काठमाडौं– डा. भीम रावल पछिल्लो समय नेकपा एमालेको राजनीतिमा ‘न घरको न परको’ भएका छन् । एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले रावललाई भूमिकाविहीन बनाइदिएका छन् ।

रावल ओलीजस्तै गुट चलाएर बस्न सक्ने नेता हुन् । तर उनी अहिले एक्लै हिँडिरहेका छन् ।

उनले एमाले परित्याग नगरे पनि पार्टीको कुनै भूमिकामा छैनन् । भूमिकाविहीन भएकैले एमाले छाडेर नयाँ क्षेत्रीय दल खोल्न लागेको र नेकपा एकीकृत समाजवादीमा जान लागेको जस्ता अनुमान चलिरहेको छ ।

यति मात्रै होइन उनी र डा. बाबुराम भट्टराई मिलेर नयाँ पार्टी खोल्न लागेको, विद्या भण्डारीसँग निकटता बढाएको र ओलीलाई घेर्ने योजनामा लागेका चर्चा सुन्न पाइन्छ ।

रावल गत जेठ १८ देखि सुदूरपश्चिमका विभिन्न जिल्लाहरूमा एमाले र अन्य कम्युनिस्ट नेतालाई भेट्न व्यस्त छन् । यसैकारण उनले नयाँ पार्टीका लागि धारणा बुझ्न लागिरहेको चर्चा छ ।

एमाले सुदूरपश्चिम प्रदेशका एक सांसदका अनुसार रावल अहिले कुनै नयाँ निर्णयको पक्षमा देखिएका छैनन् । उता विद्या भण्डारीसँग मिलेर ओलीविरुद्ध मोर्चा कस्ने कुराबारे उनी आफैं अनभिज्ञता प्रकट गरिरहेकाा छन् ।

माहोल बुझ्दै

रावल हाल सुदूरपश्चिमका जिल्लाहरूमा नेता–कार्यकर्तासँग संवादमा छन् । एमाले तथा वाम आन्दोलननिकट नेताहरूलाई उनले भेटिरहेका छन् । कार्यकर्ताको मनोभावना बुझ्दै आफ्नो प्रभाव पनि उनले अध्ययन गरिरहेका छन् ।

साताअघि उनी अछामको एक कार्यक्रममा थिए । त्यहीँबाट खबरहबको जिज्ञासामा भने, ‘मैले पार्टी खोल्ने भन्ने कुरा सोचेको छैन । म अहिले नेकपा एमालेकै सदस्य हो । चितवन महाधिवेशनपछि मलाई पार्टीबाट जे जस्तो व्यवहार भयो, मैले घुम्तीबाट धकेलेको महसुस गरेँ । अहिले म पार्टीका नेता तथा कार्यकर्तासँग राय लिइरहेको छु, परामर्श गरिरहेको छु ।’

उनी गाउँ गाउँ पुगेर देशको राजनीति र अरु परिस्थितबारे आफ्नो कुरा राख्दै उनीहरूका पनि कुरा सुन्न लागिरहेका छन् ।

हामीले गाउँ अभियानमा रहेका रावललाई नयाँ पार्टी खोल्न सुझाव दिए के गर्नुहुन्छ भनेर सोध्यौँ । जवाफमा उनले भने, ‘जनताको सुझाव आएपछि साथीहरूसँग छलफल गर्छु । तर, मैले यसबारे कुनै निर्णय गरिसकेको छैन ।’

एमालेबाट निर्वाचित सुदूरपश्चिमको एक गाउँपालिका अध्यक्षका अनुसार रावलले नयाँ पार्टी खोले एमाले र अन्य कम्युनिस्ट पार्टीका कार्यकर्ताले सहयोग गर्न सक्छन् । ती नेताले भने, ‘उहाँको साथमा हामीसहित धेरै नेताहरू रहनु हुन्छ । हामीले त मिल्छ भने तयारी गर्नु पनि भनेका छौँ ।’

एकीकृत समाजवादीमा जानु या एमाले सक्रिय हुनुभन्दा रावलले युवाको साथ लिएर नयाँ पार्टी खोल्नु नै उचित हुने सुझाव दिएको उनले बताए ।
तर रावल भने अहिले नयाँ दलतिर नजाने मुडमा छन् । ‘तपाईँले क्षेत्रीय पार्टी खोल्न लाग्नु भएको छ रे नि?’, रावललाई हामीले सोध्यौँ ।

‘क्षेत्रीयतामा मलाई विश्वास छैन । राष्ट्रको सर्वाेपरि हित र राष्ट्रिय चिन्तन हुनुपर्छ भन्ने मान्यता राख्छु । त्यसकारण नयाँ दृष्टिकोण राखे त्यो राष्ट्रिय तहकै हुनेछ ।’

रावलले एमाले अध्यक्ष ओलीको गृहजिल्ला झापा पुगेर नयाँ पार्टी खोल्ने चर्चा पनि छ । तर यसबारे उनी ठट्यौली शैलीमा भन्छन्, ‘मलाई माया गर्ने केही झापाली साथीहरूले भन्नु भएको होला । म अहिले अछाममै छु ।’

समाजवादीमा किन जाँदैनन ?

एमालेबाट विभाजन भएपछि एकीकृत समाजवादी २०७८ भदौ २ गते निर्वाचन आयोग दर्ता भएको थियो । तर, २ मंसिर २०७८ मा ओलीका कडा आलोचक उपाध्यक्ष रावलसहित नेताहरू अष्टलक्ष्मी शाक्य, युवराज ज्ञवाली, सुरेन्द्र पाण्डे, योगेश भट्टराई, गोकर्ण विष्ट, घनश्याम भुसाल, भीम आचार्य, अमृत बोहोरा र रघुजी पन्त दश बुँदे लिखित सम्झौता गरी एमालेमै सक्रिय भए ।

अरुसँग ओलीको सम्बन्ध क्रमिक सुधार भए पनि रावल र भुसालसँग त्यस्तो सम्भव भएन । त्यसपछि भुसाल २९ पुसमा एकीकृत समाजवादी प्रवेश गरे । तर, रावल एमालेमै रहिने, आफूसँग भिडेका रावललाई भूमिका दिने कुरामा ओलीले चासो दिएनन् ।

माधव नेपाल र नेता शेरबहादुर कुँवरले रावललाई पार्टीमा ल्याउन जोडबल गरे पनि उनी मानेका छैनन् । झलनाथ खनालले पनि रावल आउनुपर्ने तर्क गरिरहेका छन् । तर उनै खनाल भित्री रुपमा रोक्ने तयारीमा देखिएका छन् ।

भुसाल पनि आफू माधव नेपालपछि अध्यक्षको दाबेदार भएकाले रावललाई रोक्ने रणनीतिमै छन् । तर माधव नेपालसँग भने रावल छलफलमा रहेका छन् । दुवै नेतानिकटहहरूले यो कुरा स्वीकारेका छन् । भुसाल भने रावललाई रोक्न लागेको कुरा मान्न तयार छैनन् । रावल आफूहरूका शुभचिन्तक भएको भुसाल बताउँछन् ।

एकीकृत समाजवादीको महाधिवेशन असार १६ देखि २० गतेसम्म काठमाडौंमा हँुदैछ । त्यही मौकामा माधव नेपाल र भुसालले रावललाई पार्टीमा ल्याउने तयारी गरेका चर्चा पनि छ । तर अध्यक्ष नेपाल र सम्मानित नेता खनालबीच नेतृत्वका लागि प्रतिस्पर्धा हुने सम्भावनाले समाजवादीमा पनि रावलका लागि तत्काललाई ढोका बन्द छ ।

दुवै नेताहरूले आफूलाई अध्यक्षको दाबेदार बताउँदा विकल्पका रुपमा दोस्रो पुस्ताका नेताहरूले महासचिव घनश्याम भुसाललाई अघि सार्न थालेका छन् । यसो हुँदा रावल अब नेपालपछि अध्यक्ष हुने सम्भावना पनि छैन । यसकारण पनि रावललाई प्रवेश गर्न नदिने पक्षमा समाजवादीकै नेताहरु छन् ।

रावल पछिल्लो समय कोही नेताहरूसँग छलफल नभएको बताउँछन् । उनले भने, ‘केही साथीहरू मलाई भेट्न आउनु भएको थियो । तर मैले ४० वर्ष दुख गरेको एमाले एकजना नेताका कारण छोड्दिनँ, म झनै क्रियाशील भएर आउँछु भनेँ ।’

तर एमालेमा सक्रिय हुन तयार भए पनि अहिलेसम्म त्यसको नेतृत्वले जानकारी नदिएको रावल बताउँछन् ।

रावलको एमालेका नेताहरूसँग ठूलो मतभेद छैन । तर अध्यक्ष ओली र उनीनिकट केही नेताहरूसँग उनको मत बाझिएको छ । ओलीको किचेन क्याबिनेटका केही सदस्य उनलाई छेक्न अहिले पनि सक्रिय छन् ।

झगडा के हो ?
एमालेको पछिल्लो गतिविधि नियाल्दा १० मंसिर २०७८ मा भएको १० औँ महाधिवेशनबाट अध्यक्षमा दोहोरिएका ओलीले प्रतिस्पर्धी रावललार्ई पार्टीबाट पूरै भूमिकाविहीन बनाइदिएका छन् । त्यहीकारण रावल ओलीसँग चिढिए । २०७९ मंसिरको निर्वाचनमा स्थानीय कमिटिले गरेको सिफारिसअनुसारको टिकट पनि उनै ओलीले खोसिदिए । त्यसपछि रावल र ओलीबीच तिक्तता झनै बढ्यो ।

दशौँ महाधिवेशनमा आफूसँग पराजित रावललाई ओलीले केन्द्रीय सदस्यमा मनोनयन गर्न खोजेका थिए । तर, रावलले नै असहमति जनाए ।

रावललार्ई ओलीले प्रतिनिधि सभा सदस्यको उम्मेदवार बन्न नदिएर संसद्को ढोकासमेत बन्द गरिदिएका थिए । संसद्मा आफूखुसी बोलेको रिस ओलीले टिकट खोसिदिएर पोखेका थिए । ओलीसँग रावलको विवाको बाछिटा २०७९ को निर्वाचनमा सुदूरपश्चिममा देखियो । जहाँ रावल निष्क्रिय भएर बसिदिए । त्यहीकारण एमालेले निर्वाचनमा अहिलेसम्मकै कमजोर नतिजा निकाल्यो ।

रावललाई टिकट नदिएपछि एमालेले सुदूरपश्चिम प्रदेश सभामा ३ सिट प्रत्यक्ष र ७ सिट समानुपातिकबाट जित्यो । ०७४ को निर्वाचनमा प्रतिनिधि सभातर्फ एमालेले सुदूरपश्चिममा ११ सिट प्रत्यक्षमा जितेको थियो । २०७९ मा जम्मा २ सिट जितेको छ । एमालेबाट तारा लामा तामाङ, कञ्चनपुर क्षेत्र १ र दामोदर भण्डारी, बैतडीबाट प्रतिनिधि सभामा छन् ।

४ मंसिरको निर्वाचनपछि एमाले दोस्रो ठूलो दलमै कायम रह्यो । तर, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा) जस्ता नयाँ दलको उदयसँगै सत्ताको अङ्कगणित फेरियो ।

ओलीले फेरि शक्ति आर्जनतर्फ केन्द्रित छन् । उनी पार्टीमा आन्तरिक सुदृढीकरण अभियान चलाइरहेका छन् । तर, प्रभावशाली नेता रावलसँग भने झन् झन् दूरी बढेको छ । ‘ग्रासरुट अभियान’ देखि ‘महाकाली मेची यात्रा’ चलाएको एमालेले यसबारे रावललाई न जानकारी दियो न त सहभागी नै गरायो ।

रावलले ओलीको चर्को आलोचना गर्न छाडेका छैनन् । ओलीविरुद्ध बोल्दै आएका नेता घनश्याम भुसाललाई पनि एमालेले २०७९ मा प्रतिनिधि सभा सदस्यका लागि टिकट दिएन । बाध्य भएर उनी एमाले नेता छविलाल विश्वकर्माविरुद्ध उठे तर पराजित भए ।

एमाले ओलीको पेवा जस्तो भएकाले उनको मात्रै मनोमानी चलेको भन्दै भुसाल ०७९ पुस २९ मा समाजवादीमा प्रवेश गरेका थिए । त्यसबेला भुसालले भनेका थिए, ‘एमालेमा ओलीवाद हाबी भएको छ ।’

०७९ मा रावलको क्षेत्रमा अछाम–१ मा एमालेले झपट बोहरालाई उम्मेदवार बनाएको थियो । उनलाई रावलले साथ दिएनन् ।

यसबारण एकीकृत समाजवादीका शेरबहादुर कुँवरले जिते । रावललाई टिकट नदिएपछि अछाम– १ का एमाले संयोजकसहित रावलनिकट करिब ४० जना एमाले नेता–कार्यकर्ताले पार्टीबाट सामूहिक राजीनामा दिए । त्यसपछि रावल र ओलीको बोलचाल बन्द भयो ।

पार्टीभित्र रावलको विषयमा पटक–पटक प्रश्न उठेपछि एमालेले १८ चैत २०७९मा वार्ता गर्न भन्दै एमालेले ३ सदस्यीय वार्ता टोली बनायो । उक्त टोलीमा उपाध्यक्ष विष्णु पौडेलको नेतृत्वमा पार्टीका सुदूरपश्चिम इन्चार्ज लेखराज भट्ट र सह–इन्चार्ज कर्ण थापा थिए । तर उनीहरूले पनि रावल र ओलीबीचको सम्बन्धमा सुधार ल्याउन सकेनन् ।

अहिले एमालेले नेकपा एकीकृत समाजवादीका शीर्ष नेताहरुलाई आफूमा समाहित गर्न कसरत गरिरहेको छ । तर, अध्यक्ष नेपाल ‘ओली शासन’मुनि बस्न चाहँदैनन् ।