काठमाडौं-  दाङकी दीक्षा निरौला हाल काठमाडौंमा बस्दै आएकी छिन् । उनलाई कर्मथलो काठमाडौं र जन्मथलो दाङ गरिरहनुपर्ने हुन्छ ।

एक वर्षअघि घर जाँदा उनलाई गाडीमा निकै सास्ती भएको थियो । गाडीका सहचालकले यात्रुमाथि रुखो व्यवहार गरेका कारण त्यसपछि उनलाई गाडीमा यात्रा गर्न मनै लागेन ।

घरछेउमै टरिगाउँ विमानस्थल छँदैछ । अनेक कठिनाइ सहँदै गाडीमा कष्टकर यात्रा गरिरहेकी उनको घर आवतजावत अब आकाशतर्फ मोडियो ।

गत साता विशेष काम परेपछि उनी घर जानुपर्ने भयो । उनलाई कसैले सुनाइदियो – ‘दाङ जान अहिले विमानमा जस्तै सुविधा भएका गाडी गुड्छन् । यात्रुलाई सघाउन हवाईजहाजमा एयर होस्टेजजस्तै बसमा पनि बस होस्टेज राखिएको छ ।’

उनले अचम्म मान्दै त्यस्तो गाडीबारे जानकारी खोजिन् । पत्ता लागेपछि उनले त्यही बसको टिकट काटिन् । गाडीमा पुग्नासाथ बस होस्टेजहरूले स्वागतदेखि सामान राख्न गरेको सहयोग देखेर उनी निकै खुसी भइन् । उनलाई लाग्यो – ‘अब म बसबाटै सजिलोगरी काठमाडौं-दाङ ओहरदोहर गर्न सक्छु ।’

दाङबाट फर्कँदा पनि त्यही बस चढिन् । परिचालिकाहरूले सहयोग गर्ने र महिलाहरूका लागि निश्चित सीट छुट्याइएका कारण सो गाडीमा यात्रा गर्न आफूलाई निकै सहज भएको उनले बताइन् । नजिकिँदै गरेको दशैँ–तिहार लगायत चाडबाड र अन्य समयमा पनि एक्लै घर जान गाह्रो मानिरहेका महिलाहरूका लागि यो बस उचित रोजाइ हुने दीक्षा सुनाउँछिन् ।

दीक्षालाई सहज यात्रा गराएको सुविधासम्पन्न रोयल एड्भेञ्चर बस दाङका चार युवाहरूले सञ्चालनमा ल्याएका हुन् । हरिप्रसाद भट्ट (राज), अर्पण राई, तुल्सीराम आचार्य र माधव आचार्यले यी बसहरूमा लगानी गरेका छन् । त्रिसिद्धेश्वरी राप्ती यातायात प्रालिमातहत यी बसहरू दाङ–काठमाडौं रूटमा चलाउने गरिएको छ ।

यी गाडीहरूमा नेपालमै पहिलोपटक बस परिचालिका (बस होस्टेज) पनि राखिएको हो । हरेक बसमा एकजना बस होस्टेज राखिएको छ । हरेक क्षेत्रमा महिलाहरूलाई अग्रसर गराउने र हरेक पक्षमा महिलाको सहभागिता बढाउन महिलाहरूलाई परिचालिकामा राखिएको सञ्चालकहरू बताउँछन् ।

सुरुवाती चरणमा चारवटा बसमा बस होस्टेजसहित परीक्षण गरिएको छ ।

महिलाको पीडा देखेपछि…

सञ्चालक माधव आचार्य हरेक पटक काठमाडौं–दाङ आवतजावत गर्दा बसमा महिलाहरूले खेप्नुपरेका समस्या नियाल्ने गर्थे । महिलाहरूले सार्वजनिक बसमा खेपेको दुःख देख्दा उनी भित्रभित्रै पीडाले निचोरिन्थे ।

उनले यो समस्या समाधानबारे चिन्तन गर्न थाले । सार्वजनिक यातायातमा प्रयोग हुने ठूला बसमा किन विमानमा जस्तै सुविधा नराख्ने भनी साथीसामू प्रस्ताव राखे । उनीहरूले निष्कर्ष निकाले – अब परिचारिका (होस्टेस) नै राखेर बस चलाउनुपर्छ ।

त्यसपछि ‘रोयल एडभेञ्चर्र्स’ नाम राखी सुविधासम्पन्न बस सञ्चालनमा ल्याए । सुविधासम्पन्न बसबारे थाहा पाएपछि मानिसहरूले यसैलाई रोज्दैछन् । ६५ प्रतिशत यात्रु महिला नै छन् ।

यी बसमा यात्रा गर्दा एकपटक फलफूल र बिहान एकपटकको चिया–कफी गाडीले नै व्यवस्था गरेको छ । बस काठमाडौंबाट हरेक दिन ७ देखि ७ः३० बजे छुट्ने गर्छ ।

सञ्चालनमा आएको करिब एक महिना अवधिमै यो बसमा यात्रा गर्न रुचाउने यात्रु नियमित बढिरहेका छन् । लामो यात्रा गर्न एकदमै आरामदायी सिट भएको र सुरक्षाका हिसाबले पनि मानिसहरूले यो गाडी रुचाएको सञ्चालकहरूको भनाइ छ ।

बिरामीलाई सुतेरै यात्रा गर्ने सुविधा

रोयल एड्भेञ्चर्सका बसमा ६ जनासम्म यात्रुलाई सुतेरै यात्रा गर्ने सुविधा पनि विस्तार गरिएको छ । विशेषगरी सिटमा बस्न असहज हुने बिरामीहरूका लागि सुतेर यात्रा गर्ने व्यवस्था मिलाइएको हो ।

बिरामी अवस्थाका, साधारण गाडीमा यात्रा गर्न नसक्ने र विमानमा यात्रा गर्न खर्च नपुग्ने यात्रुले यी ६ सिटमा सुतेर सुविधायुक्त यात्रा गर्न सक्छन् ।

‘कति मानिसहरू अशक्त र कतिपय बिरामी अवस्थाका हुन्छन् । उनीहरूलाई उपचार निम्ति काठमाडौंका सुविधासम्पन्न अस्पतालसम्म आउनुपर्ने हुन्छ । तर उनीहरू गाडीमा बसेर आउन सक्दैनन् । त्यसरी आए पनि निकै पीडा भोग्नुपर्ने समस्या हामीले देख्यौँ,’ सञ्चालक माधव आचार्य भन्छन्, ‘सबै मानिसहरूको आर्थिक अवस्था पनि एउटै हुँदैन । हवाईजहाजमै यात्रा गर्न नसक्ने मानिसहरू पनि हुन्छन् । यो समस्याहरू केही निराकरण गर्न सकिन्छ कि भनी हामीले यो प्रयास गरेका हौँ ।’

सञ्चालकहरूले टाटा मोटर्स उत्पादित इञ्जिन खरिद गरी सुविधासम्पन्न बस तयार गरेका हुन् । यी बस बुटवलमा रहेको मुक्तार बडी कारखानामा तयार गरिएको हो ।

बसमा ४७ वटा सोफा सिट छन् । अशक्त र बिरामीहरू सुतेर यात्रा गर्न छुट्टै (स्लिपिङ बेड) छ । बसमा सीसीटीभी क्यामेरा जडान गरिएको छ । यसो गरेपछि यात्रुको सामान हराउने डर छैन ।

भाडा उस्तै

यी बस सुविधासम्पन्न भए पनि भाडादर भने अन्य गाडीकै समान छ । गाडीमा हिँड्न नै सकिँदैन भन्नेहरूको विश्वास जित्न आफूहरूले नयाँ थालनी गरेको सञ्चालक आचार्य बताउँछन् ।

यात्रुलाई अप्ठ्यारो परेको अवस्थामा एअरहोस्टेजले बसभित्रै समस्या समाधानमा सहयोग गर्छन् । गाडीमा लामो यात्रा हुने भएका कारण स्याउ, केरा र पानी लगायत खानेकुरा व्यवस्था गरिएको छ । विशेषगरी महिला तथा बच्चाहरूका लागि प्याड तथा डाइपर उपलब्ध छ ।

साना बच्चा वा बिरामीका लागि सुतेरै यात्रा गर्ने प्रबन्ध मिलाइएको छ । सुतेर यात्रा गर्ने यात्रुहरूले भने केही बढी भाडा तिर्नुपर्छ । अरूलाई १८ सय रहेको भाडादर सुतेर जानेहरूका लागि दुई हजार रुपैयाँ तोकिएको छ ।

‘हामीले अन्य सवारीकै भाडादरमा सुविधासम्पन्न गाडीको व्यवस्था गरेका छौ । तर, सुतेर जाने यात्रुले २०० रुपैयाँ बढी तिर्नुपर्छ,’ सञ्चालक आचार्यले भने ।

सुविधासम्पन्न बनाएर अन्य गाडी सरहकै भाडादरमा चलाउँदा पनि घाटा नहुने सञ्चालकको भनाइ छ । यसमा सुविधासहित समान भाडा लिँदा मानिसहरूको चाप बढी हुने र जुनसुकै समयमा पनि गाडी खाली नहुने भएकाले घाटा नहुने सञ्चालकहरूको भनाइ छ ।

यो बस सञ्चालन भएदेखि अहिलेसम्म एउटा पनि सिट खाली राखेर गुडाउनु नपरेको उनीहरू बताउँछन् ।

चर्चासँगै टिप्पणी

गाडीमा महिला परिचालिका राख्ने थालनीको जति प्रशंसा भएको छ – त्यति नै टीकाटिप्पणी पनि भइरहेको छ ।

यात्रुहरूले ‘राम्रो कामको थालनी गरेको’ भनी प्रशंसा गरे पनि परम्परागत ढर्राले यात्रुलाई दुःख दिँदै र दुर्व्यवहार गरिरहेकाहरूले भने ‘सुविधाको नाममा भ्रममात्रै छरेको’ भनी आलोचना गर्ने गरेका छन् ।

सञ्चालकहरू यस्तो टिप्पणीप्रति जानकार छन् । आफूहरूले महिलाको सुरक्षादेखि सम्पूर्ण कुरामा विशेष सावधानी अपनाएको उनीहरूको दाबी छ ।

आचार्यले भने, ‘कतिपय मानिसहरूले त हामीलाई यो दुुई दिनको तामझाम हो पनि भनेका छन् । तर, यात्रुको उत्साह र हाम्रो मेहनतले गर्दा हामीले थालेको पहल दीर्घकालसम्म पुग्ने आशा पलाएको छ ।’

बस सञ्चालनमा आएको एक महिनामै यात्रा गर्ने सबै यात्रुहरूले राम्रो प्रतिक्रिया दिएका उनले सुनाए ।

बस थप्ने लक्ष्य

सुविधासम्पन्न बस सञ्चालनमा ल्याएको एक महिनामै निकै चर्चा र यात्रु चाप बढेपछि सञ्चालकहरू थप गाडी थप्ने योजनामा छन् । चारवटा गाडीले मात्रै यात्रु चाप थेग्न नसक्ने अवस्था नरहेको उनीहरूले जानकारी दिए ।

दाङ–काठमाडौं आवतजावत गर्न विशेषगरी महिलाहरूले रोयल एड्भेञ्चर्सकै बस खोज्ने क्रम बढेको छ । टिकट नपाए बरु दुई दिनसम्म कुर्ने ग्राहकहरू बढेपछि गाडी थप्न उर्जा थपिएको सञ्चालकहरूको भनाइ छ ।

उनीहरूका अनुसार एउटा सुविधासम्पन्न बस तयार गर्न ९३ लाख रुपैयाँ खर्च भएको छ । यसरी पर्याप्त खर्च गरेर बनाइएका बसले दीर्घकालसम्म यात्रुलाई सेवा दिने भएकाले आफूहरूले सुविधाका नाममा नाफा नहेरेको उनीहरू दाबी गर्छन् ।

यस्तो सुविधासम्पन्न बस सेवा अन्य जिल्लाहरूमा पनि उपलब्ध गराउन उनीहरू प्रयासरत छन् ।

बस परिचालिकाको अनुभव

बस परिचारिका निकिता खत्री रोयल एडभेञ्चर्सको लु प्र ०२–००१ख००४२ नम्बरको बसको ढोकामा बसेर भित्र पस्ने हरेक यात्रुलाई नमस्कार गरिरहेकी हुन्छिन् ।

उनी काउन्टरमा आएका यात्रुुहरूलाई बससम्म लैजाने काम गर्छिन्, यात्रुलाई सहयोग र उनीहरूको यात्रा सहज बनाउन सक्दो सहयोग गर्छिन् । सबै यात्रुसँग घुलमिल हुँदै उनीहरूलाई आ–आफ्नो सिटमा राख्छिन् ।सबै यात्रुका जिज्ञासाको नम्रतापूर्वक जवाफ दिन्छिन् ।

निकिता हाल स्नातक तह तेस्रो तहमा अध्ययनरत छिन् । उनलाई केही काम गर्दै पढ्ने इच्छा भएर एउटा जब सेन्टरमा फर्म भरेकी थिइन् । सोही जब सेन्टरले उनलाई बस होस्टेजको जागिर आएको जानकारी गरायो । उनले यस्तो कामबारे सोधखोज गरिन् । एकपटक यो काम गरिहेर्ने इच्छा लाग्यो ।

सुरुमा निकै डर लागेको निकिताले बताइन् । कस्तो होला ? के होला ? भन्ने लागे पनि केहीपटक काठमाडौं–दाङ ओहरदोहर गरेपछि भने रमाइलो लागेको उनी सुनाउँछिन् ।

उनले भनिन्, ‘सुुरुमा त रातभर यात्रा गरेपछि दिनभर सुत्दा पनि निद्रा नै नपुुगेको जस्तो हुुन्थ्यो । गन्तव्यमा कहिले पुग्ने होला, गाडीमा यात्रुसँग कसरी कुुरा गर्ने होला, के भन्छन् होला भनी डर लाग्थ्यो । तर, अहिले रमाइलो लाग्छ ।’

बसमा यात्रा गर्ने आमा, दिदीबहिनीहरू र सबै यात्रुले ‘निकै राम्रो काम गरेकी छ्यौ’ भन्दा आफूलाई निकै खुुसी लाग्ने उनी सुनाउँछिन् । धेरै जनाले राम्रो काम गरेको भनेपछि उनमा अझै बढी हौसला थपिएको छ ।

बसका सञ्चालकहरूले सुरक्षा र सम्मानदेखि आवश्यक सबै प्रबन्ध मिलाइदिएका उनी बताउँछिन् । काठमाडौंमा बसोबास प्रबन्ध पनि बस सञ्चालक कम्पनीले नै गरिदिएको छ ।

‘यो नयाँ सुरुवात हो, यसले सफलता पाउँछ कि पाउँदैन भन्ने डर पनि लागेको थियो, तर अहिले त अरू गाडीमा भन्दा हाम्रो गाडीमाा बढी मानिस आउँछन् । अब मज्जाले चल्छ जस्तो लाग्छ,’ निकिता भन्छिन् ।