमै हत्या गर्न खोजिएको हो । यो पक्राउ राज्यद्वारा ‘फ्रेमिङ’ गरिएको हो ।’

उनले यति लेखेपछि रास्वपा साथ पाइने आशमा थियो । खबरहबसँगको संवादमा रास्वपा सांसद हरि ढकालले पनि राउतले साथ दिने दाबी गरेका थिए । तर सीके त्यसपछि मौन छन् । सचिवालयका अनुसार रास्वपाको आन्दोलनमा जनमत पार्टीले साथ दिँदैन । जनमतका एक नेताका अनुसार वित्तीय अपराधमा मुछिएको बेला कुनै पनि व्यक्तिमाथि अनुसन्धान हुनुपर्ने मान्यता सीकेको छ । अर्कातिर जनमतले केपी ओली नेतृत्वको सरकारलार्य समर्थन गरेको छ । मधेस प्रदेशमा मुख्यमन्त्री जनमतकै शतिश सिंह छन् । उनलाई एमाले र कांग्रेस दुवैको साथ छ ।

रास्वपाले चर्चित मेडिकल व्यवसायी दुर्गा प्रसाईँको पनि साथ पाउने आश गरेको थियो । एमालेबाट कारबाहीमा परेपछि प्रसाईँ राजा फर्काउने आन्दोलनमा छन् । उनी र प्रधानमन्त्रीबीच विवाद थियो । त्यहीकारण रास्वपाले प्रसाईँ र उनका समर्थकले साथ दिने आकलन गरेको थियो । तर प्रसाईँले पनि सहकारीको रकम हिनामिना प्रकरणमा जोडिएको व्यक्तिमाथि अनुसन्धान हुनुपर्ने तर्क गरेर पन्छिए ।

३.विपक्षी गठबन्धन मौन

नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले साथ दिने कुरामा रास्वपा ढुक्क थियो। आफू पक्राउ परेपछि दुईतिहाइको सरकार ढल्ने भन्दै रविले कात्तिक २ गते पार्टी कार्यालय चमतीबाट भाषण गरेका थिए ।

तर, वित्तीय अपराधमा मुछिएपछि कुनै पनि नेताले कानुनअनुसार सजाय भोग्नुपर्ने माओवादीका दोस्रो तहका नेताको अडानपछि प्रचण्डले चुप बसे । उपाध्यक्षद्वय नारायणकाजी श्रेष्ठ र पम्फा भुसाल, उपमहासचिवद्वय जनार्दन शर्मा र वर्षमान पुन तथा सचिव राम कार्की लगायत नेताहरूले प्रचण्डलाई रोक्दा रवि एक्लिएका छन् ।

अघिल्लो शनिबार माओवादीले काठमाडौँमा खबरदारी सभा गरेको थियो । त्यसमार्फत नेताहरूले राजनीति प्रतिशोध नसाँधी सत्तापक्ष र प्रतिपक्ष दुवैमाथि छानबिन हुनुपर्ने बताएपछि रास्वपा माओवादीसँग बिच्कियो । लगत्तै रास्वपाले केन्द्रीय समिति बैठक राखेर प्रचण्ड कुनै पनि दलका लागि विश्वासयोग्य नभएको निष्कर्ष निकाल्यो ।

माओवादी उपाध्यक्ष श्रेष्ठले खबरहबसँग कुरा गर्दै नेता कृष्णबहादुर महरा विवादमा मुछिनेबित्तिकै अनुसन्धानको घेरामा पुगेकाले रास्वपा सभापति लामिछानेको हकमा पनि त्यही हुनुपर्ने पक्षमा रहेको बताएका थिए ।

उनले सत्तापक्षीय नेताहरू ऋषिकेश पोखरेल र धनराज गुरुङ पनि अनुसन्धानमा तानिनुपर्ने भन्दै सरकारलाई ध्यानाकर्षण गराए ।

राजेन्द्र लिङ्देन नेतृत्वको राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीले पनि रविमाथि अनुसन्धान अगाडि बढ्नु सकारात्मक भएको बताएको छ । तर विवादमा मुछिएका सत्तापक्षीय नेताहरूमाथि पनि अनुसन्धान हुनुपर्ने अध्यक्ष लिङ्देन बताउँछन् ।

एकीकृत समाजवादी पार्टीका अध्यक्ष माधवकुमार नेपाल पनि सत्ता र प्रतिपक्षी दुवै पक्षका नेताहरूमाथि सहकारी प्रकरणबारे छानबिन हुनुपर्ने बताउँछन् । उनी सत्ताको आडमा कुनै नेता छुट्न नहुने तर्क गर्छन् ।

यस्तै, महन्थ ठाकुर नेतृत्वको लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टीले पनि लामिछानेमाथिको अनुसन्धानलाई सकारात्मक रूप लिएको छ ।

४. चार्ड पर्व

रास्वपाको आन्दोलन चर्किन नसक्नुको कारण चाडपर्व पनि हो । रास्वपाले कात्तिक १३ गतेदेखि छठसम्मलाई पोखराबाहिरको आन्दोलन रोकेको छ । पार्टी उपसभापति तथा आन्दोलनका संयोजक डीपी अर्यालले चाडपर्वमा कास्कीबाहिरको आन्दोलन रोकेको बताए । छठ पनि सकिएकाले आन्दोलनले देशभर नै गति लिने उनी बताउँछन् ।

‘साथीहरू त आन्दोलन रोक्ने योजनामा हुनुहुन्न थियो । हामील ै चाड मान्न रोकेका हौं । छठ सकियो, अब आन्दोलन चर्कन्छ । देशभर आन्दोलन चर्किन्छ । राजनीतिक प्रतिशोधविरुद्ध एक भएर जान्छौं’, उनले भने ।

५. विवादित छवि

रवि कानुन पालनामा कमजोर देखिएका छन् । अरूको कुरा नसुन्ने र विवादमा परिरहेकाले पनि एकजना व्यक्तिका लागि जनता आन्दोलनम आउन नचाहेको अर्का राजनीतिक विश्लेषक श्याम श्रेष्ठ बताउँछन् ।

‘विवाह पनि विवादित रहेछ । सामाजिक जीवन, वित्तीय जीवनमा पनि विवादित भएकाले रविबारे जनताले बुझेरै आन्दोलन नजागेको हो’, उनले भने, ‘जहाँ जहाँ हात लगाएका छन्, त्यहाँ विवादै ववाद छ । त्यहीकारण उनी साँच्चिकै गलत रहेको आंकलन जनताले गरे । आन्दोलन तात्ने र तत्कालै सरकार ढल्ने सम्भावना छैन । उनी दोषी हु्न भने कारबाही भोग्नुपर्छ ।’