काठमाडौं- प्रमुख सत्तारूढ नेकपा (एमाले) का अध्यक्ष एवम् प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले पूर्वराष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले पार्टीमा फर्किने कुरा अनुचित भएको संकेत गरेका छन् ।

ओलीले अहिलेसम्म पूर्वउपाध्यक्षसमेत रहेकी भण्डारीले एमालेमा फर्किनेबारे आफूलाई केही पनि नबताएको उल्लेख गरेका छन् ।

पत्रकार विजयकुमार पाण्डेसँगको अन्तर्वार्ताका क्रममा ओलीले भण्डारीको एमालेमा पुनरागमन प्रयासबारे असन्तोष व्यक्त गरेका हुन् । गत असार १४ गते ओली नै उपस्थित मदन भण्डारी फाउन्डेशनको कार्यक्रममा पूर्वराष्ट्रपतिले एमालेको सदस्यता नवीकरण गरिसकेको बताउँदै राजनीतिमा फर्किएको घोषणा गरेकी थिइन् ।

तर ‌ओलीले भण्डारीका पछिल्ला गतिविधिमा असन्तुष्टि जनाउँदै उनले राजनीतिमा फर्किनेबारे आफूसँग कुनै सल्लाह नगरेको जिकिर गरेका हुन् ।

यो पनि-

विद्या भण्डारीले गरिन् एमाले अध्यक्षमा दाबी, सर्वसम्मत हुनुपर्ने माग

‘उहाँले न त मलाई सोध्नु भयो न सल्लाह नै गर्नुभयो । उहाँले राजनीतिमा फर्किनेबारे न त पार्टीसँग आधिकारिक रूपमा भनेको जानकारी छ,’ ओलीले भने, ‘एमालेमा फर्किनका लागि उहाँले कुनै माध्यमबाट खबर गरेको थाहा छैन । मौखिक वा लिखित रूपमा पनि उहाँले पार्टीसँग सम्पर्क गर्नुभएको मेरो जानकारीमा छैन।’

के भने ओलीले ?

यो गम्भीर प्रश्न हो । यो सामाजिक सु–प्रबन्धसँग र राजनीतिक प्रणालीको मर्मसँग । र यो गणतन्त्रसँग, हामीले नयाँ स्थापित गरेको व्यवस्था हो । यो कुरासँग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने विषय हो । त्यसकारण यो गम्भीर विषय हो ।

राष्ट्रपति भनेको सिंगै देशको, राज्यका सबै अंगहरूको प्रमुख हो । हुन त अदालतले पनि त्यसरी ट्रिट गरेको छैन राष्ट्रपतिलाई । अदालत पनि कहिले–कहिले दम्भ देखाउन खोज्छ आफ्नो ।

राष्ट्रपति देश, जनता र संविधानप्रति उत्तरदायी हुन्छ । उसको खास उत्तरदायित्व अरुपट्टि हुँदैन । त्यस अन्तर्गत साझा त्यक्तित्वको रुपमा मर्यादित हुनुपर्ने भएको हुनाले कुनै पार्टीको सदस्य राष्ट्रपति हुन सक्दैन । राष्ट्रपति हुनुभन्दा अगाडि उसले पार्टी परित्याग गरेको हुनुपर्छ ।

पार्टी छोडेर म निष्पक्ष हुन्छु, राष्ट्र प्रमुखको भूमिकामा मैले अभिभाकत्व दिन्छु भन्ने भावका साथ जान्छ र त्यहाँ बसेर त्यही काम गर्छ । राष्ट्रपतिजीहरूले अहिलेसम्म यो अलिकति नयाँ अभ्यास हो । अहिलेसम्म पनि मैले त्यसै अनुसार काम गरेको देखेको छु ।

विद्याजीले राष्ट्रपति छँदासम्म त्यस कुरालाई मेन्टेन गर्नुभएको थियो । निष्पक्ष भूमिका र राष्ट्र प्रमुखको हैसियतले संविधानसम्मत् ढंगले चल्नुपर्ने र संविधानको रक्षक र पालकको हिसाबमा काम गर्ने भूमिकामा उहाँले राम्रै काम गर्नुभएको थियो ।

राष्ट्रपति भनेको सेनाको परमाधीपति पनि हो । र देशकै एउटा संरक्षकीय भूमिकामा हुन्छ राष्ट्रपति । सकैको साझा । तयसकारण कहिले कहिले राष्ट्रपतिले पोलिटिकल एक्टिभिटी गरेको जस्तो देखिन्छ ।

दलहरूलाई बोलाएर कहिले कहिले परामर्श गर्ने गर्छ राष्ट्रपतिले । यद्यपि, त्यो राष्ट्रपतिको जरुरीको काम होइन । तर पनि त्यो अभिभावकीय भूमिका अन्तर्गत हामीले ठीकै ठानेका छौँ । यो सबैभन्दा बढी रामवरणजीको समयमा बढ्तै गर्नुहुन्थ्यो । पोलिटिकल पार्टीले त्यो मानेकै पनि थिए ।

यो पनि-

एमालेमा केपी र विद्याको ‘म्याच फिक्सिङ’

राजा हटाएर हामीले राष्ट्रपतिको व्यवस्था गरेका हौँ राजाको स्थानमा । प्रधानमन्त्री त पहिला पनि हुन्थ्यो । अरु सबै कुरा त हुन्थ्यो । राष्ट्रपति हुँदैन्थ्यो । हामीले भनेको फेरि राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपति उस्तै उस्तै होइन । यो उस्तै उस्तै होला कि भनेर मान्छेहरूले कहिले कहिले बुझ्छन्, त्यस्तो होइन ।

जगेडा एउटा राखेकोमात्रै हो उपराष्ट्रपति भनेको । राष्ट्रपति भनेको बेग्लै चिज हो त्यो । भारतमा पनि त उपराष्ट्रपतिलाई राष्ट्रियसभाको अध्यक्ष बनाइएको छ । उसको भूमिकामाथि टीका–टिप्पणी भाइराख्छ । तर, राष्ट्रपति माथि त्यस्तो हुँदैन । त्यसकारण त्यो टीका–टिप्पणीबाट माथि रहेको मान्छे फेरि आर्लिनु वाञ्छनीय हुन्न भन्ने कुरा यसै देखिन्छ ।

यो संवैधनिक प्रश्न होइन । यो कानुनी प्रश्न होइन । यो नैतिकताको प्रश्न हो र यो नैतकि मूल्यमा आधारित भएर बसाउनुपर्ने थीति हो । अघिल्लो राष्ट्रपति रामवरण यादवले यो थीति बसाएको देखिन्छ । नैतिक मूल्यमा आधारित भएर थीति बसाउन खोजेको देखिन्छ ।

अब विद्याजीको हकमा उहाँले कहाँ कहाँ परामर्श गर्नुभयो, कतै त गर्नुभयो होला । तर, मसँग परामर्श भएन । परामर्श नभइकन पार्टीको अध्यक्ष म छु, मैले अध्यक्षता गरिराखेको छु । पार्टी छँदै छ । पार्टीसँग उहाँको कुनै प्रस्ताव आएन ।

म राजनीतिमा फर्किएर आउँछु, कसरी काम गरुँ ? मलाई सक्रिय राजनीतिमा आउन मन छ । आउन मिल्छ, मिल्दैन ? आउँ, नआउँ ? देशलाई फाइदा हुन्छ कि हुँदैन ? संवैधानिक प्रक्रिया कस्तो हुन्छ ? अथवा प्रणालिगत हिसाबले के हुन्छ ?

त्यो राष्ट्रपति पदको गरिमाको हिसाबले फेरि राष्ट्रपतिबाट फर्किएर सक्रिय राजनीतिमा आउँदा सिंगै देशको सर्वमान्य नेताबाट एउटा दल विशेषको कार्यकर्ता हुन आउँदा कस्तो हुन्छ ?

यी कुनै पनि विषयमा विचार विमर्श, अतर्राष्ट्रिय प्रयाक्टिस कस्तो अवस्थाको राष्ट्रपतिको के छ ? ती कुराहरू, यसमा विचार विमर्श गरौँ भनेर । अब कतिपय देशहरूमा के छ भने राष्ट्रपति प्रधानमन्त्रीमा आउँछ, प्रधानमन्त्रीमा पावर केन्द्रित गर्छ, फेरि राष्ट्रपतिमा केन्द्रित गर्छ । यस्तो पनि देखिएको छ ।

कतिपय देशका अनुभवहरू आफ्नो खालका होलान् । त, त्यहाँ राजतन्त्रसँग कुनै साइनो, सम्बन्ध केही मानिदैँ मानिदैँन, राजतन्त्र हुन्छ भन्ने उनीहरूले अरु देशको कुरा सुन्दा हो, कुनै ताजा स्मरणमा छैन । ती देशहरूमा राजतन्त्र । सय वर्ष बितिसक्यो । सय वर्ष अगाडिदेखि राजतन्त्र नभएका देशहरूमा त्यसको झल्को पनि मान्छेहरूमा आउँदैन ।

तर, यहाँ त हामीले राजतन्त्र भर्खरै फालेका छौँ । राजतन्त्र पक्षधरहरू उफ्रिराखेका छन् । राजतन्त्र फर्काउनुपर्छ, हामी फर्काउँछौँ भनेर । ज्योतिषीहरू पनि १६ गते असार भित्रमा नल्याए मेरो ज्योतिष विद्या डढाएर फ्याकिदिन्छु भन्ने । म देशै छोडेर हिँड्छु भन्ने सम्मका बाजी राखेर हिँड्छन् ।

यो खालको परिवेशमा । अरुसँग थाहा छैन, उहाँले मसँग सरसल्लाह गर्नुभएन । पार्टीमा आधिकारिक ढंगले सरसल्लाह गर्नुभएन । पार्टीमा कुनै मौखि, लिखित केही गर्नुभएन । पार्टीमा आउने सम्बन्धमा पार्टी निर्णय गर्नुपर्दछ । उहाँ आफ्नै हिसाबले राष्ट्रपतिमा जानुभएको होइन । हामीले पठाएको हो ।

राष्ट्रपतिमा उहाँ हाम्रो क्यान्डिडेड हो । राष्ट्रपति भइसकेपछि वा राष्ट्रपति क्यान्डिडेड हुने भन्ने तय भइसकेपछि पार्टी छोड्नुभयो । पार्टी छोडेर नै जानुपर्छ । पार्टी छोड्नभन्दा अगाडि त हाम्रो उपाध्यक्ष नै हो ।

उहाँ फर्किने–नफर्किने विषयमा निर्णय त गर्नैपर्छ । उहाँले प्रश्न उठाइसकेपछि र म आउँछु भनेपछि उहाँले आउन हुन्छ, हुँदैन ? मोरल्ली हुन्छ, हुँदैन ? गणतन्त्रमा के असर पर्छ ? समाजमा के असर पर्छ ? पोलिटिक्समा के असर पर्छ ? व्यवस्थामा के असर पर्छ ? उहाँकै जीवनमा के असर पर्छ ? यी सबै कुरा सोचेर उहाँलाई दिनुपर्ने सुझाव वा उहाँमाथि गरिनुपर्ने निर्णय पार्टी गर्न त गर्छ नै ।

उहाँले यो विषयमा आफैँ विचार गर्नुपर्ने जस्तो लाग्छ । खै के बोलिराख्नुभएको छ ? उहाँले सार्वजनिक ढंगले बाहिर बोलेका कुरा हामीले पनि जानकारी पाइराखेका छौँ । आउँछु भनेका कुराहरू, ती के हुन् उहाँसँग हामीले सोध्नुपर्छ । यसबारे हामी धेरै ढिलो त गर्दैनौँ ।

अहिले उहाँलाई नेतृत्व हस्तान्तरण गर्न सकिने अवस्था छैन । कनि भने एक त उहाँ पोलिटिक्समा आउन हुन्छ भनेर पार्टीले त्यो ठानेको, मानेको अवस्था नै छैन, एउटा । दोस्रो, उहाँ त पार्टी काम छोडेर धेरै वर्ष बाहिर जानुभएको छ । पहिले पनि उहाँले लिडरसिपमा बसेर काम गरेको, त्यस्तो संगठनात्मक अनुभव होइन ।

(राष्ट्रपति भइसकेको व्यक्ति सक्रिय राजनीतिमा फर्किनेबारे पत्रकार विजयकुमारले अन्तर्वार्ताका क्रममा राखेको प्रश्नको जवाफमा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले दिएको जवाफको सम्पादित अंश)