आफ्नो लेखकीय चरित्रमाथि व्यङ्ग्य कस्दै भूपी शेरचनले भनेका थिए – अनि केर्छन्, पुनः लेख्छन्, कठैबरा भूपी शेरचन ! उनै शेरचन भन्थे – ‘मैले आफैँले आफैँलाई उछिन्न सकिनँ भने किन लेख्ने ?’

‘धीमहि’ उपन्यासका सर्जक जयराम तिमल्सिना कोइलाभित्रको उरुङबाट हीरा खोज्ने स्रष्टा हुन् । उनले जन्माएका पात्र नाना, खाना, छाना, प्रेम, रोमान्स, इतिहासमात्र नभएर मनोविज्ञानको गुदी गुदी केलाउन सफल छन् । आत्मद्वन्द्वको महाभारत रचेर सत्यसँग मितेरी गाँस्नु उनको लेखनीले बोकेको धर्म हो ।

कृति जन्माउनुअघि जयराम जीवन जगतको नाडी छाम्छन् । मान्छेभित्रका कुण्ठा, खुशी र पीडा आफूभित्र मनन गर्छन् । आगोले पोल्छ भन्ने सबैलाई थाहा छ । तर, पीडाले पोलेको छट्पटी आगोको रापभन्दा सकसपूर्ण हुन्छ । फलामको आयु खियाले छोट्याएजस्तै मान्छेको मनभित्र चल्ने आँधीले उसलाई भित्रैबाट टुटाउँछ । तर, तिमल्सिना मानवीय रसायनले मानिसभित्रको सत्वलाई बचाउँछन् । यस दृष्टिबाट हेर्दा उनी अक्षरका माध्यमबाट मानिसको ढुकढुकी छाम्ने सफल शिल्पी हुन् ।

खरायोले महिना महिनामा, कुकुरले तीन महिनामा छाउरा छाउरी जन्माउँछ । तर, जयराम कृति निकाल्नुअघि महिनौँ अन्तध्र्यानमा बिताउँछन् । उनको लेखकीय प्रश्रव यति जटिल हुन्छ कि हात्तीले बच्चा जन्माएपछि आउने कम्पनजस्तै प्रभाव छोड्छन् । ढिलो जन्मिएर के भो त ! हात्तीको छावा सबैका लागि चर्चायोग्य बन्छ । वन्दनीय हुन्छ । समग्रमा शक्तिशाली बन्छ ।

नेपाली माटोबाट निःशृत विषयवस्तुमा उनिएको ‘नासो’ले गुरुप्रसाद मैनालीलाई सिद्धहस्त लेखक बनायो । धीमहिका जन्मदाता तिमल्सिनामा पनि गुणात्मकताको यस्तै झल्को भेटिन्छ । भनिन्छ – भात दुःख हो, अचार सुख हो । त्यही थोरै अचारमा मानिसले धेरै भात लपेटेर खान्छ । जयरामको लेखकीय क्षमतामा त्यही अचारको सुस्वाद पाइन्छ ।

लेखकहरूसँग भलीभाँती सङ्गत गरेका जयरामलाई कुन तत्वले लेखक बनायो – उनैलाई थाहा छैन । कुनै बेलाका सफल तबलावादक नारायणगोपाललाई ‘तिम्रो स्वरमा गायकीको जादू छ’ भनेर प्रेमध्वज प्रधानले सम्झाइदिएपछि उनले सङ्गीतमा आफ्नो लय बदलेका थिए । जयरामको जीवनमा पनि त्यस्तै तत्वले काम गर्‍यो ।

उनी मूलतः व्यवसायी हुन् । दुई दशकदेखि लेखकका किताबका कभर बनाए । उनले छापेको किताबको माध्यमबाट थुप्रै लेखक दरिए । उनको हातबाट छापिएका रंगहरूले देशविदेश यात्रा गरे । प्रज्ञा र चेतनाको कोलाज, लेखकसँगका अन्तरङ्ग कुराकानी, आफूभित्रको चेत, अनि बाटोले सिकाएको पाठले उनीभित्र लेखनको ठूलै ताजमहल बनिसकेको रहेछ । त्यही ताजमहल अन्ततः ‘धीमहि’ नाममा अवतरित भयो । तिनै स्रष्टा जयरामसँग खबर हबले कृतिका बहुआयामिक पक्षबारे संवाद गरेको छ । प्रस्तुत छ– संवादको अंश:

उपन्यासको नाम तपाईँले ‘धीमहि’ किन राख्नुभयो ?

‘धीमहि’ एउटा चरण हो, ठ्याक्कै चाहिँ अर्थ भेटिँदैन । यो मान्छेको जीवनमा आउने एउटा चरण हो । ‘धी’ भन्ने शब्दको धेरैवटा अर्थ हुनेरहेछ । ‘धी’ भनको शान्ति पनि हो । एकदम धैर्य पनि हो, अनि एकदमै उज्यालो पनि हुनेरहेछ । ‘महि’ भनेको चाहिँ स्थान हो ।

‘धीमहि’ ध्यानको एउटा ध्यानको चरणमा प्रयोग हुने शब्द हो । ध्यानबाट मोक्ष प्राप्तिका लागि जाँदा जब आत्मातिर फर्किइन्छ, त्यसबेला शान्त बनाउने अवस्थालाई ‘धीमहि’ भनिन्छ । त्यसैले उपन्यासमा ‘धीमहि’ शब्द प्रयोग गरेको हुँ ।

यो उपन्यासको कथामा मान्छेको आत्मद्वन्द्व छ । जस्तो – मलाई रिस उठ्यो, म उठेर हिडौँला, अर्कोलाई रिस उठ्यो – पिटेर हिँड्ला । यसलाई चाहिँ द्वन्द्व व्यवस्थापन भनौँ । सबैलाई सबै कुरा समान लाग्दैन । फरक मान्छेले फरक किसिमले सोचेको हुन्छ । एकै कुरा मान्छेलाई फरक लाग्न सक्छ । जस्तो – मलाई सुगर छ, चिनी विषसरह हो । अर्कोलाई ग्लूकोज नभइ नहोला ।

विशेषतः यस्ता द्वन्द्वमा मान्छेले कसरी सोचेको हुन्छ, जीवन के हो ? जीवनमा समस्या त आइहाल्छ, कसरी समाधान गर्ने ? समस्या समाधान गर्दा के–कस्ता चरण आउँछन् ? यीनै विषयमा केन्द्रित भएर मैले उपन्यास लेखेको हुँ ।

एउटा खतरा चाहिँ उपन्यासहरू उपदेशात्मक पाइन्छ । एउटा योगी आउँछ, उपदेश दिन्छ । अर्को आउँछ, कथा सुनाउँछ । मैले चाहिँ त्यही कुरा मान्छेको मित्रवृत्तमा फरक फरक घटना र पात्र उभ्याएर देखाएको छु ।

‘धीमहि’ नाम जुराएरै लेख्न थाल्नुभयो कि लेख्दालेख्दै नाम जुर्‍यो ?

मैले यो किताब निकै अनौठो पाराले लेखेँ । मैले कथा सोच्ने दुःख गरिनँ । यस्तो खालको किताब खेल्छु भन्ने चाहिँ दिमागमा थियो । सबैभन्दा पहिला मैले नाम नै लेखँ ।

धेरै किताबहरूको नाम पढ्छु, शुद्ध उच्चारण नै हुँदैन । कुनै किताबको बीचको नाम पढ्दैनौँ, प्रायः किताबको अन्तिम अक्षर हामी आधामात्रै उच्चारण गर्छौँ । सबै किताबमा मैले त्यो समस्या देखेँ । यो उपन्यासमा चाहिँ पाठकले सबै अक्षर राम्रोसँग पढुन् भन्ने मेरो इच्छा हो ।

किताबको नाम शुद्ध उच्चारण होस्, त्यही भएर मैले यो शब्द छानेको हूँ, त्यो पनि गायत्री मन्त्रको शब्द ! अझ यसलाई पनि छोटो पढ्दा ‘म’ अक्षर राम्रोसँग उच्चारण हुँदैन । उच्चारण गर्दा प्रष्ट सुनिन्छ भनेर मैले यो नाम राजेको हो ।

तपाईँ तबला पनि बजाउनुहुन्छ, तबलमा ‘धी’ शब्दको पनि विशेष अर्थ हुन्छ होला ? त्यतैबाट प्रभावित त हुनुभएको होइन ?

तबलामा दुई किसिमको आवाज हुन्छ – एउटा बन्द र अर्को खुला ! बन्द आवाजमा ‘धी’ पर्छ । ‘धीमहि’ मुख बन्द गरेर उच्चारण गर्न सकिने शब्द हो । त्यसकारण मलाई यो ‘डार्क’ आवाज भएको शब्द हो जस्तो लाग्छ ।

जिन्दगी भनेको उज्यालो मात्रै होइन । म भन्ने गर्छु – मलाई अँध्यारो मनपर्छ । यसको अर्थ फेरि उज्यालो मन पराउँदिन भन्ने होइन । तर पछि थाहा भयो – यो अँध्यारो शब्द होइन रहेछ । शान्ति शब्द रहेछ । यो पनि नाम राख्नुको अर्को कारण हो ।

राति ल्यापटपमा बस्ने, जुन पात्र देखिन्छ वा सम्झना आउँछ – ती पात्रलाई जहाँ घुसाउन मिल्छ जस्तो लाग्छ, त्यहीँ थप्दै उपन्यास पूरा गरेँ ।

उपन्यास लेख्न कति समय लाग्यो ?

लाग्यो होला डेढ–दुई वर्ष ! पहिलो ड्राप्ट गर्न नै लामो समय लाग्यो । यसमा एउटा कथा एकै अनुच्छेदमा पनि सकिएको छ ।

जति मलाई आवश्यक लाग्यो – त्यति कथामात्रै लेखेको छु । किताब छोटो बनाउने उद्देश्यले मैले त्यसो गरेको हुँ ।

लेखनमा यो सुरुवात हो या अब थप योजना छैन ?

कुनै योजना छैन । खासमा म लेखक बन्छुजस्तो लागेकै थिएन । म अलिअलि कविता लेख्ने गर्थेँ । एउटा स्ट्याटस पनि राम्ररी लेखेको थिइनँ ।

योगी सन्यासीहरूप्रति मेरो अलिक रुचि थियो । यो विषयमा चाहिँ मैले सोचिरहेको थिएँ । एउटा कुराले मात्रै मलार्ई अलिकति क्लिक गर्‍यो । वास्तविक जोगीहरूलाई जीवनसँग मतलब हुँदैन रहेछ, जीवन नै हुँदैन रहेछ । उनीहरू ज्यूँदो र मरेको नै थाहा नहुने रहेछ । उनीहरूको जीवन नै त्यस्तो हुँदोरहेछ ।

अनि हामी चाहिँ हजारौं मान्छेलाई जम्मा गरेर उपदेश दिनेलाई योगी भनिरहेका छौँ । यसमा कतै न कतै त गल्ती छ नि त । जोगीलाई त दुनियासँग मलतब नै हुँदैन नि । न उनीहरूसँग लोभ छ न उनीहरूसँग माया छ । न उसलाई केही गर्नु छ न केही प्राप्त गर्नुछ । उसलाई त यो सांसारिकताबाट अलग भएर चोला निखार्नुछ ।

तपाईँ काभ्रेको बेथानमा जन्मनुभयो, काठमाडौं कहिले आउनुभयो ?

म एसएससीपछि उच्च शिक्षाका लागि काठमाडौं आएको हुँ । रत्नराज्य (आरआर) र ललितकला क्याम्पसमा पढेँ ।

म पहिले इन्स्ट्रुमेन्ट बेच्ने पसलमा काम गर्थेँ । त्यसपछि प्रिन्टिङ क्षेत्र हुँदै कर्मले डिजाइनर बनाइदियो ।

ललितकला चाहिँ म सङ्गीत सिक्न गएको थिएँ । तबलावादन भारतको प्रयाग सङ्गीत समूहबाट सिकेँ । नेपालकै प्रमाणपत्र लिनमात्र म ललितकला पुगेको थिएँ ।

पेसा व्यवसायको हिसाबले तपाईँ आफूलाई प्रकाशक भन्न रुचाउनुहुन्छ ?

म प्रिन्टिङ लाइनमा विगत २० वर्षदेखि आवद्ध छु । त्यसैले प्रिन्टिङ व्यवसायी भन्नुपर्ला । प्रिन्टिङ र प्रकाशन एकै सिक्काका दुई पाटो भए ।

‘उपन्यास नै लेख्नुपर्छ’ भन्ने कुरा कहाँबाट आयो ?

मेरो दिमागमा खेलिरहेका विषयमा लेख्दै जाँदा लामो भएपछि यसलाई उपन्यास बनाउँछु भन्ने लाग्यो । दैनिक जीवनमा आफूले देखेका विषय र मान्छेहरूको कथा हो ।

हरेक मान्छेसँग आफ्नै कथा हुन्छ । मान्छेको यो पाटोलाई नै उपन्यासको विषय बनाएँ । तिनै कुरा लेख्दै जाँदा यो उपन्यास बनेको हो । दैनिक केही लेखौँ न भन्ने लाइनबाट मैले यो लेखेको हो, जसरी डायरी लेखिन्छ ।

डिजाइन र प्रिन्ट गर्ने भएकाले मलाई यता पनि आइडिया भयो । अनि उपन्यासको स्वरूपमा ल्याउन सहज भयो । सुरुवातमा त केही थिएन, फेसबुकको स्ट्याटस कलेक्सन गरेको जस्तै थियो । जम्मा सात–आठवटा लाइन थियो । त्यसलाई बढाउँदा बढाउँदै उपन्यास बन्यो ।

कस्तो प्रतिक्रिया पाउनुभएको छ ?

यो उपन्यास पुस्तकमेला केन्द्रित गरी ल्याएको हुँ, जुन जनवरी १ देखि सुरु भएको थियो । मेलामा हाम्रो पब्लिकेसनले पनि भाग लिएको थियो ।

त्यसका लागि तीन–चारवटा किताब निकालियो । हतारमै प्रिन्ट गरेर ल्याएका हौँ । विमोचनका लागि चाहिँ अलिकति कुर्नुपर्ने अवस्था भयो । यो किताब बजारमा भने गइसक्यो । राम्रै प्रतिक्रिया आइरहेको छ ।

धेरैजसो प्रतिक्रिया फेसबुकमार्फत आएको थियो । नचिनेका मान्छेहरूले पनि खोजेर प्रतिक्रिया दिइरहनुभएको छ । पाठकहरूले व्यक्तिगत रूपमा किताबबारे स्ट्याटस पनि हालि राख्नुभएको पाइएको छ । किताब सम्बन्धी पेज र ग्रूपमा प्रतिक्रियाहरू बढी आएको पाइएको छ ।

अधिकतर प्रतिक्रिया कस्ता छन् ?

फरक कन्टेन्ट छ भन्नुभएको छ । अरू ठ्याक्कै यही भन्नका लागि ठोस कुरा चाहिँ आएको छैन ।

कसैले किताबको समीक्षा पनि गरेका छन् ?

एउटा समीक्षा साहित्यपोस्टमा आएको छ ।

किताबलाई लिएर सन्तुष्ट हुनुहुन्छ ? ‘ठीकै’ गरेछु भन्ने लागिरहेको छ ?

यो मैले हतारमा गरेको काम होइन, समय दिएरै लेखेको हुँ । त्यसैले ‘मैले यति गर्न सकेँ’ भन्ने हिसाबमा मात्रै लिएको छु । ठीकै त भयो नै अब ! जे भयो राम्रै भयो ! बाँकी त अब पाठकको हातमा छ ।

नाम चलेका किताबले बजार पाउँछ भन्छन् । नयाँँ अर्थात् नाम नचलेका लेखकहरूको राम्रै पुस्तक आए पनि बजार नपाएको वा समस्या भोग्नुपरेको छ भन्ने सुनिन्छ । तपाईँलाई त्यस्तो केही महसुस भएको छ ?

आफ्नो किताबका हकमा म भाग्यमानी हुँ । किनभने पहिलो चरणमै चर्चा भएको छ । तर, तपाईँले भनेको कुरामा सत्यता छ । नयाँ वा पूरानोभन्दा पनि लेखकको जनसम्पर्क कस्तो छ, त्यसले चाहिँ सम्बन्ध राख्छजस्तो लाग्छ ।

लेखकको पाठकसँग सम्बन्ध एकदमै राम्रो छ, उसले विभिन्न मान्छे भेट्ने गर्छ भने कमजोरै किताब भए पनि राम्रैगरी बिक्छ । गाउँपालिका धाएर पाँच÷सात हजार किताब बेच्ने लेखक पनि यही बजारमा छन् । किताबमा राम्रो कन्टेन्ट छ । तर, लेखक कोठाभन्दा बाहिर निस्कन सकेको छैन भने एकदमै कम किताब बिकेको रेकर्ड पनि छ ।

किताबको बिक्रीमा प्रकाशन गृहले पनि केही प्रभाव राख्छ । किताब भए पनि नपढ्ने र किताबको ओज थाहा नपाउँदा गलत सिफारिस पनि भएको छ । सही मान्छेलाई सही किताब नदिँदा पढ्ने संस्कारमै असर गरेको छ । तर, समग्रमा खोजेर पढ्न चाहनेलाई भने समस्या छैन ।

अब त तपाईँ लेखक र प्रकाशक दुबै हुनुभयो, प्रकाशकका दुःख र लेखकको खुशी तुलना गर्दा कुन बढी अर्थपूर्ण हुनेरहेछ ?

हामीकहाँ धेरै किसिमका लेखकहरू हुनुहुन्छ । धेरै लेखकहरू रहरमा बन्नुभएको छ । सरर लेख्यो, कसैलाई २–५ हजार रुपैयाँ दिएर लेखायो, अनि प्रकाशकलाई दियो, प्रकाशकले त्यसलाई व्यवस्थापन गरेर छाप्ने प्रचलन पनि छ ।

अहिलेको समय हेर्दा ‘लेखकलाई सुख छ’ भन्नै मिल्दैन । प्रकाशकको पक्षमा कुनै किताब चल्यो भने राम्रै हुन्छ । प्रकाशकलाई ‘मार्जिन लेभल’ बढी नै छ । तर, किताब चले पनि लेखकहरू सीधै कालोसूचीमा पर्ने सम्भावना छ । लेखकले फोटो गनेर बसेको हुन्छ ।

मानौँ – हामी पाँच जना छौँ । ‘एउटै किताब पढ्यौँ र पाँचै जनाले किताब पढ्यौँ’ भनेर फोटो हाल्न मिल्यो । तर, किताब त एउटै हो नि ! त्यो किताब पनि कसैबाट सापट लिएको हुन सक्छ ।

तर, लेखकले चाहिँ पाँचजना साथीहरूले किताब किने भनेर हिसाब गरेको हुन्छ । किताब चाहिँ त्यो सङ्ख्यामा नबिकेको हुनसक्छ । यो अवस्थामा लेखकले ‘मेरो किताब ५–१० हजार बेच्यो होला र मलाई हिसाब देखाएन’ भने सोच्छ ।

प्रकाशकको स्टोरमै किताब थन्किने व्यथा पनि छ । प्रकाशकको दुःख छैन पनि भन्न मिल्दैन । कहिलेकाँहीँ पाँच थान किताब पनि कट्दैन, लगानी पनि उठेको अवस्था हुँदैन, रोयल्टीको कुरा आइसक्छ । अनि अविश्वास पनि खेप्नुपर्छ ।

दोस्रो चाहिँ – लेखकमा पनि ‘प्रकाशकले कति किताब बेच्यो’ भन्ने हेर्दै नहेरी एकतर्फी सोच्ने चलन छ । यसमा पारदर्शीताको समस्या छ जस्तो मलाई लाग्छ । पब्लिकेसनले लेखकलाई बोलाएर ‘मैले तपाईँको यति किताब छापेँ, यो यो ठाउँमा तपाईँको किताबको बिल काटेँ, मैले बजारबाट यति पैसा उठाएँ, यति बजारमा फसेको छ’ भनेर स्पष्ट पार्न नसक्नु समस्या हो ।

यसो भयो भने प्रकाशक र लेखकबीचको विवाद कम हुन्थ्यो होला । तर, लेखक र प्रकाशक दुबैका दुःख समान छन् । जस्तो – एउटा किताब निकाल्यो, चार–पाँच लाख रुपैयाँको प्रोजेक्ट बन्छ । बजार कमिसन, डिजाइन, कभर, विमोचन, प्रचार, सवारी खर्च, लेखकको पारिश्रमिक सबै गरेर र लेखकलाई रोयल्टी दिएरमात्रै मुनाफा कमाउनुपर्छ । भनेपछि यसमा दुःख छैन भन्न त मिलेन नि !

लेखक र प्रकाशक दुवै सङ्कटमा हुन् ?

वास्तवमा हो ।

सङ्कटमा पर्नुको कारण कन्टेन्ट राम्रो दिन नसकेर हो वा नेपाली समाजमा पठन संस्कृति कमजोर भएर हो ? अथवा सामाजिक सञ्जालको प्रभाव हो ?

यसमा चाहिँ तीन कारण भन्नुपर्ला । पहिलो त कन्टेन्ट नै भन्नुपर्छ । अहिले पनि किताब पढ्नुपर्‍यो पनि बीपी कोइराला र पारिजात, लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा सिफारिस गर्नुपर्ने बाध्यता छ । हामी पनि ५–१० वर्ष अगाडिकै किताबहरू दोहोर्‍याएर पढिरहेका छौँ । यो कुरा किताबमा मात्र होइन, गीतमा पनि लागु हुन्छ ।

लेखकको एउटा किताब चल्यो भने ‘दोस्रो किताब त्यो भन्दा राम्रो हुन्छ’ भन्ने अपेक्षा हुन्छ । तर, तुलनात्मक रूपमा पहिलोभन्दा कमजोर नै भएको पाइन्छ । अर्थात्, कतै यहाँ साधनाको पनि समस्या छ भन्ने बुझिन्छ ।

हामी ‘पाठक छैनन्’ पनि भन्छौँ, केही हदसम्म यो सत्य पनि हो । यो सत्य होइन, किनकी हिन्दी र अङ्ग्रेजी किताब उत्तिकै बिकिरहेको छ । यी किताब बिक्नु भनेको त पाठक कम भएको पक्कै होइन । अर्थात्, कतै न कतै समस्या छ ।

आम मानिसलाई पाठक बनाउनुपर्थ्यो, त्यसो गर्न सकेका छैनौँ । मुख्यतः हामीकहाँ किताब पढ्नुपर्ने जुन समूह हो – त्यो विदेश गएर समस्या भइरहेको छ ।

तपाईँले विभिन्न पात्रहरू भेट्नुहुन्छ, तपाईँको काम डिजाइन र पब्लिकेसन हो, कोही किताब निकाल्न आउँदा उनीहरूको लेखन हेर्दा ‘के किताब छाप्न आएको हो ?’ भन्ने लाग्दैन ? किताब स्रष्टाले मात्र लेखिरहेको छन् कि यो रोग बनेको छ ?

प्रकाशन–लेखनबाट बाहिर बसेर डिजाइनर र प्रेसकर्मी भएर हेर्दा तपाईँले भनेको कुरामा सत्यता छ ।

यस्ता धेरै किताबहरू छन्, जसलाई हामीले ‘प्रुफ हेराएर छापौँ’ भन्दा लेखकहरूले नमानेको अवस्था पनि छ । उहाँहरू ‘जे छ, ठीक छ’ भन्नुहुन्छ । बजारमा अशुद्धै किताबहरू जान्छन् ।

सम्पादनमा कत्तिको समस्या छ ?

यसमा पनि समस्या नै छ । एउटा प्रसँग भन्छु, तर किताबको नाम खुलाउँदिन । एक स्रष्टा बाहिर बस्नुहुन्छ, उहाँको किताबको प्रिन्टको काममात्रै मैले लिएको थिएँ । किताब ६ हजार प्रति बिक्यो । त्यो किताब उहाँले विदेशमा नै बेच्नुभयो । किताब सामान्य नै छ । त्यो किताबमा गुणस्तर भएको भए, हाम्रो संस्कृति र हाम्रो कुराहरू पनि जान्थ्यो भन्ने मलाई लाग्छ ।

अनि धेरै किताब चाहिँ आफू कथा दिएर अरूलाई लेख्न लगाउने चलन पनि छ । मलाई यो किताब लेख्न पाँच–छ वर्ष लाग्यो । आफ्नै किताब लेख्न मलाई यत्तिका समय लाग्यो । तर, कुनै व्यक्तिले एउटा किताब ७ दिनमा लेखेर दिन्छ । यो दुई समयावधि तुलना गर्दा तपाईँको उत्तर यसैले दिन्छ ।

बीपीले पनि ‘सुम्निमा सात दिनमै लेखेका हुन्’ भन्ने गरिन्छ त !

उहाँको दिमागमा किताबमा उल्लेखित सन्दर्भ १–२ वर्षदेखि नै बसेको थियो होला । कसैले एक घनमा किलो गाड्न सक्ला, तर उसले एक वर्ष अभ्यास गरेको पनि हुनसक्छ नि ! उसले कसैको निर्देशनमा गएर पहिलोपटक नै हानेको होइन नि त !

लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले ‘मुनामदन’ एकै रातमा लेख्नुभएको भन्ने कुरा छ । तर उहाँको दिमागमा कहिलेदेखि बसेको थियो ? प्रश्न त्यो हो । उहाँहरू त निपुण मान्छे हो । निपूर्णता, साधना र अभ्यासलाई हामीले नजरअन्दाज गर्‍यौँ भने चाहिँ त्यसको उत्तर भेटिँदैन ।

उहाँहरूले गरेको साधनालाई हामीले बुझ्नुपर्‍यो र स्वीकार गर्नुपर्‍यो । उहाँहरूले एक रातमा सक्नुभयो, म चाहिँ किन ?’ भन्नु लेखनप्रति अपराध हुन्छ ।

तपाईँ आफैँलाई मनपर्ने लेखक को हुन् ?

पुराना पुस्तकमै जानुपर्छ । तर मलाई मनपर्ने धेरै किताब छन्, जुन चलेका छैनन् । ती किताब आज पनि बजारमा भेटिन्छन् । तर, चलेनन् । बिक्रेताहरूले ती किताबलाई चिनिदिएनन्, ‘प्रमोसन’ गर्नेहरूले गरिदिएनन् ।

ती किताबहरूको नाम लिनुहुन्छ ?

‘पाठशाला’ भन्ने किताब राम्रो छ, तर चर्चा एकदमै कम छ । ‘अन्तिम पात’को चर्चा पनि कम छ । यस्ता किताबको सूची बनायौँ भने लामो नै हुन्छ ।

अहिले राम्रो किताबहरू छैनन् भन्न चाहिँ मिल्दैन । राम्रा किताबको ‘प्रमोसन’मा कमजोरी भएको अवस्था छ । हाम्रो संस्कृति र सभ्यता बुझेर लेख्ने मान्छे पनि छैनन् । गलत व्याख्या र लहडको पनि शिकार भएका छौँ ।