छैनन् चाहिएजति फार्मासिस्ट, जथाभावी औषधिको प्रयोग रोक्न चुनौती | Khabarhub Khabarhub

विश्व फार्मासिस्ट दिवस

छैनन् चाहिएजति फार्मासिस्ट, जथाभावी औषधिको प्रयोग रोक्न चुनौती


९ आश्विन २०८१, बुधबार  

पढ्न लाग्ने समय : 3 मिनेट


312
Shares
  • change font
  • change font
  • change font

आज विश्व फार्मासिस्ट दिवस, मानव स्वास्थ्यमा फार्मासिस्टको भूमिकालाई उजागर र चिकित्सा व्यवसायीहरूलाई सम्मान गर्ने उद्देश्यले प्रत्येक वर्ष सेप्टेम्बर २५ मा विश्व फर्मासिस्ट दिवस मनाइन्छ । 

यसवर्षको नारा ‘फार्मासिस्ट मिटिङ ग्लोबल हेल्थ निड्स’ अर्थात् ‘फार्मासिस्टहरूले विश्व स्वास्थ्य गुणस्तरको आवश्यकता पूर्ति गर्दै’ भन्ने राखिएको छ । बच्चा आमाको गर्भमा हुँदादेखि नै आइरन, क्याल्सियम, खोप लगायत औषधिको आवश्यकता हुन थाल्छ, जुन जीवनपर्यन्त चलिरहन्छ । 

औषधिको प्रयोगबिना जीवन नै सम्भव नभएको भन्दा अतियुक्ति नहोला । तर त्यही औषधिको सही मात्रा र खाने तरिका नमिल्दा ज्यानै जाने जोखिममा पर्छ । औषधिको बिक्री, वितरण तथा प्रयोगमा चिकित्सकसँगै फार्मासिस्टहरूको भूमिका पनि महत्वपूर्ण हुने चिकित्सकहरू बताउँछन् ।  

 के हो फार्मासिस्ट
अन्नपूर्ण न्युरो अस्पतालमा कार्यरत फार्मासिस्ट दीपेश दाहाल भन्छन्, ‘फार्मासिस्ट भनेको सामान्य भाषामा औषधि विज्ञ हो, जसले औषधिसम्बन्धी अनुसन्धान र बिक्री–वितरण तथा बिरामीलाई परामर्श पनि दिन्छ । 

फार्मासिस्ट अर्थात् औषधिको विज्ञता प्राप्त गर्न ‘डिप्लोमा इन फार्मेसी’ गर्नुपर्छ, जसलाई ‘डिफार्म’ पनि भनिन्छ । यो तीन वर्षे कोर्ष नेपालमा सीटीईभीटी अन्तर्गत हुन्छ । त्यस्तै अर्को ब्याचलर इन फार्मेसी भन्ने हुन्छ जसलाई बिफार्म भनिन्छ । यसमा साइन्स बाट प्लस टु गरीसकेपछि ब्याचलरमा ४ वर्षको कोर्ष गर्नुपर्छ उनले भने । 

नेपालमा फार्मासिस्ट र फार्मेसीको अवस्था  
नेपालमा आवश्यकताअनुसार फार्मासिस्ट छैनन् । सरकारी अस्पतालहरूमा डाक्टर–नर्सका लागि आवेदन खुलिरहेको हुन्छ तर, फर्मासिस्टका लागि छैन । एउटै फर्मासिस्टले धेरै जनालाई सेवा दिनुपर्ने बाध्यता रहेको दाहाल बताउँछन् । 

फर्माट्युकल्स एसोयिसनका केन्द्रीय अध्यक्ष ललित मोहन पन्तका अनुसार १४ हजार फर्मासिस्ट असिस्टेन्ट र ७ हजार फार्मासिस्टसहित २१ हजार लाइसेन्स प्राप्त फार्मासिस्ट छन् । त्यसमा फार्मेसी पढेका तर, लाइसेन्स नभएकाहरू पनि छन् । 

औषधि व्यवस्था विभागमा दर्ता भएका फार्मेसी ३० हजार छन् । त्यसबाहेक कयौँ फार्मेसी औषधि व्यवसायीका नाममा पनि दर्ता भएका छन् । देश संघीयतामा गए पनि औषधि व्यवस्था विभाग संघीय संरचनाको अभ्यास हुन सकेको छैन । औषधि व्यवस्था विभाग सातै प्रदेशमा जानुपर्ने हो । तर त्यसो नहुँदा फार्मेसीहरूको नियमन र अनुगमन फितलो छ । जसको फाइदा बिनादर्ताका फार्मेसीहरूले उठाएका छन् । यसले जनसमुदायको स्वास्थ्यमा खेलवाड भइरहेको उनी बताउँछन् ।

‘औषधि व्यवस्था विभागका थुप्रै काम छन् । फार्मेसीहरूको नियमन र अनुगमनको जिम्मा स्थानीय सरकारले लिने कुरा ऐनमा भनिएको छ’, उनले भने, ‘औषधि ऐनका आधारमा जनशक्ति राखेर अनुगमन गरे प्रभावकारी हुन्छ । नभए औषधि व्यवस्था विभागले गरिरहेको अनुगमन झारो टार्ने मात्रै भएको छ ।’

 औषधि ऐन परिमार्जन भएर आउँदैछ । त्यसमा फार्मेसी दर्ता प्रक्रिया तथा नियमन र अनुगमनको जिम्मा स्थानीय सरकारलाई दिनुपर्ने कुरा समेटिनुपर्ने उनको माग छ । 

बढ्दै प्रेस्किप्सनबिना औषधि बिक्री र प्रयोग विश्वमा औषधि नपाएर भन्दा जथाभावी औषधि खाएर स्वास्थ्य बिगारेका घटना धेरै रहेको विभिन्न अध्ययनले देखाएका छन् । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) का अनुसार एन्टीबाइटिक औषधिको गलत प्रयोगले हरेक वर्ष विश्वमा ७ लाखको मृत्यु हुने गरेको छ । 

सन् २०५० मा यो सङ्ख्या बढेर १ करोड पुग्ने प्रक्षेपण संगठनको छ । यो समस्या विकसित देशमा भन्दा अविकसित देशमा धेरै रहेको छ । नेपालमा गलत औषधि प्रयोगले ज्यान गुमाएका, गम्भीर बिरामी परेका घटना बढ्दैछन् । तर यसको तथ्याङ्क सरकारसँग छैन । 

‘हाम्रै अस्पतालको फार्मेसीमा पनि चिकित्सकको प्रेस्क्रिप्सनबिना बाहिरबाट धेरैजना औषधि लिन आउँछन् । यही औषधि चाहियो भन्दै आउनेका सङ्ख्या धेरै छ। औषधिको खोल देखाएर माग्छन् । कतिपयले साथीलाई मेरो जस्तै समस्या थियो, ठिक ग¥यो, त्यही औषधि दिनुस् भन्छन्’, फार्मास्टि दाहालले भने, ‘तर हामीले डाक्टरको परामर्शबिना औषधि दिने गरेका छैनौँ । काठमाडौंमै यस्तो छ भने ग्रामीण भेगमा के होला अवस्था, अनुमान गर्न सक्छौँ ।’

आपतकालीन अवस्थामा सिटामोल, जीवनजल, लगायत सामान्य औषधि डाक्टरको प्रेस्क्रिप्सनबिना दिन मिल्छ । तर उपत्यका बाहिरका औषधि पसलबाट स्लिपिङ ट्याब्लेट, ग्याष्ट्रिकका औषधि पनि प्रेस्किप्सनबिनै दिने गरिएको छ । डाक्टरले पनि दिन नमिल्ने गैरकानुनी मानिएका गर्भपतनका औषधि पनि लुकिछिपी बिक्री वितरण हुने गरेको फार्मासिस्ट दाहाल बताउँछन् । 

सहरी क्षेत्रमाभन्दा ग्रामीण भेगहरूमा यस्ता घटना धेरै हुने गरेका जिल्ला अस्पताल डोल्पाका मेडिकल अधिकृत डा. अखण्ड उपाध्यायले बताए । भौगोलिक विकटताले अस्पताल जान समय लाग्ने गरेको छ । जसले फार्मेसी सञ्चालन गर्ने प्रवृत्तिले आमनागरिक चिकित्सकको सल्लाहबिनै औषधि प्रयोग गर्ने गर्दछन् । 

‘डोल्पाकै कुरा गर्दा पारामेडिकल पढेकाहरूले औषधि पसल चलाइरहेका छन् । उनीहरूले चिकित्सकको सल्लाहबिनै एन्टिबायोटिक लगायत कडा खालका औषधि वितरण गर्ने गरेका छन्’, उनले भने । 

 केही स्थानीय तहले कहिलेकाहीँ अनुगमन गर्ने गर्दछन् । तर कसैलाई कारबाही गरेको रेकर्ड छैन । कुन पालिकामा कति वटा औषधि पसल छन् भन्ने रेकर्ड पनि नभएको उपाध्यायले बताए ।  स्वास्थ्यतर्फ अहेब, सीएमए, अनमी पढेकाहरूले पनि दर्ता नै नगरी फार्मेसीहरू चलाउने गरेका छन् । बिरामीहरूले कुरै नबुझी औषधि खाने गरेका उनले बताए । यसमा सम्बन्धित स्थानीय सरकार र प्रशासनले कडाइ गर्नुपर्ने डा. उपाध्याय बताउँछन् । 

जिल्ला अस्पताल सल्यानमा कार्यरत फार्मासिस्ट रघुवीर यादव पनि त्यस कुरामा सहमति जनाउँछन् । यादव भन्छन्, ‘जोसुकै बिरामी पनि सुरुमा जाने फार्मेसीमै हो । फार्मेसीमा औषधि खाएर निको भएन या औषधिले असर गरेर अझै समस्या भए मात्रै अस्पताल आउँछन् ।’ 

प्रक्रिया पुर्याएर फार्मेसी सञ्चालन गर्ने थोरै छन् । धेरै फार्मेसीहरू दर्तामा नगएरै सञ्चालन भइरहेकाले जनताको स्वास्थ्यमा खेलवाड भइरहेको उनले बताए । 

 ऐनमा के छ ? 
औषधि मानिसको स्वास्थ्यसँग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने विषय हो । औषधिबारे विज्ञता हासिल गरेको अर्थात् रसायनशास्त्रमा स्नातकोत्तर, वा रसायन शास्त्रमा स्नातक गरी औषधि विश्लेषण कार्यमा कम्तीमा तीन वर्षको अनुभव भएको हुनुपर्ने औषधि ऐन २०३५ मा उल्लेख छ ।

नेपालमा कानुनले तोकेको जनशक्तिको तुलनामा फार्मासिस्ट भन्दा फार्मेसीको सङ्ख्या धेरै छ । यसले पनि मानिसको स्वास्थ्यमा खेलवाड भइरहेको छ । सम्बन्धित निकायले प्रभावकारी अनुगमन गर्न नसक्दा समस्या झन् थपिएको छ । 

प्रकाशित मिति : ९ आश्विन २०८१, बुधबार  ८ : ३३ बजे

उखु अभावले उद्योग बन्द, ‘क्रसिङ’ लक्ष्य हासिल भएन

महोत्तरी– महोत्तरीको गौशाला–१ रामनगरस्थित एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिजले यसपालि

आजका समाचार : बृहत् विरोध सभाको तयारीमा मोर्चा, नारायणहिटी अगाडि राजावादीको प्रदर्शन र युक्रेन युद्ध अन्त्यको सम्भावना

 सरकारका कारण बढेको असन्तुष्टिले गणतन्त्र रक्षामा चुनौती : समाजवादी मोर्चासमाजवादी

प्रतिनिधिसभाको चैत १५ गतेसम्मको ‘क्यालेन्डर’ तयार

 काठमाडौं– सङ्घीय संसद् सचिवालयले प्रतिनिधिसभाको आगामी १५ गतेसम्मको ‘क्यालेन्डर’ तयार

सुदिम्नको ‘साहित्य शैली’ कविता तथा गजलसङ्ग्रह सार्वजनिक 

काठमाडौं– कवि तथा गजलकार सुदिम्न दाहालको पहिलो साहित्यिक कृति ‘साहित्य

युक्रेन युद्धविरामका लागि पुटिनलाई दबाब दिन विश्व नेताहरूलाई आग्रह

 एजेनसी– बेलायतका प्रधानमन्त्री किर स्टार्मरले युक्रेनलाई ‘शान्तिको पक्ष’ भनेर प्रशंसा