सप्तकोशीमा ज्यान गुमाउनु एक दिनअघि सुरजले फोनमा बासँग भनेका थिए– ‘अब बर्खा लाग्यो घर आउन पाउँदिन, खर्च पानी छ कि छैन ?’ सुरजका बुवा नन्द साउद भन्छन्, ‘तर कहिल्यै नफर्किने गरी गयो ।’

***

काठमाडौं – मनसुन नजिकिँदैछ । यसले ओसिलो हावासँगै हरेक वर्ष विपत्ति लिएर आउँछ । वर्षासँगै आउने मनसुनको बिझाइँबाट हुने क्षति कम गर्न राज्यका निकायले काम गर्छन् । सशस्त्र प्रहरी बल नेपालले उद्धार र विपद् व्यवस्थापनका लागि पूर्वअभ्यास गर्दै आएको छ ।

बाढीमा फसेका, हराएका व्यक्तिको उद्धार र खोज गर्न वैशाखदेखि जेठसम्म एकमहिना सशस्त्रका तालिम प्राप्त गोताखोर नदीमा हेलिँदै छन् ।

मधेश र कोशी प्रदेश बाहिनीको संयुक्त गोताखोर टोलीले सप्तकोशीमा पूर्वअभ्यास गर्दै आएको थियो । कोशी ब्यारेजबाट उत्तरतर्फ करिब २ सय मिटरमाथि जेठ २३ गतेदेखि सशस्त्रका गोताखोरले अभ्यास गर्दै आएका थिए । गत बिहीबार पनि बिहान ७ः४५ बजेदेखि नै सशस्त्रका गोताखोरले अभ्यास सुरु गरे । दिउँसो ३ बजे खाजा खाएर पुनः अभ्यासमा जुटेकामध्ये हरदेवसिंह राजवंशी र सुरज साउद सम्पर्कविहीन भए ।

उद्धार अभ्यासमा संलग्न सशस्त्र प्रहरीका दुई जवान सप्तकोशीमा डुबेर बेपत्ता

हरदेव सिंहको शव भोलिपल्ट अर्थात् शुक्रबार भेटियो । सप्तकोशीमा बेपत्ता भएको चार दिनपछि अर्थात् आइतबार सुरज साउद पनि मृत अवस्थामा भेटिए । सशस्त्र प्रहरीको इतिहासमा गोताखोर बेपत्ता भएको र मृत भेटिएको यो पहिलो घटना हो ।

मृत भेटिएका राजवंशी झापाको गौरादह– ८ पक्कीभिट्टाका स्थायीवासी हुन् । उनले स्पेशल टास्क फोर्स (एसटीएफ) डिजास्टर म्यानेजमेन्ट (डीएम) र गोताखोर गरी तीन तालिम लिएका थिए ।

उनी एसटीएफका प्रशिक्षकसमेत थिए । सशस्त्र प्रहरीको प्रशिक्षणमा यो निकै कठिन र चुनौतीपूर्ण तालिम मानिन्छन् ।

सप्तकोशीमा बेपत्ता एक सुरक्षाकर्मीको शव भेटियो

सुरज साउद दिपायल सिलगढी नगरपालिका–३ कैलडागाउँ डोटीका स्थायीवासी थिए । घटना हुनुभन्दा एक दिनअघि बुबा नन्द साउदसँग फोनमा कुरा गरेका थिए । ‘अब बर्खा लाग्यो घर आउन पाउँदिन । खर्च पानी छ कि छैन ?’ सुरजले सोधेका थिए । तर उनी कहिल्यै नफर्किने गरी गए । खबरहबसँगको कुराकानीमा नन्द साउद आफ्ना छोरालाई सम्झेर भावविह्ल बने । डाँको छाडेर रोए …

६४ वर्षीय साउदसँग गरिएको कुराकानीको सम्पादित अंश प्रस्तुत गरिएको छ ।

सप्तकोशीमा बेपत्ता सशस्त्रका अर्का जवानको पनि शव भेटियो

छोरासँग अन्तिम पटक कहिले कुरा भएको थियो ?

घटना घटेको एकदिनअघि फोनमा कुरा भएको थियो । ‘अब बर्खा लाग्यो । विभिन्न घटना दुर्घटना हुन सक्छन् । बाढी पहिरो आउन सक्छ । तयारीका लागि तालिम भइरहेको छ ।’ उसले भनेको थियो । म र बुढिया (सुरजकी आमा) दुवै बुढाबुढी छौँ ।

उसले दिनै फोन गरेर हालखबर सोध्थ्यो । के खायौ ? खाएनौ ? सोध्थ्यो । बा ! ठिकै छौ ? भन्थ्यो …

खर्चपानी छ कि छैन ? भनेर सोधेको थियो । दुःख बिमार परे औषधि गर्नू भनेको थियो …

तपाईंका कति सन्तान छन् ?

मेरा दुई छोरी र तीन छोरामध्ये सुरज कान्छो छोरा हो । उसले दश पास गरेको थियो । पढाइमा धेरै रुचि थिएन । तर सानैदेखि ‘ठुलो काम गर्छु’ भन्थ्यो । सानैदेखि निकै बलियो थियो । भारी बोक्ने, खेतबारी जोत्ने काम सजिलै गथ्र्यो । सोझो र मिलनसार थियो । गाउँघरमा सबैसँग मिल्थ्यो । ज्ञानी बच्चा भगवानले चाँडै उठायो । दैव किन चुडिस्… आमाको काखको बच्चो ? … खबर सुनेदेखि त्यसकी आमाको होस् ठेगानमा छैन …

सुरजले जागिर खाएको कति भएको थियो ?

उसले जागिर खाएको तीन वर्ष पूरा भएको थियो । जम्मा २२ वर्षको थ्यो । बिहे गर्ने भनेर वैशाखमा व्रतबन्ध गरिदिएको थिएँ । जागिरे छोरो घरमा बुहारी ल्याउला परिवारमा खुसी आउला भनेर बसेका थियौँ ।

कलकलाउँदो उमेरमा नदीले खायो । नदीले खाने मान्छे थिएन… दैवले खायो । पहिलेका वर्ष कति–कति बाढीबाट मान्छेलाई जोगाएको थियो । आज ऊ आफैँ जोगिएन ।

सप्तकोशीमा बेपत्ता गोताखोरको खोजी कार्य सुरु

क्षतिपूर्तिको बारेमा संगठनले केही भनेको छ कि ? केही थाहा पाउनुभयो ?

म पढेलेखेको मान्छे होइन । के गर्नुपर्छ कसो गर्नुपर्छ केही थाहा छैन । दुई छोरा गएका छन् । ठुलो छोराले २५ हजार किरिया खर्च दिएको छ भनेर सुनायो । मैले थाहा पाएको त्यत्ति हो । भोलि (मङ्गलबार) शव जिम्मा लगाउने भनेको सुनेको छु ।

छोराले काँध थाप्ला कि भनेको उल्टै बुढेसकालमा अघि लाग्यो । यो भन्दा पीडा बाउको लागि अरु के होला ? मेरो छोरासँगै अर्को जवानको परिवारमा पनि विपत्ति आइलाग्यो भन्ने सुनेँ । देश र जनताको लागि काम गर्ने सिपाहीको अकालमा मृत्यु भयो । सरकारले न्याय गरोस् ।

सिपाहीका परिवार र सन्तान, बुढा आमाबुवाको अवस्था हेरेर सरकारले क्षतिपूर्ति देओस् भन्छु । हामीलाई कहाँ के गर्ने ? भन्ने थाहा छैन । मिडियाबाट तपाईंले सम्बन्धित ठाउँमा गएर भन्दिनू है । हाम्रो टिठ मानेर क्षतिपूर्ति मिलाइदिनु है ।

***

हरदेवसिंह राजवंशीले पनि नदीमा पूर्वअभ्यास गर्नुभन्दा अघि श्रीमतीसँग फोनमा कुरा गरेका थिए ।

हरदेवका दाइ भीमबहादुरका अनुसार घरमा ३ वर्षकी छोरी छन् । समय मिलेसम्म श्रीमती सुष्मा माक्रासँग हरदेवको फोनमा कुराकानी हुन्थ्यो । छोरी के गर्दैछे ? के खाई ? सुती कि सुतिन ? दुःख दिएकी छ कि छैन ? स–साना कुराको ख्याल राख्थे, हरदेव ।

‘हाम्रा आमाहरू तीन जना हुन् । त्यसमध्ये हरदेव कान्छीका छोरा हुन् । म जेठीको छोरा हुँ । उनकी आमाको नाम सञ्जाकुमारी राजवंशी हो । बुवाको धेरै पहिले देहान्त भइसकेको छ । हरदेवले जागिर खाएको १० वर्ष भइसकेको थियो,’ हरदेवका दाइ भीमबहादुर भन्छन्, ‘त्यो दिन पनि ७ः४५ बजे उनीहरू नदीमा गएका थिए । दिउँसो १२ बजे पनि उसले कुरा गरेको रहेछ । अरु दिन जस्तै सामान्य कुरा भएको रहेछ ।’

सप्तकोशीमा बेपत्ता भएका सुरक्षाकर्मीको खोजी जारी

गोताखोरका लागि सरकार उदार नभएको भिमबहादुरको आरोप छ । ‘१०औं वर्ष मेरो भाइले देश र जनताको सुरक्षाको लागि काम गर्‍यो । यस्तो कठिन कामको मूल्याङ्कन छैन । जिम्मेवारी निभाउदाँ–निभाउँदै उसले प्राण त्यागेको छ । एक नारी विधवा भएकी छन् । तीन वर्षकी बच्ची टुहुरी भएकी छन् । कम्तिमा राज्यले न्यायोचित क्षतिपूर्ति भरणपोषण गरोस् । राज्यले उनीहरूलाई टुहुरो नबनाओस् ।’

शुक्रबारदेखि किरियाकर्म सुरु भएको छ । हरदेवकी श्रीमती बोल्न सक्ने स्थितिमा छैनन् ।

***

सशस्त्र प्रहरी बलमा गोताखोरका लागि भनेर छुट्टै सेवा सुविधा र भत्ताको व्यवस्था छैन ।

सशस्त्र प्रहरी बलका नायब महानिरीक्षक तथा प्रवक्ता कालीदास धौवजीका अनुसार गोताखोर खटिएको दिन दैनिक ३०० सय रुपैयाँ भत्ता पाउँछन् ।

ड्युटीमा रहँदा हुन गएको दुर्घटनामा अन्य सिपाहीले जति क्षतिपूर्ति पाउँछन्, गोताखोरले पाउने पनि त्यति नै हो । अरु शीर्षक छैन । गोताखोरका लागि थप वा छुट्टै व्यवस्था छैन ।

‘सास भेट्ने सम्भावना थिएन लास पनि भेटिन्न कि जस्तो थियो, शव नभेटिएपछि पीडित परिवारले शरीरको एक हड्डी भए पनि खोजिदेउ भनेर दबाब दिन थाले ।’ प्रवक्ता धौवजीले भने ।

यो निकै कठिन काम हो । दोस्रो शव बालुवामुनि पाइपमा भेटियो । त्यही पाइप खोतल्दै–खोतल्दै जमिनमुनि गाडिएको अवस्थाबाट उद्धार गरियो । धौवजीका अनुसार दुवै शवको पोस्टमार्टम गरेर परिवारलाई बुझाइएको छ ।

सशस्त्र प्रहरी संगठनले बजेट अपुग भयो भनेर सरकारलाई झक्झकाइरहेको छ । बजेट बढाउने कुरामा सरकार तर्सिएरहेको प्रवक्ता धौवजी बताउँछन् ।

सशस्त्रका दुई गोताखोर सप्तकोसीमा डुबेको घटनाबारे बुझ्न हलचोक पुगे गृहमन्त्री लेखक

‘हामीले निरन्तर लबिङ गरिरहेका छौँ । बीमा बढाइदेऊ भनेका छौँ । तर, सरकारले सुनिरहेको छैन । २०६९ सम्म सशस्त्र प्रहरी बलसँग गोताखोर थिएन । २०६९ वैशाखमा पहिलो पटक गोताखोर तालिमका लागि २५ जना सुरक्षाकर्मीको टोली बङ्गलादेश पठाइएको थियो । संगठनमा बङ्गलादेशबाट तालिम गरेर फर्किएका १६ जनामात्रै गोताखोर छन् ।

२०७६ देखि सशस्त्र आफैंले तालिम दिएर गोताखोर उत्पादन गर्दै आएको छ । त्रिशूली, कोशी नदी, फेवाताल, कुलेखानीलगायतमा प्रशिक्षण गराइन्छ ।

सशस्त्र प्रहरी बल नेपाल, विपद् व्यवस्थापन तालिम शिक्षालय कुरिनटारमा गोताखोरको तालिम दिने गरिन्छ । हाल सशस्त्रसँग १२८ गोताखोर छन् ।

अत्यन्त जोखिमपूर्ण काम भए पनि सरकारले गोताखोरलाई उपेक्षा गर्दै आइरहेको छ । गोताखोरलाई १० लाखको बीमा, काम गरेका दिन ३०० रुपैयाँका दरले भत्ता सुविधा रहेको छ ।