काठमाडौं- अहिले नेपालमा पहेँलो धातु अर्थात् सुनको मूल्यले दिनहुँ नयाँ रेकर्ड कायम गरिरहेको छ । पछिल्लो पाँच वर्षमा बजार मूल्यलाई तुलना गर्ने हो भने सुनको मूल्य अहिले दोब्बरले वृद्धि भएको छ ।
नेपाली बजारमा ०७५ सालको बैशाख महिनामा प्रतितोला ५८ हजार रहेको सुनको मूल्य चालु आर्थिक वर्ष (आव) को बैशाखसम्म आइपुग्दा १ लाख ३६ हजार ८ सय रुपैयाँमा कारोबार भइरहेको छ । यसरी हेर्दा पाँच वर्षको अन्तरालमा सुनको मूल्य ७८ हजारले वृद्धि भएको देखिन्छ ।

आव २०७६ मा प्रतितोला ५९ हजार पाँच सय रुपैयाँमा कारोबार भएको सुनको मूल्य ०७७ मा एकैपटक तोलामा ३१ हजार पाँच सय रुपैयाँले वृद्धि भएर तोलामा ९१ हजार रुपैयाँ पुगेको थियो । आव २०७८ सालमा भने सुनको मूल्यमा सामान्य कमि आएर ९० हजार तीन सय रुपैयाँमा कारोबार भएको थियो ।

त्यस्तै, २०७९ सालमा तोलामा आठ हजार तीन सय रुपैयाँले उकालो लागेको सुनको मूल्य २०८० वैशाख २१ सम्म आइपुग्दा तोलामा १३ हजार दुई सय रुपैयाँले वृद्धि भएर १ लाख ११ हजार आठ सय रुपैयाँमा कारोबार हुन पुगेको थियो ।

हिजो बैशाख २ गतेसम्म आइपुग्दा अघिल्लो दिनको तुलनामा केही घटेर सुनको मूल्य प्रतितोला १ लाख ३६ हजार ८ सय पुगेको छ ।

पछिल्लो केही वर्षदेखि निरन्तर उकालो लागेको सुनको मूल्य आगामी दिनमा थप बढ्ने सङ्केत देखिएको व्यवसायीहरुले बताएका छन् ।

सरकारले विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा चाप परेको भन्दै सुन आयातको कोटा प्रतिदिन २० किलोबाट १० किलोमा ०७८ फागुनबाट घटाएको थियो । अहिले फेरि नेपाल राष्ट्र बैंकले एक दिनमा २० किलोग्रामसम्म सुन आयात गर्न अनुमति दिँदै आएको छ ।

तथ्यांकअनुसार साउनदेखि माघसम्मको सात महिनामा साढे १२ अर्ब रुपैयाँ बराबरको कुल १५ सय किलोग्राम सुन आयात भएको देखिन्छ ।

एक किलोग्राममा भन्सार शुल्क करिब १२ लाख रुपैयाँ तिर्नुपर्छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले जारी गरेको पुस मसान्तसम्मको विवरणमा चाहिँ सुन आयात अघिल्लो वर्षको सोही अवधिको तुलनामा करिब ६० प्रतिशतले घटेको देखिन्छ ।

सामान्यतया सुन सबैले प्रयोग गर्न रुचाउने धातु हो । यसको मूल्य निरन्तर उकालो लाग्नुमा २०७६ सालमा फैलिएको कारोना महामारी र रुस र युक्रेनको युद्ध रहेको व्यवसायीले बताउँदै आइरहेका छन् । त्यसयता सुनको भाउ लगातार बढ्दै गइरहेको छ ।

अहिले चीनले तीव्र रुपमा सुनको माग गरेका कारण पनि सुनको मूल्य बढेको अन्तर्राष्ट्रिय समाचार माध्यमले जनाएका छन् ।

त्यस्तै, सुनको मूल्य अमेरिकी डलरको भाउसँग पनि सम्बन्धित रहँदै आएको देखिन्छ । यसले गर्दा विश्वमा अमेरिकी डलर कमजोर हुँदै गएको कारण पनि सुनको मूल्यमा वृद्धि हुँदै गएको अन्तर्राष्ट्रिय विश्लेषकहरुले तर्क गरेका छन् ।

केन्द्रीय बैंकहरूले सुनलाई दीर्घकालीन मूल्यको भण्डार र आर्थिक र अन्तर्राष्ट्रिय उथलपुथलको समयमा पनि सुरक्षित रहने हुनाले निकै महत्व दिने गरेका छन् । अहिले इजरायल र हमासको युद्धका कारण पनि सुनको मूल्यमा थप वृद्धि भएको जानकारहरुको भनाइ छ ।

एक अनुसन्धानले पछिल्लो समयमा विश्वका विभिन्न मुलुकमा चलेको द्वन्द्व र अनिश्चितताले सुनको मूल्यमा अझै वृद्धि हुने देखाएको छ । यसबाहेक बेरेनबर्गका विश्लेषकहरूले अमेरिकी राष्ट्रपति चुनावमा डोनाल्ड ट्रम्पको सम्भावित विजयले पनि सुनको मूल्य वृद्धिको सम्भावनालाई बढावा दिने बताएका छन् ।

आईएनजीका विश्लेषकहरूले फेडको नीतिले गर्दा पनि सुनको मूल्य लगातार बढेको तर्क गरेका छन् । अर्थ लगानीकर्ताको छोटो अवधिको कर कटौतीका गर्ने भनिएसँगै सुनको मूल्यले निरन्तरता पाउने उनीहरुको भनाइ छ ।

खस्कियो आन्तरिक माग

सुनको भाउ अत्यधिक बढ्दै गएका कारण आन्तरिक बजारमा माग भने निकै खस्किएको व्यवसायीहरुको गुनासो छ । विवाहको मौसममा दैनिकरुपमा ३०–४० किलोग्राम सुनको व्यापार हुनुपर्नेमा अहिले १५/२० किलोग्राम पनि नभएको व्यवसायीहरु बताउँछन् ।

ग्राहकहरूले नयाँ सुन किनेर गहना बनाउनुको साटो पुरानोमार्फत् नयाँ गहना बनाउने क्रम बढेको उनीहरु बताउँछन् ।

अघिल्ला वर्षहरुमा ४०/५० किलोग्रामसम्मको सुनको थियो भने अहिले २०/२५ हुन पनि गाह्रो भएको नेपाल सुनचाँदी व्यवसायी महासंघका उपाध्यक्ष दियेशरत्न शाक्य बताउँछन् । ‘पहिलेको तुलनामा त अहिले ६० प्रतिशत पनि व्यापार भएको छैन’ उनले भने ।

सुनको भाउ महँगिएसँगै ग्राहकहरुले पुरानै सुनलाई नयाँ डिजाइनमा बनाएर लैजाने र सुन किन्न नमान्ने गरेको शाक्यले बताए । मानिसहरुसँग पैसा पनि छैन अनि सुनको भाउ दिनहुँ बढिरहेका कारण सुन किन्न नसकेको उनको भनाइ छ ।

कुन देशले गरिरहेका छन् सबैभन्दा बढी सुन भण्डार ?

विश्वमा सबैभन्दा धेरै सुन भण्डार गर्ने देशको पहिलो नम्बरमा अमेरिका पर्दछ । हाल अमेरिकासँग मात्रै ८ हजार १३३ टन सुन भण्डारण रहेको छ । अमेरिकाको विदेशी मुद्रा संचितिमा सुनको हिस्सा ७० प्रतिशतभन्दा धेरै छ ।

यस्तै, दोस्रो नम्बरमा रहेको छ जर्मनी । जर्मनीसँग ३ हजार ३५३ टन सुन भण्डारण छ ।

यसैगरी, तेस्रो धेरै सुन इटलीसँग २ हजार ४५२ टन, फ्रान्ससँग २ हजार ४३७ टन, रसियासँग २ हजार ३३३ टन छ ।

इटालीले अहिलेसम्म भएका कुनै पनि सम्झौता बमोजिम सुन बेचेको छैन भने राष्ट्रिय वासलातलाई सन्तुलनमा ल्याउनमा सरकारी बैंकले अझै सुन किन्ने योजना बनाएको छ । फ्रान्सले भने सन् २००४ मा ५७२ टन सुन बेचेको थियो र त्यसपछि पनि थप १७ टन सुन बेचेको थियो ।

रुससँग १ हजार ९४ दशमलब ७ टन सुन रहेको छ । यो वर्षको सुरुबाटै रुसले सुन सञ्चितीलाई बढाएको छ र थप भित्र्याउने तयारीमा रहेको छ ।

विश्वको दोस्रो ठूलो अर्थतन्त्र भएको चीनले पछिल्लो १ वर्षमा मात्रै ४३.८६ टन सुन किनेको छ । हाल चीनसँग विश्वको छैटौं धेरै २ हजार २३५ टन सुन छ ।

यसैगरी, विश्वमा धेरै सुन भण्डारण हुने देशहरूमा क्रमशः स्वीट्जरल्याण्ड १०४० टन, जापान ८४६ टन, भारत ८०४ टन, र नेदरल्याण्ड ६१२ टन, सातौंदेखि दशौं स्थानमा रहेका छन् ।

(एजेन्सीको सहयोगमा)