काठमाडौं– सञ्चालकले बचत अपचलन गरेपछि देशभरका सहकारी पीडित एकीकृत भएर आन्दोलनरत छन् । उनीहरूले बचत फिर्ता गर्न र ठगीमा संलग्नलाई कारबाहीको माग गर्दै तेस्रो चरणको आन्दोलन जारी राखेका छन् ।

आन्दोलनमा ‘खुसी बचत तथा ऋण सहकारी संस्था’बाट बचत अपचलनमा परेका बचतकर्ता पनि सहभागी छन् । सञ्चालक अभयराज घिमिरेका साथै उक्त सहकारी व्यवस्थापनसँग जोडिएका मात्रिका घिमिरे र सुबोध घिमिरे फरार भएपछि बचतकर्ता बेचैन छन् ।

‘पचास–सय गर्दै जम्मा गरी हजार बनाएर सहकारीमा बचत नफर्कने टुंगो भएपछि कसरी आनन्दले बस्नु ?’ गलैँचा डुलाएर जीविका चलाउँदै आएका कालिकोटका वीरबहादुर कटुवाल प्रश्न गर्छन् ।

कोरोना महामारीको समयमा खुसी सहकारीले साथीहरूको बचत घरमै ल्याइदिएको देखेपछि उनी बचत गर्ने मनस्थितिमा थिए । व्यापार क्रममा खाजा खाने होटलमा सहकारीका कर्मचारीले १६ प्रतिशत ब्याज पाउने आश्वास दिएपछि उनी लोभिए र बचत गर्न सुरु गरे । सिजनअनुसार व्यापार हुने भएकाले बचत गर्नुपर्ने बाध्यता पनि थियो ।

कटुवालको चेतना र ज्ञानले न्युरोड केन्द्रीय कार्यालय भई तीन ठाउँमा शाखा भएको सहकारी राम्रै होला भन्ने बुझ्यो । उनले वि.सं. २०७८ कात्तिकदेखि दैनिक एक हजारका दरले बचत गर्न लागे । १ वर्ष पुगेपछि ०७९ कात्तिकमा झिक्न गए । सहकारीले बचत भएको रकम फिक्स डिपोजिटमा राख्न लगायो । व्यापारले घर खर्च धानेकै कारण पैसाको आवश्यकता थिएन ।

भन्छन्, ‘पैसाको आवश्यकता थिएन । व्यापारले घर खर्च पुगेको थियो । ब्याज आउँछ भनेपछि पैसा बढ्ने नै हो भनेर झिकिनँ ।’

सहकारी भाग्न थालेपछि गलैँचा बच्ने साथीहरूले मिलेर सहकारी सञ्चालक अभय घिमिरेलाई भेट्न पनि पुगे । त्यसबेला अभयले आफूहरूलाई भनेको सम्झिन्छन्- तपाईंहरूको दु:ख गरेको पैसा हामीले कहाँ खान्छौँ ? म त सीए पढेको मान्छे उस्तै परे बैंक नै खोल्छु !

तर उनै घिमिरेको भनाइ गलत सावित गर्दै ०७९ चैतमा सहकारी भाग्यो । अघिल्लो दिनसम्म उनले दैनिक हजार राख्दै थिए । ‘हामी त मिहिनेत र वचन टिकेको मान्छे अभय सरको विश्वास गर्‍यौँ । ठूलालाई ठूलो समस्या सानालाई साना समस्या भनेर हिड्यौं,’ उनी भन्छन् ।

अहिले उनले सहकारीबाट लिनुपर्ने रकम चार लाख ५५ हजार छ । पासबुक लगायत प्रमाण उनीसँग सुरक्षित छन् ।

सहकारी भागेको १५ महिना बित्यो, अहिले उनलाई घर व्यवहारले चेप्दै लगेको छ । यही बेलालाई भनेर राखेको बचत अपचलनमा परेपछि थप पीडामा परेको छ ।

चार सन्तान र श्रीमतीसहित उनी डल्लुमा डेरा गरेर बस्छन् । भन्छन्, ‘अहिले व्यापार छैन । बचत डुब्दा कोठा भाडा तिर्न नसकेको ६ महिना भयो । घरमा चुलो बाल्नै समस्या छ ।’

व्यापार हुँदा हप्तामा एक पटक छोराछोरीलाई मासु खुवाउने हैसियत बनाएका कटुवाल अहिले पेटभरी खुवाउन नसक्ने अवस्थामा पुगेका छन् ।

श्रीमती तरकारीको डुलुवा व्यापार गर्छिन्, तर आम्दानी छैन । भाडा तिर्न नसक्दा घरबेटीले कोठा खाली गर्न दिनै दबाब दिइरहेका छन् । ‘बिहानै काममा हिँडिन्छ । साँझ घर जाने बेला घरबेटीको कचकच सम्झिँदा शरीरबाट मासु नै घटेजस्तो महसुस हुन्छ,’ उनी भन्छन्, ‘के गर्नु घरबेटीको पनि समस्या होला ।’

दिउँसो काम नगरे बेलुका चुलो बल्दैन । त्यहीमाथि अहिले व्यापार छैन । खाली पेट गलैँचा घुमाएर घर पुग्दा छोरा छोरीले घरबेटीले गाली गर्‍यो भन्दै गुनासो पोख्छन् । उनीहरूले कुरा सुनेर थाकेको ज्यानबाट समेत निद्रा भाग्ने उनी दुखेको गर्छन् ।

‘बच्चाहरूले ठूलो स्वरले बोले भने पनि घरबेटीले–बाउले भाडा दिएको छैन, आफ्नै घर जसरी कराएर बस्छौँ भनेर गाली गर्दा रहेछन्,’ उनले सुनाए, ‘बच्चाको कुराले आँखा रसाउँछ । के गर्नु उल्टै उनीहरूलाई गाली गर्दै भन्छु– तिम्रो बाको कालिकोटको पाखो होइन घरबेटीको सम्पत्ति हो के गर्छौँ त ?’

संकट परेको बेला उनलाई त्यो बचतको बढी आवश्यक छ । दिउँसो भरी गलैँचा डुलाउँदा पसिनाले भिजेको नोट सहकारीलाई बुझाएको उनलाई झलझली याद आउँछ ।

गलैँचा बोक्दा खुइलिएको छाला देखाउँदै भन्छन्, ‘यसरी कमाएको पैसा हो त्यो । एक छाक खान काठमाडौंका गल्लीमा कुकुरभन्दा बढी घुमेर कमाएका हौँ ।’

काठमाडौंमा बस्न कटुवालको रहर होइन । कालिकोटको गाउँमा जति मिहिनेत गरे पनि वर्षैभरि चुलो बल्ने जेथा छैन । छोराछोरी पढ्ने विद्यालय टाढा छ । बिहान बेलुका खाना र वर्षमा एक जोर लुगा फेर्नकै लागि सहर छिरेको उनी गुनासो गर्छन् ।

काठमाडौंको घाम गलैँचा बोकेर हिँड्दा कटुवालले गलेको महसुस कहिल्यै गरेनन् । तागत भइन्जेल उनले पसिनामै विश्वास गरे, कसैको भर परेनन्, सडकमै सन्तुष्ट थिए । आत्मविश्वासमा कुनै कमजोरी थिए । पसिना बगाएर इनामले नै गुजारा चलाए ।

आफ्नै बचत फिर्ता माग राख्दै सडकमा निस्केर घोक्रो सुकाउँदा सरकार मौन भइदिएकोमा उनलाई निरीह महसुस भएको छ । ‘सडकको मान्छे सडकमा कराउँदा सरकारलाई कुनै जिम्मेवारी बोध र दबाब नहुने रहेछ’, उनले दुखेसो गरे ।

कटुवाल सहरी जीवनबाट गलेका छन् । उनलाई यही कष्टकर जीवनशैली कलिकोटमै बिताउन पाए हुन्थ्यो भन्ने उनलाई सोच आएको छ । दैनिकको मानसिक तनावले उनी चार सन्तानको पढाइ बिगार्नै तयार छन् । तर जाने कसरी ?

गाउँ फर्किन प्रतिव्यक्ति गाडी भाडा ५ हजार छुन्छ । घरबेटीको भाडा तिर्नु पर्‍यो । प्रश्न गर्छन्, ‘त्यत्रो पैसा कहाँबाट ल्याउनु ?’

वर्षौँको कमाइ पनि चटक्कै गठलाई जिम्मा लगाउन उनी सक्दैनन् । सक्नु पनि कसरी ? सपनामा परिणत भएका दैनिकी गुजार्नै उनले सहर छिरेर त्यत्रो दु:ख गरे । भन्छन्, ‘आन्दोलनमा जानु कि काममा ? काममा नगए चुलो बल्दैन, आन्दोलन नगए मन पोल्छ ।’

जनकको पीडा : सारै रुन मन लाग्छ

कालिकोटका जनक कटुवाल ३८ पुगे । उनी पनि चार वर्षदेखि गलैँचा डुलाउने काम गर्दै छन् । त्यसभन्दा पहिला उनी भारतमा मजदुरी गर्थे ।

चार वर्षअघि श्रीमती सुत्केरी र बाली भित्र्याउने चटारो भएकाले बिदा मागेर घर फर्कने तयारीमा थिए । तर ठेकेदारले बिहान पैसा दिन्छु भनेर राति नै फरार भयो । साथीसँग ब्याजमा ऋण लिएर कालिकोट फर्किएपछि उनलाई भारत जान मन लागेन । काठमाडौं आएर गलैँचा व्यापार गरे ।

उनले पनि साथीहरूले बचत गरेको देखेर खुसी सहकारीमा पैसा जम्मा गरे । पहिलो पटक सहकारीले बेइमानी गरेन । कोरोनाकालमा घरमै ल्याएर पैसा दियो । उनी दङ्ग भए । आफूहरू जस्ता भुइँमान्छेलाई काम लाग्ने सहकारी रहेछ भनेर बचत गर्न लागे ।

गत वर्ष सहकारी सञ्चालक भागे । उनको बचत ६० हजार पुगेको थियो । अहिले व्यापार छैन । घर भाडा तिर्न सकेका छैनन् । चारजना मसिना सन्तान छन् । श्रीमती र सन्तानलाई पालनपोषणको भर उनकै आय श्रोतमा छ ।

भन्छन्, ‘अरूको लागि ६० हजार ठूलो रकम होइन । तर हामीहरूका लागि त त्यो पैसा डुब्दा पहाड खसे जस्तो भएको छ ।’

नहोस् पनि किन ? ६ महिना भयो भाडा तिर्न सकेका छैनन् । साना छोराछोरी भोक लुकाउन सक्दैनन् । बुवाको आर्थिक हैसियत थाहा पाउने चेतना विकास भएको छैन ।

‘यस्तो चाहियो बुवा भन्छन् छोराछोरी । अवस्था चामल किन्न सक्ने छैन,’ उनले सुनाए । बचत फिर्ता भए कोठा भाडा सल्टाउन पाए टाउको लुकाउन मात्रै भने पनि सहज हुने उनी गुनासो गर्छन् ।

बिहान निस्किएर बेलुका घर पुग्छन् । भाडा तिर्न नसकेर घरबेटीको कचकच दैनिक सुन्नुपर्छ । ‘पैसा नभएर आत्मविश्वास कमजोर बनेका बेला घरबेटीको बचन सुन्ने आँट नहुने रहेछ,’ उनले भने, ‘बच्चालाई पनि तेरो बाउले भाडा तिरेन भनेर गाली गर्छन् । सारै रुन मन लाग्छ ।’

सरकारले नै लुकायो ‘ठगहरू’

आन्दोलन गरेर न्याय पाएको वीरबहादुर र जनकले धेरै सुनेका थिए । सोहीकारण उनीहरूले धेरै पटक माइतीघर धर्नामा पुगे । आफू पीडित बनेपछि धर्नाको काम पनि सहज नरहेको उनीहरूको भोगाइ छ ।

अहिले उनीहरूलाई धर्नामा जान पनि निकै सोच्नुपर्छ । ‘सुरुमा त धेरै गयौँ । न बचत फिर्ता भयो, न सरकारले सुन्यो । धर्नामा जाँदा काममा जान पाइँदैन, चुलो बाल्नै कठिन हुन्छ, अहिले कमै जान्छौँ,’ उनीहरू भन्छन् ।

‘सडकको मान्छे सडकमै कराउँदा राज्य गम्भीर हुँदैन’ भन्ने ज्ञान पैदा भएकाले समेत उनीहरू कम आन्दोलनमा सहभागी हुन्छन् । तर मिहिनेतको कमाइको माया मार्न नसकेर समय मिलाएर भने आन्दोलनका विशेष कार्यक्रममा उपस्थित हुन्छन् ।

राज्यले पीडा नदेखे पनि उनीहरूलाई के थाहा छ भने– एक साधारण मान्छे जन्मदेखि मृत्युसम्मको खबर राज्यलाई थाहा हुन्छ, प्रमाण पत्र दिन्छ । स्कुले केटाकेटी पास–फेल भएको पनि राज्यले रेकर्ड राख्छ ।

तर, कागजी अनुमति लिएर सहकारी खोल्ने मान्छे राज्यको नजरमा फरार भएको भन्ने उनीहरू चेतनाले पत्याउँदैन, ज्ञानले सही तर्क ठान्दैन । उनीहरूलाई लाग्छ, ‘यी ठगलाई राज्यले नै संरक्षण गरेर राखेको छ ।’