काठमाडौं – पारिवारिक विखण्डनको सबैभन्दा ठूलो असर कलिला सन्तानहरुले भोग्नुपर्ने हुन्छ । सन्तानका लागि आमा र बुवाको साथ बराबर चाहिन्छ । सन्तानको संरक्षण गर्नु अभिभावकको कानूनी दायित्वसमेत हो । तर, श्रीमान–श्रीमती छुट्टिएपछि सन्तान कोसँग बस्ने ? त्यस्तो स्थितिमा बालबालिकाहरू गलत बाटोमा लाग्ने वा साहाराविहीन हुने जोखिम बढी हुन्छ ।

चर्चित ‘गौशाला–२६’ को केश यस्तै अभिभावकत्व जोडिएको छ । बुवाआमाको सम्बन्धविच्छेदपछि ‘गौशाला–२६’ होस्टल बस्दै आएकी थिइन् । उनले जीवनमा असल सम्बन्ध, असल साथी र असल परिवारबारे सिक्न पाइनन् ।

गत वर्ष चितवनको शिशु निकेतन बोर्डिङ स्कुलकी १४ वर्षीया शालिन पोखरेलले होस्टलमा आत्महत्या गरिन् । उनी पनि बाबुआमाको सम्बन्ध विच्छेदपछिको मानसिक तनाव भोग्न बाध्य बालिका हुन् ।

आमाबाबुको सही अभिभावकत्व र संरक्षण नपाउँदा वालवालिकाको अवस्था दयनीय बन्छ । यस्तो बेलामा राज्यले समेत त्यस्ता वालवालिकाको सम्बन्धमा उचित ध्यान दिनुपर्नेमा त्यसो हुन सकिरहेको छैन ।

सचिन परियारको कथा

तेह्रवर्षे बालगायक सचिन परियारको निमोनियाका कारण बिहीबार निधन भयो । गुल्मीका सचिनलाई माग्दै हिँडिरहेका बेला युट्युबरले फेला पारेर समाजसँग परिचित गराए । सामाजिक सञ्जालमा उनी ‘सन्चै हुनुहुन्छ ?’ भन्दै उदाए । उनको बालापन, निर्दोषपन र तोते बोली धेरैले मन पराए र टिकटक बनाए । उनी चर्चित बने ।

गाउँमा माग्दै हिँडेको गरिब एवम् असहाय बालक एकाएक चर्चामा आए र सेलिब्रिटी बने । मेला महोत्सवमा सचिनको माग बढ्यो ।

सचिनले गीतहरु गाउनुका साथै केही म्युजिक भिडियोमा समेत अभिनय गरे । ‘वरको छायाँले’ बोलको गीतमा सचिनले राजेश हमालसँग अभिनयसमेत गरे ।

बालकैमा सफलता हासिल गरेका सचिनले परिवारबाट राम्रो अभिभावकत्व पाउन सकेनन् । भलै, उनका पिता आफूलाई व्यवसायी एवम् राजनीतिक दलको कार्यकर्ता बताउँछन् ।

आमाले पनि श्रीमानलाई छाडेर नयाँ घरबार जोडेपछि सचिन बालकैमा अभिभावकको न्यानो मायाबाट बञ्चितजस्तै बने । तथापि घरमा पिताले कान्छी आमा भित्र्याएका थिए ।

सानैमा ‘सेलिब्रेटी’ बन्दा

लोक तथा दोहोरी कार्यक्रम इन्द्रेणीले धेरै कलाकारहरु जन्माएको छ । प्रायः आर्थिकरुपले विपन्न कलाकारहरुका लागि इन्द्रेणीले अवसर र मञ्च दिएको छ । उक्त कार्यक्रममार्फत् एक बाल गायिका नेपालीहरुको मन जित्न सफल छिन् ।

‘लाइभ दोहोरी’बाट एकाएक चर्चामा आएकी उनका सामाजिक सञ्जालमा धेरै प्रशंसक छन् । तर, केही समय अगाडि एक गायिकाको बलात्कारको सम्बन्धमा गीत गाएपछि उनको धेरै आलोचना भयो । सधैं माया र प्रशंसा पाएकी उनीमाथि गालीको वर्षा हुन थाल्यो ।

सामाजिक सञ्जालले मान्छेलाई सफलताको सिँढीमा उक्लिन जति सहयोग गर्छ, त्यति नै तल झार्न सक्छ भन्ने कुरामा उनी अनविज्ञ थिइन् । त्यो गीतलाई लिएर उनले माफी मागिन् ।

गायनसँगै उनी फिल्म अभिनयमा पनि आवद्ध भएकी छिन् । उनी बालिकाबाट किशोरवस्थामा पार गर्दै छिन् । उनको उमेर पढ्ने, खेल्ने र मनोरञ्जन गर्ने हो । धेरैभन्दा धेरै अभिभावकका साथमा समय बिताउने उमेर हो यो । तर, उनी बुवाआमाको सपना साकार पार्न दिनरात मिहेनत गरिरहेकी छिन् । यो उमेरमा उनको दिमागमा सबैभन्दा ठुलो कुरा पैसा कमाउनु हो भन्ने परेको छ ।

उनले विभिन्न युट्युब तथा पडकास्टमा आफ्नो ब्यायफ्रेन्डबारे कुरा गर्छिन् । पत्रकारलाई पनि शायद थाहा छैन, उनको उमेर । अर्थात् उमेर अनुसारको प्रश्न गर्नुपर्छ भन्ने कुरामा ख्याल गरिएको देखिँदैन ।

प्रश्नकर्ता युट्युबरहरु ज्ञान र बौद्धिकताको कुरा गर्नुपर्ने समयमा बालिकासँग शरीरको सुन्दरता र शारीरिक आवश्यकताको कुरा गरेर हिँडिरहेका छन् । छोरीले पैसा कमाएको देखेर अभिभावक पनि खुसी नै देखिन्छन् ।

बालबालिकासम्बन्धी कानुनमा के छ ?

बालबालिका सम्बन्धी ऐन ०७५ ले १८ वर्ष नपुगेकालाई ‘बालबालिका’ मानेको छ । ऐनको परिच्छेद– २ को दफा(६) ले बाबुआमासँग बस्ने र भेटघाटको अधिकारलाई सुरक्षित गरेको छ ।

दफा ७ (१) ले प्रत्येक बालबालिकालाई आफ्नो बाबुआमा र परिवारको सदस्यबाट उचित हेरचाह, संरक्षण, पालनपोषण र माया प्राप्त गर्ने अधिकारको सुनिश्चितता गरेको छ ।

साथै, दफा १७ ले बालबालिकाको हेरचाह, पालनपोषण र वृत्तिविकासमा आमाबुवा दुवैको समान दायित्व हुनेछ भनेर व्यवस्था गरेको छ ।

यदि अभिभावकले यस्तो दायित्व निर्वाह नगरेको खण्डमा अर्थात् आमाबुवाले आफ्ना सन्तानको अनुचित लाभ लिने मनसायले दुरुपयोग गरेमा परिच्छेद–९ दफा ७२ उपदफा २ बमोजिम एक वर्षसम्म कैद र पचास हजारदेखि एकलाख रूपैयाँसम्मको जरिवानाको प्रवन्ध गरिएको छ ।

असल अभिभावकत्व राज्यको पनि दायित्व हो : समाजशास्त्री

बाल्यावस्था र किशोरवस्थालाई मानिसको सबैभन्दा स्वर्णिम र तरल अवस्था मानिन्छ । यो उमेरका मानिसहरु सिर्जनशील, जिज्ञासु, जोश जाँगर र चञ्चलताले भरिएको हुन्छ । यो अवस्थामा अभिभावकको सही मार्गदर्शन पाउन सकेमा उनीहरुले राम्रो लय समात्छन् । तर, गल्ती गर्ने सम्भावनाबाट रोक्नुपर्ने हुन्छ ।

कलिलो उमेरका छोराछोरीले पैसा कमाएर ल्याएका छन् भन्ने कुरामा मात्रै अभिभावक केन्द्रित बन्नु हुँदैन । छोराछोरी कस्ता मानिसको संगतमा छन् भन्ने कुराको मतलब गरिनु पर्ने विज्ञहरु बताउँछन् ।

त्रिवि समाजशास्त्र विभागकी उपप्राध्यापक ऋद्धि आचार्य असल अभिभावकत्व राज्यको पनि दायित्व भएको बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘हरेक अभिभावकको सोच, क्षमता र कार्यशैली एउटै हुँदैन । तर, बाल अधिकारको कुरा हरेकको एकै हो । अभिभावकबाटै बालबालिका असुरक्षित हुने अवस्थामा राज्यले पनि दायित्व लिनुपर्छ ।’

उनी अगाडि भन्छिन्, ‘असल अभिभावकत्व हामीले सिक्दै गरेको अवस्थामा छौं । सन्तानले राम्रो गरोस् भन्ने चाहना सबैमा छ । तर चरित्र, व्यवहार र संस्कार कसरी दिनुपर्छ भन्नेमा अभिभावक सचेत नहुँदा छोराछोरी गलत मान्छेको संगतमा पुग्छन् ।’

उनले हरेक बाबुआमा आफ्ना छोराछोरीको साथी बन्न सक्नुपर्ने बताइन् । गलत संगतबाट जोगाउनका लागि अभिभावकले सन्तानलाई साथी सरहको व्यवहार गर्नुपर्ने उनको तर्क छ ।

अशोक दर्जीको कथा

आर्थिकरुपमा विपन्न परिवारका सन्तानले पनि यदि सही अभिभावकत्व पाए भने सफलताको सिँढी चढ्न सक्छन् । अभिभावकत्व सधैँ घरभित्रैबाट मात्रै हुन्छ भन्ने पनि छैन, घरबाहिरका मान्छेले पनि असल अभिभावकत्व ग्रहण गर्न सक्छन् । यस्तै एउटा सकारात्मक उदाहरण हुन् अशोक दर्जी ।

अशोक गरिब परिवारमा जन्मिए । आर्थिक अवस्था नाजुक भएकै कारण उनले २ कक्षासम्म पढेर छोडे । उनी केही वर्षअगाडि पूर्वी नेपालको भुटानी शरणार्थी शिविरतिर गीत गाउँदै गरेका भेटिन्थे । सानो मान्छे, तर जिम्मेवारी भने ठूलो थियो । गीत गाएर आफू र परिवारको जीविकोपार्जन गर्दै आएका थिए ।

अशोकले सडकमा गाउँदै पैसा माग्दै गरेको एउटा भिडियो युट्युब च्यानलमा एक्कासि भाइरल भयो । त्यसपछि उनलाई डिजे रुपेश र गायक टंक बुढाथोकीले काठमाडौं ल्याए र उनको गीत रेकर्ड गराए ।

‘मनबिनाको धन ठूलो कि धनबिनाको मन ?’ यो गीत बजारमा आएपछि अशोक दर्जीको झनै चर्चामा आए । गीत हिट भएपछि टंकले अहिले यसमा फिल्मसमेत बनाउँदैछन् । यसमा अशोकको पनि अभिनय रहनेछ ।

हाल अशोकले संगीतसँगै पढाइलाई पनि अघि बढाउँदै छन् । उनी मलेसिया र दुबई लगायतका विदेशका कार्यक्रममा गइसकेका छन् । सांगीतिक कार्यक्रमबाट कमाएको पैसाले जग्गा किनेर यतिबेला घर पनि बनाइसके ।

उनी अन्तवार्ताहरूमा पनि निकै सरल रुपमा प्रस्तुत हुन्छन् । उनी कुनै विवादमा आएका छैनन् । हाल उनी टंककै संरक्षण र अभिभावकत्वमा छन् ।

हुन त कतिपय मानिसहरु टंकले अशोकलाई ‘मागी खाने भाँडो’ बनाएको आरोपसमेत लगाउँछन् । तर, समाजमा कुरा काट्नेहरूको पछाडि लागेर साध्य हुँदैन । बालबालिकाको संरक्षण गर्ने कार्यलाई सकारात्मकरुपमा हेरिनुपर्दछ । तर, उनीमाथि श्रम वा अन्य प्रकारका शोषण भने कसैले पनि गर्नु हुँदैन ।