काठमाडौं– सरकारले सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्ने निर्णय गरेको छ । निर्धारित समयमा दर्ता हुन नआएपछि सरकारले सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्ने निर्णय गरेको हो । यससँगै अब नेपालमा आधिकारिक रुपमा सूचीकरण नभएका सामाजिक सञ्जाल बन्द भएका छन् । नेपालमा भाइबर, टिकटक, विटक र निम्बजजस्ता सामाजिक सञ्जाल सूचीकरण भएका छन् । टेलिग्राम र ग्लोबल डायरी सूचीकरण प्रक्रियामा छन् ।

उता धेरै प्रयोगकर्ता व्यस्त रहने फेसबुक, इस्न्टाग्राम, एक्स, (ट्वीटर) र ह्वाट्सएप सहितका सामाजिक सञ्जाल सूचीकरण प्रक्रियामा आएका छैनन् । यद्यपि हालै फेसबुक र ह्वाट्सएपको माउ कम्पनी मेटा दर्ता प्रक्रियामा औपचारिक रुपमा आएको छैन ।

यसअघि भदौ ९ गते बसेको मन्त्रिपरिषद् बैठकले नेपालमा सञ्चालन भइरहेका सामाजिक सञ्जाललाई एक साताभित्र सूचीकरण हुन निर्देशन दिएको थियो । तर त्यसलाई बेवास्ता गरेपछि सरकारले सामाजिक सञ्जाल बन्द गर्ने निर्णय गरेको हो ।

यसअघि पनि सरकारसँग सामाजिक सञ्जालमाथि प्रतिबन्ध लगाएको अनुभव छ । यसअघि सरकारले ०८० कात्तिक महिनामा सामाजिक सञ्जाल टिकटकमाथि पनि प्रतिबन्ध लगाएको थियो ।

त्यसबेला सामाजिक सद्भाव बिगारेको भन्दै सरकारले टिकटक बन्द गर्ने निर्णय गरेको थियो । तर, बन्द भएको १० महिनापछि अर्थात् ०८१ भदौमा पुनः फुकुवा गरेको थियो । त्यसको दुई महिनापछि औपचारिक रुपमा टिकटक नेपालमा दर्ता भएको थियो ।

सामाजिक सञ्जालमाथि प्रतिबन्ध लगाउने नेपाल एकमात्र मुलुक होइन । विश्वका विभिन्न मुलुकले विभिन्न सामाजिक सञ्जालमाथि प्रतिबन्ध लगाएका छन् । संसारका विभिन्न मुलुकले टिकटक, फेसबुक, ह्वाट्सएप, इन्स्टाग्राम, एक्सजस्ता सामाजिक सञ्जालमा प्रतिबन्ध लगाएका छन् ।

यसरी सामाजिक सञ्जालमा प्रतिबन्ध गर्ने देशमा उत्तर कोरिया, चीन, रुस, इरानजस्ता अधिनायकवादी तथा तानाशाही शासन व्यवस्था रहेका मुलुक छन् ।

१. टिकटक

छोटा भिडियो शेयर गर्न मिल्ने सामाजिक सञ्जाल टिकटक संसारभर लोकप्रिय छ । विश्वभर यो एपका प्रयोगकर्ता १ अर्ब ५० करोडदेखि १ अर्ब ७५ करोड आसपास रहेको ठानिन्छ । बाइटडान्सको स्वामित्वमा रहेको यो सामाजिक सञ्जाल धेरै देशमा प्रतिबन्धित छ । हाल अफगानिस्तान, उत्तर कोरिया, तुर्कमेनिस्तान, भारत, इरान, सोमालियामा यो सामाजिक सञ्जालमाथि प्रतिबन्ध लागेको छ । त्यसैगरी, अमेरिका, युरोपेली मुलुक र अन्य कतिपय देशमा सरकारी विद्युतीय उपकरणमा टिकटकको प्रयोगमाथि बन्देज लगाइएको छ ।

२. फेसबुक

फेसबुक संसारकै सबैभन्दा ठूलो सामाजिक सञ्जाल एप्लिकेसन हो । यो एप अमेरिकी सञ्चार उद्यमी मार्क जुकरबर्गको मेटा कम्पनीको उत्पादन हो । विश्वभर यसका तीन अर्बभन्दा धेरै प्रयोगकर्ता छन् । यो एप पनि उत्तर कोरिया, म्यान्मार, तुर्कमेनिस्तानजस्ता देशमा प्रतिबन्धित छ । सन् २००९ को जुलाई महिनामा सिन्जियाङ प्रान्तमा दंगा भएपछि चीनले फेसबुकमाथि प्रतिबन्ध लगाएको थियो । त्यसैगरी, रुस र इरानले पनि पश्चिमा प्रभाव रोक्न भन्दै फेसबुकमाथि प्रतिबन्ध लगाएका छन् ।

३. इन्स्टाग्राम

इन्स्टाग्राम पनि संसारमा सबैभन्दा लोकप्रिय सामाजिक सञ्जालमध्ये एक हो । यो एप पनि मेटाकै स्वामित्वमा रहेको छ । यसका प्रयोगकर्ता २ अर्ब ११ करोडभन्दा धेरै छन् । फोटो पोस्ट गर्न मिल्ने यो एप पनि उत्तर कोरिया, म्यान्मार, तुर्कमेनिस्तान, उज्बेकिस्तान, रुस, इरानजस्ता देशमा प्रतिबन्धित छ । चीनले सन् २००९ मै यो एपमाथि प्रतिबन्ध लगाएको थियो । इरानले सन् २०१८ र म्यान्मारले सन् २०२१ मा र रुसले सन् २०२२ मा यो एपमाथि प्रतिबन्ध लगाएका थिए ।

४. एक्स (ट्विटर)

माइक्रोब्लगिङ साइट एक्स पनि विश्वमा ज्यादै लोकप्रिय छ । यद्यपि यसका प्रयोगकर्ता भने फेसबुक र इन्स्टाग्रामभन्दा कम छन्। एक्स विश्वका धनाढ्य एलोन मस्कको स्वामित्वमा छ । यो एपका कुल प्रयोगकर्ता ६१ करोड छन् । मस्कले खरिद गरेपछि सन् २०२३ मा ट्विटरको नाम फेरेर एक्स राखिएको थियो । यो एप पनि चीन, इरान, म्यान्मार, उत्तर कोरिया, रुस र भेनेजुएलाजस्ता देशमा प्रतिबन्धित छ ।

५. यूट्युब

भिडियो शेयरिङ साइट युट्यूब पनि विश्लको लोकप्रिय सञ्जाल हो । विश्वभर यो एपका प्रयोगकर्ता दुई अर्ब ५० करोडभन्दा धेरै छन् । यो एप अमेरिकी सञ्चार उद्योग गुगलको मातहतमा रहेको छ । यो एप पनि रुस, चीन, तुर्कमेनिस्तान, इरानजस्ता देशमा प्रतिबन्ध लगाइएको छ । यसअघि ब्राजिल, इरेट्रिया, अर्मेनियाजस्ता देशले पनि केही समयका लागि यो एपमाथि बन्देज लगाएका थिए ।

६. ह्वाट्सएप

म्यासेजिङ एप ह्वाट्सएप पनि मेटाकै स्वामित्वमा छ । यो एप विश्वमा निकै लोकप्रिय छ । यसका कुल प्रयोगकर्ता दुई अर्ब ५० करोड छन् । यो एपमाथि म्यान्मार, इरान, तुर्कमेनिस्तान, चीन, उत्तर कोरियाजस्ता देशमा प्रतिबन्ध लगाइएको छ । त्यसबाहेक यूएई, कतारजस्ता मध्यपूर्वका देशमा पनि ह्वाट्सएपमार्फत अडियो र भिडियो कल गर्न नमिल्ने प्रबन्ध गरिएको छ । टेलिकम कम्पनीको आम्दानीमा असर पर्ने भन्दै मध्यपूर्वमा ह्वाट्सएपको फिचरमाथि बन्देज लगाइएको हो ।

७ टेलिग्राम

म्यासेजिङ एप टेलिग्राम रुसका सञ्चार उद्यमी निकोलाई र पाभेल डुरोभ दाजुभाइले स्थापना गरेका हुन् । टेलिग्रामलाई संसारमै सबैभन्दा तीव्र गतिमा विस्तार भइरहेको सामाजिक सञ्जाल मानिन्छ । हाल विश्वभर ९५ करोड टेलिग्राम प्रयोगकर्ता छन् । टेलिग्राम पनि उत्तर कोरिया, तुर्कमेनिस्तान, भियतनाम, चीनजस्ता देशमा प्रतिबन्ध लगाइएको छ । त्यसबाहेक यूएई, ओमन, कतारजस्ता मध्यपूर्वका देशले पनि टेलिग्रामको भ्वाइस र भिडियो कल गर्ने फिचर बन्देज लगाएका छन् ।

८. रेडिट

कुनै विषयमा खुला बहसका लागि मञ्चका रुपमा स्थापित रेडिट पनि विश्वमा लोकप्रिय एप हो । सन् २००५ मा अमेरिकामा स्थापना भएको रेडिट युवापुस्तामाझ निकै लोकप्रिय छ । यो एपका प्रयोगकर्ता १ अर्बभन्दा धेरै छन् । यो एप पनि उत्तर कोरिया, चीन र इरानजस्ता देशमा प्रतिबन्धित छ । त्यसैगरी, इण्डोनेशियाका कतिपय इन्टरनेट सेवा प्रदायकले यो एपको पहुँचमा बन्देज लगाएका छन् ।

९. ट्विच

लाइभ स्ट्रिमिङ प्लेटफर्मका रुपमा स्थापित ट्विच जेफ बेजोसको अमेजन कम्पनीको स्वामित्वमा छ । प्रायः भिडियो गेमको स्ट्रिमिङ हुने भएकाले यो सामाजिक सञ्जाल गेमरमाझ लोकप्रिय छ । विश्वभर यसका कुल प्रयोगकर्ता २४ करोड छन् । चीन, उत्तर कोरिया, इरानजस्ता देशमा ट्विचमाथि प्रतिबन्ध लगाइएको छ । यसअघि सन् २०२१ मा जुवासम्बन्धी नियम उल्लङ्घन गरेको भन्दै स्लोभाकियाले पनि ट्विचमाथि प्रतिबन्ध लगाएको थियो । यद्यपि केही समयपछि स्लोभाकियामा यो प्रतिबन्ध फुकुवा गरिएको थियो ।

१०. स्न्यापच्याट

फोटो, भिडियो र स्टोरी शेयर गर्न मिल्ने स्न्यापच्याट पनि युवापुस्तामाझ लोकप्रिय छ । विश्वभर यो एपका ८५ करोड प्रयोगकर्ता छन् । यो एपमाथि चीन, उत्तर कोरिया, क्युबा, रुसजस्ता देशले प्रतिबन्ध लगाएका छन् । पश्चिमा मुलुकको प्रभाव रोक्नका लागि ती देशले यो एपमाथि प्रतिबन्ध लगाएको जनाइएको छ ।