स्वदेशी मह चखाउन कर्णालीदेखि काठमाडौंसम्म ! | Khabarhub Khabarhub

स्वदेशी मह चखाउन कर्णालीदेखि काठमाडौंसम्म !

कहिले हट्ला बजार नपाउने सास्ती ?


३० बैशाख २०८१, आइतबार  

पढ्न लाग्ने समय : 7 मिनेट


171
Shares
  • change font
  • change font
  • change font

काठमाडौं – ‘आउनुहोस्‌ ! शुद्ध मह चाख्नुहोस र लैजानुहोस्‌, हाम्रो नेपाली मह खाने बानी बसाल्नुहोस्‌ !’ भन्दै ग्राहकलाई आफूतिर बोलाइरहेका थिए सफल बी फर्मका संचालक यामबहादुर अधिकारी ।

काठमाडौं भृकुटीमण्डपमा सञ्चालन भएको ‘पाँचौं राष्ट्रिय मह मेला-२०८१’ मा सहभागी हुन चितवनबाट काठमाडौं आएका हुन् अधिकारी । बैशाख २६ बाट संचालन भइरहेको मह मेलामा उनी आफ्नो उत्पादन चखाउने र प्रचारप्रसार गर्ने काम गरेर ग्राहकलाई आकर्षण गर्न आएका हुन् ।

मेलामा धेरै मह बेच्ने र राम्रो प्रचार गर्ने आशले आएका अधिकारीले सोचेजस्तो भने भएको छैन । तर, मेलामा आएका ग्राहकलाई भने स्वदेशी मह किन्न अधिकारीले बोलाइरहेका छन् ।

एक घार मौरीबाटै फस्टायो व्यवसाय
१० वर्षअघि काठमाडौंको गौशालामा टेलरिङ व्यवसाय संचालन गरेका अधिकारी एकाएक मौरीपालनमा लागे । साथीले मौरीबारे कुरा गरेको सुनेपछि त्यसैतर्फ रुचि जाग्यो । त्यसपछि उनले व्यवसायिक मौरीपालनबारे बुझ्न शुरू गरे । शुरूमा एक घार मौरी पाले ।

‘व्यवसायिक ढंगले मौरीपालनबारे बुझेपछि मैले मित्रहरूबाटै ८ हजार रुपैयाँमा एक घार मौरी किनेर पाल्न शुरू गरेँ’, अधिकारीले भने । उनले पालेका मौरीहरू उडेर पशुपतिको जंगलतिर जाने आउने गर्थे । उनलाई मौरी पाल्न रमाइलो पनि लाग्दै गयो ।

मौरीको घारबाट उनले वर्षमा एकपटक मात्र मह काढ्न पाए । उनलाई मौरीपालनमा रुचि बढ्दै गयो । घार बढाउँदै गए । १२ घारसम्म त उनले जसोतसो व्यवस्थापन गरे । तर, घार बढ्दै गएपछि काठमाडौंमा मौरीको व्यावसायिक उत्पादन हुँदैन भन्ने उनलाई लाग्यो ।

‘मौरीपालन राम्रै लाग्यो, तर घार थप्दै जाँदा काठमाडौंमा ठूलो रूपमा व्यावसायिक फार्म चलाउन सकिँदैन भन्ने लाग्यो । अन्यत्र मौरीपालनका लागि राम्रो ठाउँ खोज्न थालेँ’, उनले भने ।

अधिकारी ठाउँ खोज्दै चितवन पुगे । अनि शुरू भयो उनको व्यवसायिक माहुरीपालन यात्रा । चितवनको भण्डारा भन्ने ठाउँ माहुरीपालनका लागि राम्रो हुने देखेपछि उनले त्यही ठाउँलाई छनोट गरे ।

मौरी चराउन पहाडी जिल्लासम्म लैजानुपर्ने भएकाले त्यो स्थान उपयुक्त लाग्यो । त्यहाँबाट नजिकै रहेको जिल्ला मकवानपुरमा चिउरीको ठूलो बगान छँदैछ । चिउरीको फूलबाट निस्किएको मह सबैभन्दा राम्रो मान्ने गरिन्छ । त्यसैले उनले मौरी फार्म चितवन नै सारे ।

अधिकारीले पहिलोचोटी मौरी चराउन मकवानपुर पुर्‍याए । तोरी फूल्ने सिजनमा तराईमा लैजान थाले । तोरी सकिएसँगै लिची फुल्ने याम शुरू हुन्छ, रुधिलो हुन्छ ।

यो मौरीले मह बनाउने समय हो । उनलाई यसरी मौरी लिएर तराई-पहाड गर्न निकै रमाइलो लाग्छ । मौरीपालनमा यस्तै सुखदुःख र रमाइलो भोग्दै अधिकारी अघि बढिरहेका छन्‌ ।

परिवारको साथ
मौरीपालनमा अधिकारीलाई श्रीमतीले भरपूर साथ दिएकी छिन् । श्रीमानको मौरीपालन योजना सफल पार्न छँदाखाँदाको टेलरिङ व्यवसाय छाड्न उनी पनि सहमत भएकी थिइन्‌ ।

अधिकारी दम्पत्तिले मौरीपालनमा लगाव र परिश्रम बढाउँदै लगे । घारसँगै व्यवसायको आकार बढिरह्यो । उत्पादित मह स्थानीय बजारमा पठाउन थाले । आफन्तहरू पनि मह खरिदकर्ता थिए । महले भाउ पाउँदै गयो । उनीहरू अझै उत्साहित हुँदै मौरीका घार थप्दै गए ।

अहिले उनीहरूको फार्ममा १०० घार मौरी छन् । मौरी बढ्दै जाँदा बजारको खोजी गर्नतर्फ लागे । स्वदेशी महको प्रचारप्रसार गर्न विभिन्न संघसंस्थामा आबद्ध भए । विस्तारै उनीहरूले उत्पादन गरेको सबै मह बिक्री हुन थाल्यो ।

मौरीपालन फस्टाएपछि उनीहरू अत्यन्तै सन्तुष्ट देखिन्छन् । ‘हामीलाई यो व्यवसाय गरेर कुनै पश्चाताप छैन, धेरै खुसी छौँ। यही व्यवसायबाट आज धेरै व्यक्तिहरूले चिन्नुहुन्छ, खुशी लाग्छ,’ अधिकारी भन्छन् ।

काम गर्दा जतिसुकै गाह्रो भएपनि मह निकाल्ने बेला निकै सन्तुष्टि मिल्ने अधिकारी बताउँछन्‌ । किनकी फूल खेल्ने, मौरीले पुष्परस संकलन गर्ने र घारबाट मह निकाल्ने निश्चित चक्र हुन्छ । बेमौसम (अफसिजन)मा त मौरीलाई नै विशेष ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । फूल नफुल्ने मौसममा मौरीलाई बजारबाट फिर्ता गएको मह र चिनीको चास्नी बनाएर खुवाउनुपर्छ ।

अनलाइनमा बिक्री गर्ने योजना
मौरीपालन व्यवसायबाट सबै खर्च कटाएर अधिकारीले वर्षको २ देखि ३ लाख रुपैयाँ बचत गर्ने गरेका छन् । अब केही मौरीको घार बढाएर अनलाइन बजारमा पनि मह बिक्री थाल्ने अधिकारी दम्पत्तिको लक्ष्य छ ।

अहिले चाहिँ उनीहरू बजार विस्तार गर्न फुर्सदका बेला आफैँले मह बोकेर पनि विभिन्न जिल्लाहरू पुग्ने गरेका छन् । ‘मलाइ त आफ्नो व्यापार अरूलाई देखाउन पाउँदा एकदमै खुसी लाग्छ । फुर्सद भएको समयमा हामी मह लिएर आफैँ पनि बेच्दै हिँड्छौं । यस्तो बेला कति कठिनाइहरू पनि आउँछन्, तर त्यो क्षणिक मात्र हुन्छ । २ केजी मह बेच्न सक्यौँ भने हामी सबै दुःख बिर्सन्छौं,’ उनी भन्छन् ।

अहिले उनीहरूलाई छोराछोरीले पनि साथ दिएका छन् । जेठो छोराले गौशालामा र छोरीले ललितपुरको लगनखेलमा मह बेच्छन्‌ । गोरखा, मकवानपुर, तनहुँ र धादिङ लगायत जिल्लाबाट पनि महको माग हुने गरेको छ ।

८ हजार रुपैयाँबाट शुरू गरेको व्यवसायको आकार अहिले लाखौं रुपैयाँ बराबर पुगेको छ । अझै केही वर्ष आफैँ सञ्‍चालन गर्ने र स्वदेशी मह राम्रो हुन्छ भनी चिनाउने यामबहादुरको सोच छ ।

महमा पनि आयातितकै दबदबा !
प्राकृतिक बरदानस्वरुप जैविक विविधतामा सम्पन्न नेपाल फूल फुल्ने वनस्पतिहरूको संख्यामा पनि सम्पन्न छ । वनस्पति विभागका अनुसार नेपालमा फूल फुल्ने ५ हजार ३०९ प्रजातिका वनस्पति पाइन्छन्‌ । तीमध्ये ३१२ प्रजाति त नेपालमा मात्रै भेटिएको छ ।

मौरीपालनका लागि फूल नै निर्विकल्प स्रोत हो । यही पर्याप्त स्रोत भएको मुलुकमा मौरीपालक किसान छन्‌ । मह पनि उत्पादन हुन्छ । तर पछिल्ला वर्षमा प्राकृतिक र कृत्रिम गरी झण्डै ४० करोड रुपैयाँभन्दा बढीको मह विदेशबाट आयात हुने गरेको छ । भन्सार समेत छलेर ल्याइने गरिएका विदेशी अस्वस्थकर र सस्तो महले नेपाली उत्पादनको बजार बिथोलिदिएको छ ।

मह मेलामै आएका चितवन कालिका नगरपालिकाबासी मौरीपालक राजेन्द्र पौडेललाई नियाल्दा यही थाहा हुन्छ । उनी नेपाली उत्पादन प्राङ्गारिक (अर्गानिक) रहेको भन्दै चाखेरै लैजान ग्राहकलाई अनुनय-विनय गरिरहेका थिए ।

‘मह मेलामा धेरै राम्रो व्यापार हुन्छ होला भन्ने सोचेका थियौँ, तर यो बेमौसम भएर होला सोचेजस्तो केही छैन,’ उनी गुनासो गर्छन् । नेपाली उत्पादनमा ग्राहकहरू पनि रमाउन नसकेको उनको गुनासो छ ।

‘हामीले यो व्यवसाय अंगालेको लगभग २५ वर्ष भयो, तर स्वदेशी मह खाने बानी कमैमा मात्र छ, आकर्षक प्याकेजिङ गरिएका अस्वस्थकर विदेशी महले बजार कब्जा गरेको छ,’ पौडेलले भने, ‘मान्छेहरू मह त खान्छन्, तर ठूलाठूला सुपरमार्केटमा किनेको विदेशी मह राम्रो हो भन्ने भ्रम छ, मार्केटहरूले हाम्रो स्वदेशी उत्पादनहरू राख्दैनन् ।’

यस्तो थितिले गर्दा नेपाली किसानले उत्पादन गरेको मह बिक्री नभएको पौडेलजस्ता मौरीपालक किसान र व्यवसायीहरू बताउँछन्‌ ।

मह चखाउन कर्णालीबाट आएकी यी आमै
काठमाडौंमा जारी मह मेलामै भेटिइन्‌ कर्णाली प्रदेशकी ६० वर्षीया रत्ना केसी । उनी कर्णालीमा उत्पादित महको स्वाद काठमाडौंमा रहेका देशभरका नागरिकलाई  चखाउन यहाँ आइपुगेकी हुन्‌ ।

‘नानी ! आउनु न मह चाख्नु, शुद्ध मह छ, बुुढाबुढीदेखि बच्चासम्म सबैले खान मिल्छ । लैजानु न बा !’ उनी विनम्रतापूर्वक आग्रह गरिरहन्छिन्‌, ‘म तपाईंकी आमाजस्तै हुँ । झुटो बोल्दिनँ । मह शुद्ध छ, लैजानु न ! म बुढी टाढाबाट एक्लै आएकी छुु सहयोग गर्नु न !’

उनले यसो भनिरहँदा ग्राहकहरूलाई लाग्छ : सबै मह उठाएर आफैँ बेच्न लगिदिऊँ !

रत्ना यो मेलामा कर्णालीको राजधानी सुर्खेतबाट एक्लै आएकी हुन्‌ । उनलाई यहाँ मेला लाग्छ भनेर नेपाल मौरीपालक महासंघले जानकारी दिएको थियो । त्यसैले कर्णालीमा उत्पादन हुने महबारे प्रचारप्रसार गर्न सकिन्छ कि भनेर काठमाडौंको बाटो सोझ्याइन्‌ ।

उनी भन्छिन्‌, ‘आफ्नै ठाँउको मह खाने बानी पार्न आग्रह गर्न म काठमाडौंसम्म आएकी हुँ । नेपालीहरूले आफ्नै देशका किसानले उत्पादन गरेको मह उपभोग गरिदिने हो भने सबैलाई फाइदा हुन्छ ।’

रत्नाले पहिले च्याउ खेती गर्थिन्‌ । त्यसैमा रमाइरहेकी उनलाई छिमेकीले गरेको मौरीपालनले आकर्षित गर्‍यो । अनि ११ वर्ष पहिले एकैचोटी २५ घार किनेर मौरीपालन थालिन्‌ ।

च्याउखेतीबाट कमाएको एक लाख ५० हजार रुपैयाँ मौरीपालनमा खर्च गर्दा उनलाई मनमा डर पनि लागेको थियो । आम्दानी हुने कि डुब्ने हो भन्ने भय थियो।

तर उनी हिम्मतसाथ अघि बढिन्‌ । उनको यो हिम्मतमा परिवारले पनि साथ दिए । व्यवसाय फस्टाउँदै गयो । उनले मौरी पालनसँगै च्याउखेतीलाई निरन्तरता दिइरहेकी छिन् ।

यसैबाट भएको आम्दानीले छोराछोरीलाई पढाइन्‌ । कसैलाई इञ्जिनियर बनाएकी छिन् भने कसैलाई कानून पढाएकी छिन् । उनी यसैमा सन्तुुष्ट छिन् । तर आफूले उत्पादन गरेको मह समयमै नबिक्दा उनलाई चिन्ता लागिरहेको छ ।

रत्नाले केही अघिसम्म काठमाडौंका केही व्यापारीहरूकहाँ बिक्रीका लागि मह पठाउँथिन् । केही वर्षबाट त्यो पनि बन्द भएको छ । अहिले गाउँ र पहाडी केही जिल्लामा मह पठाउने गरेकी छिन् ।

सकस भोग्दै किसान र व्यवसायी
मौरी पालेर जति मह उत्पादन हुन्छ – त्यसको आधा पनि बिक्री गर्न गाह्रो भएको व्यवसायीहरू बताउँछन्‌ ।

व्यवसायीहरूलाई राज्यले बेवास्ता गरेको बताउँछन् पौडेल बी फर्मका संचालक राजेन्द्र पौडेल । भारतीय महले बजार पाइरहँदा नेपाली मह भने उत्पादककहाँ नै तन्किएको उनी बताउँछन्‌ ।

नेपालमा प्रविधि समस्याले गर्दा उत्पादन लागत नै महँगो हुने भनाइ छ । त्यसकारण पनि पनि ग्राहकहरू भारतीय महप्रति आकर्षित भएको उनको भनाइ छ ।

राज्यले विदेशी मह आयात बन्द गरेर स्वदेशी महलाई नै नेपाली बजारमा ल्याउनुपर्ने उनी बताउँछन् । ‘नेपालीहरू मह खान्छन्‌ । तर सपिङ मलमा विदेशी मह नै पाइने हुनाले त्यही गुणस्तरीय हो भन्ने सोच छ । काठमाडौंमा जति मह खपत हुुन्छ – त्यो सबै नेपाली मह नै प्रयोग गर्ने हो भने सबै नेपाली मह खपत हुन्छ । क्वीटलका क्वीटल मह फाल्नुपर्ने थिएन,’ पौडेलले भने ।

हामीले नेपाली मह बजारमा चिनाउन नै सकिरहेका छैनौँ : महासंघ
स्वास्थ्यमा महको फाइदाबारे उपभोक्ताहरूलाई बुुझाउनै गाह्रो भएको नेपाल मौरीपालक महासंघका केन्द्रीय अध्यक्ष सुवासचन्द्र घिमिरे बताउँछन्‌ ।

नेपालीहरूमा मह किन्दा राम्रो भन्दा पनि सस्तो खोज्ने बानीले गर्दा किसानले उत्पादन गरेको मह बिक्री गर्न समस्या भएको उनको भनाइ छ । हालसम्म उपभोक्तामाझ महको उपयोगिता बुझाउन नसकेको उनको भनाइ छ ।

राज्यले पनि जनताको स्वास्थ्यप्रति खासै ध्यान नदिएको र नियमनमा वास्ता नगरेको उनको भनाइ छ । खाद्य विभागले पनि नेपाली महको गुुणस्तर नै जाँच नगरी विदेशी ल्याबमा परीक्षण भएका आयातित महलाई नै मान्यता दिएकोप्रति उनको गुनासो छ ।

घिमिरेका अनुसार २०६४ सालमा आयोजित मह मेलामै महासंघले गुणस्तरीय लोगो जारी गरेको थियो । तर महासंघ नै आर्थिक घाटामा रहेका कारण निरन्तरता दिन नसकेको उनले जानकारी दिए ।

जारी मेलामा स्टल राख्न किसानहरूलाई महासंघले नै सहयोग गरेको छ । मौरीपालक किसानले लिएका स्टलको ६० प्रतिशत भाडा महास‌ंघले नै ब्यहोरेको घिमिरेले बताए ।

किसानले नेपालमै उत्पादन गरेको महलाई पनि विभागले जाँच गरेर गुणस्तर प्रदान गर्ने र विदेशी मह आयातमा कडाइ गर्ने हो भने मह व्यवसायीहरूलाई सहज हुने उनको भनाइ छ ।

प्रकाशित मिति : ३० बैशाख २०८१, आइतबार  ६ : ३५ बजे

प्रधानमन्त्रीको चीन भ्रमणबारे संसदीय समितिमा छलफल हुने

काठमाडौं– प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको चीन भ्रमणको विषयमा संसदीय समितिमा

नेपाली यू–१९ महिला क्रिकेट टोली आज स्वदेश फर्कँदै 

काठमाडौं– नेपाली यू–१९ महिला क्रिकेट टोली आज स्वदेश फर्कँदैछ ।

वडाध्यक्षमा एमालेका काकासँग कांग्रेसबाट भतिजा भिड्दै

काठमाडौं– कञ्चनपुरको भीमदत्त नगरपालिका–६ मा हुन गइरहेको स्थानीय तहको उपनिर्वाचन

चिनियाँ महासङ्घको टोलीद्वारा भक्तपुर अवलोकन

भक्तपुर– प्रवासमा बसेर चीन फर्किएका प्रवासी चिनियाँ महासङ्घको प्रतिनिधिमण्डलले आज

राष्ट्रपति पौडेल र अजरबैजानका समकक्षीबीच भेटवार्ता

बाकु– राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेलले सबै विकसित मुलुकहरूलाई जलवायु परिवर्तनका असरहरू