काठमाडौं– शीर अर्थात् टाउकोको रौँलाई कपाल (केश) भनिन्छ । पछिल्लो समय धेरै मानिस कपाल झर्ने कारणले चिन्तित रहने गर्छन् ।
हुनतः कपाल झर्नु एक प्राकृतिक प्रक्रिया हो तर, अस्वाभाविक रूपले कपाल झर्छ भने त्यो चिन्ताको विषय हो ।
कपालको एउटा निश्चित चक्र हुन्छ : बढ्ने चरण, स्थिर भएर बस्ने चरण र झर्ने चरण । तर एकाएक कपाल झर्ने समस्या के कारणले हुन्छ त्यो भने जानिराख्नु पर्छ । कपाल झर्नेको थुप्रै कारण मध्ये मुख्य १० कारण यस्ता छन् :
१. रोग तथा तनाव
शल्यक्रिया भएपछि, दुर्घटना वा गम्भीर बिरामी परेपछि मानिसको कपाल झर्न थाल्दछ । साथै यदि मानिस अत्यधिक तनावमा छ भने उसको कपाल झर्ने क्रम तीव्र हुन्छ । तर तनावका कारण झर्न थालेको कपाल कालन्तरसम्म झर्ने गर्दछ ।
२. गर्भ रहेको बेला कतिपय महिलामा गर्भधारणको समयमा पनि कपाल झर्ने गर्दछ । यो अवस्थामा कपाल झर्नु सामान्य हो । तथापि यस्तो अवस्थामा कपाल झरे पनि पछि कपाल पुनः पलाउन थाल्दछ ।
३. औषधि वा भिटामिन सेवन यदि कोही मानिस अत्यधिक मात्रामा औषधि वा भिटामिनको सेवन गर्छ भने उसको समेत कपाल झर्ने गर्दछ । यस्तोमा भिटामिनको प्रयोग कम गरेसंगै कपाल झर्ने क्रम रोकिन्छ ।
४. कम प्रोटिन यदि शरीरमा आवश्यकता अनुसारको प्रोटिन पुगेन भने पनि कपाल झर्न थाल्छ । प्रोटिनको कमी भएको २/३ महिनाबाटै कपाल झर्ने समस्या शुरु हुन्छ । तर शरीरमा प्रोटिनको मात्रा पुग्यो भने कपाल झर्ने क्रम रोकिन्छ ।
५. हर्मोन आजकल धेरै मानिसमा कपाल झर्ने समस्या हर्माेनका कारणले हुने गर्दछ । यसमा जिन र पुरुष हर्मोनले मुख्य भूमिका खेल्ने गर्दछ । यसरी झर्ने कपाललाई पुनः पलाओस् भन्न मल्हम वा कपाल रोपेर पनि पहिले झैँ बनाउन सकिन्छ । कतिपयमा भने यसले सुधार नगर्न सक्छ ।
६. वंशाणुगत कतिपय पुरुषमा तालु खुईलने समस्या सामान्य झैँ भएको छ । निश्चित उमेर पुगेपछि कपाल झर्नु वंशाणुगत कारणले हुने गर्दछ । परिवारमा बुवाआमा वा अन्य कोहीको कपाल झर्ने समस्या छ भने त्यो समस्या परिवारका सदस्यलाई हुनसक्छ ।
७. मानसिक तनाव कतिपय मानिसमा हुने मानसिक तनावका कारणले पनि कपाल झर्ने समस्या हुनसक्छ । मानसिक रूपमा हुने तनावले मानिसलाई हर समय चिन्तामा राख्ने भएकाले सकेसम्म यसको निदान गर्नु पहिलो उपचार हुन्छ ।
८. आइरनको कमी आजकल केही न्यून मानिसको शरीरमा आइरनको कमी रहने गर्दछ । जसका कारण कपाल झर्ने सम्भावना रहन्छ । आइरनको कमीले कपाल झर्ने समस्याका अतिरिक्त बेहोस हुने, टाउको दुख्ने, आँखा धमिलो हुने लगायतका समस्याहरू देखा पर्न सक्छ ।
९. भिटामिन बीको कमी भिटामिन बीको कमीले पनि कपाल झर्ने समस्या हुन्छ । यसको समाधानका लागि भिटामिन बी पाइने खाद्य पदार्थहरू फलफूल, माछा, मासु, तरकारी प्रशस्त मात्रा खानु उत्तम हुन्छ ।
१०. अनावश्यक क्रिम र स्ट्रेट कपाल झर्ने अर्को मुख्य कारण भनेको कपाल सुन्दर बनाउने नाममा गरिने अनावश्यक क्रिमको प्रयोग तथा कपालमा गरिने रंगको प्रयोग पनि हो । साथै पटक पटक गरिने हेयर स्ट्रेटले पनि कपाल झर्ने समस्या हुने गर्दछ ।
रोकथामको उपाय
यदि कोही युवामा वंशाणुगत गुणका कारणले कपाल झर्दै गएको छ वा उमेर बढ्दै जाँदा वा हर्मोन परिवर्तनको कारणले कपाल झर्ने समस्या भए यो रोकथाम गर्न मुस्किल हुन्छ ।
तर अन्य अवस्थामा जस्तै हानिकारक खानपान, धूम्रपान, मद्यपान लगायतको सेवनबाट कपाल झर्ने समस्या भने मुख बार्नाले कम हुने गर्दछ ।
साथै मानसिक रूपमा तनाव लिने, कपालमा रसायनयुक्त पदार्थको प्रयोग गर्ने लगायतको बानी सुधारियो भने पनि कपाल झर्ने रोकिन्छ ।