काठमाडाैं – रेडियो चर्को स्वरमा बज्यो, तर आदेश स्पष्ट थियो– कमाण्डरलाई समात र अरूलाई मार ।

यो त्रासदिपूर्ण कुराकानी रुसी सेनाहरू बीचको रेडियो प्रसारणको शृङ्खलाको एक हिस्सा थियो । यो रेडियो आवाज बाहिरिएपछि रुसी वरिष्ठ अधिकारीहरूले अन्तर्राष्ट्रिय कानुन उल्लङ्घन गरिरहेको थप प्रमाण प्राप्त भएको युक्रेनी अधिकारीहरूले बताएका छन् ।

उनीहरूले भनेका छन्, ‘रुसी वरिष्ठ अधिकारीहरू अन्तर्राष्ट्रिय कानूनको उल्लङ्घन गर्दै आत्मसमर्पण गर्ने युक्रेनी सेनाहरूलाई मृत्युदण्ड दिन सैनिकहरूलाई आदेश दिइरहेका छन् ।’

युक्रेनले बरामद गरेको रेडियो सञ्चार (जुन सीएनएनले युक्रेनी गुप्तचर अधिकारीबाट प्राप्त गरेको थियो) गत नोभेम्बरमा युक्रेनको पूर्वी जापोरिझिया क्षेत्रमा रूसी सैनिकहरूले गरेको संदिग्ध मृत्युदण्डको ड्रोन फुटेजसँग मेल खान्छ । फुटेजमा छ जना सैनिकहरू भुइँमा घोप्टो परेर सुतिरहेको देखिन्छ । कम्तिमा दुई जनालाई ‘प्वाइन्ट ब्लाङ्क रेन्ज) मा गोली हानेको र अर्कालाई लैजाँदै गरेको देखाइएको छ ।

मृत्युबारे युक्रेनी अभियोजकहरूले अनुसन्धान गरिरहेका छन् । घटनापछि सामाजिक सञ्जालमा ड्रोन भिडिओको स्क्रिनसट सेयर भइरहेको छ । अनुसन्धानसँग सम्बन्धित एक युक्रेनी अधिकारीले सीएनएनले प्राप्त गरेको रेडियो आवाजलाई नै हत्याको अनुसन्धानको एउटा अङ्गका रूपमा अनुसन्धान गरिएको थियो ।

सीएनएनले रेडियो ट्राफिकलाई स्वतन्त्र रूपमा प्रमाणित गर्न वा ड्रोन फुटेजसँग प्रत्यक्ष रूपमा जोडिएको पुष्टि गर्न सकेको छैन । तर अडियो फाइलहरूको विश्लेषण गर्ने एक फोरेन्सिक विज्ञले तिनीहरू हेरफेर गरिएको जस्तो नदेखिने बताए ।

संयुक्त राष्ट्र संघका एक प्रमुख अनुसन्धानकर्ता र एक पश्चिमी गुप्तचर अधिकारीले सीएनएनलाई बताएअनुसार रेडियो प्रसारण र ड्रोन फुटेज रूसी सेनाले आत्मसमर्पण गर्ने युक्रेनी सेनालाई मृत्युदण्ड दिएको आरोप र अन्य घटनासँग मेल खान्छ ।

गैरन्यायिक, वा स्वेच्छाचारी मृत्युदण्डसम्बन्धी संयुक्त राष्ट्रसंघका विशेष प्रतिवेदक मोरिस टिडबल–बिन्जले संयुक्त राष्ट्रसंघले रिपोर्टलाई उद्धृत गर्दै रेडियो प्रसारण र ड्रोन फुटेजले रूसी सेनाद्वारा आत्मसमर्पण गरिएका सैनिकहरूको हत्याको सङ्केत गरेको बताए ।

यस्तै संदिग्ध मृत्युदण्डको अनुसन्धान गरेका टिडबल–बिन्जले यस्ता घटनाहरूलाई अन्तर्राष्ट्रिय कानूनको ‘गम्भीर उल्लङ्घन’ भनेका छन् । उनको विश्वास छ कि यो आचरण रूसका उच्च अधिकारीहरूले मात्र अख्तियार गर्न सक्छन् ।

उनले भने ‘सर्वोच्च सैन्य कमान्डरको आदेशबिना या कम्तिमा सहमतिबिना यति सङ्ख्यामा र यति पटक यस्ता घटना हुन सक्दैन ।’

रुसी मन्त्रालयले आरोपका विषयमा टिप्पणी गर्न सिएनएनले गरेको अनुरोधमा कुनै प्रतिक्रिया दिएको छैन ।

रुसी अधिकारीहरूले पहिले नै रुसी सेनाले युद्ध अपराध गरेको कुरा अस्वीकार गरेका छन् र रुसले युद्धबन्दीहरूलाई अन्तर्राष्ट्रिय कानूनअनुसार व्यवहार गर्ने कुरामा जोड दिएका छन् ।

युद्धबन्दीहरूलाई मृत्युदण्ड दिन गरेको यो रेडियो आदेशले युक्रेनमा युद्ध अपराधका लागि रूसी सैन्य बलहरू जिम्मेवार छन् भन्ने व्यापक आरोप लागेका बेला अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको युद्धलाई लिएर ‘द्रुत निष्कर्ष’ मा पुग्न गरेको प्रयासलाई जटिल बनाउन सक्छ ।

ट्रम्पले अनिश्चित दृष्टिकोणका साथ लडाइँ समाप्त गर्न खोजेका छन् । जसका कारण उनलाई प्रायः रूसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनको पक्षमा देखिएको छ र उनको प्रशासनले मस्कोद्वारा कथित युद्ध अपराधहरू ट्र्याक गर्न राज्य विभागको पहललाई केही समयका लागि बाधा पुर्‍याएको छ ।

एक पश्चिमी गुप्तचर अधिकारीले सीएनएनलाई बताएअनुसार उनले अडियो फाइलहरूको समीक्षा गरेका थिए र तिनीहरू प्रामाणिक, विश्वसनीय र पहिले रेकर्ड गरिएका क्रूर मृत्युदण्डहरूसँग मिल्दोजुल्दो पाएका थिए ।

‘यो स्पष्ट छ कि सिपाहीले आत्मसमर्पण गरेका युक्रेनी सैनिकहरूलाई मृत्युदण्ड दिने आदेश पाएका छन्,’ अधिकारीले भने ।

उनी अन्य यस्तै सामग्रीहरूको जाँच गरिरहेका छन् । जसले आत्मसमर्पण गरेका वा आत्मसमर्पण गर्ने प्रक्रियामा रहेका युक्रेनी सैनिकहरूलाई मार्ने रूसी कमाण्डिङ अधिकारीहरूको निर्देशनको प्रमाणलाई बलियो बनाउँछ ।

युक्रेनको सुरक्षा सेवा (एसबीयू) ले सिएनएनलाई बताएअनुसार नोभेम्बरमा भएको आक्रमणमा पाँचौँ संयुक्त आम्र्स आर्मीको ३९४ औँ मोटराइज्ड राइफल रेजिमेन्ट (१२७ औँ मोटराइज्ड राइफल डिभिजन) को ‘स्टर्म युनिट’ मा रहेका रूसी सैनिकहरू संलग्न थिए ।
एसबीयूले भनेको छ, ‘यसले सोही ‘स्टर्म युनिट’ लाई सोही क्षेत्रमा भएको अर्को संदिग्ध मृत्युदण्ड (एक कब्जामा लिइएका युक्रेनी सैनिकको टाउको काट्ने) सँग जोडेको छ र युनिटका रूसी कमाण्डरहरूलाई दोषी ठहराएको छ ।

युक्रेनी अभियोजकको कार्यालयले मे ५ सम्म २६८ युक्रेनी युद्धबन्दीहरूको शंकास्पद मृत्युदण्डको बारेमा ७५ वटा आपराधिक अनुसन्धान सुरु गरेको बताएको छ ।

युक्रेनी युद्धबन्दीहरूको कथित मृत्युदण्डको सङ्ख्या बढ्दै गएको बताएको छ । जसमा २०२२ मा ५७ सैनिकहरू संलग्न थिए । २०२३ मा ११ सैनिकहरू संलग्न थिए । २०२४ मा १४९ सैनिकहरू संलग्न थिए र यस वर्ष अहिलेसम्म २० वटा मुद्दा दर्ता भएका छन् । जसमा ५१ सैनिकहरू थिए ।

युक्रेनी अभियोजकको कार्यालयका युद्ध अपराध विभागका प्रमुख युरी बिलोसोभले भने, ‘यो वृद्धि रूसी संघका शीर्ष नेताहरू, राजनीतिक र सैन्य दुवैले दिएका निर्देशनहरूको कारणले भएको हो । हामीले अहिलेसम्म लिखित आदेश देखेका छैनौं, तर हामीसँग मौखिक आदेशका धेरै उदाहरणहरू छन् ।’

बिलोउसोभले पुटिनले मार्चमा रुसको कुस्र्क क्षेत्रमा पक्राउ परेका युक्रेनी सैनिकहरूलाई आतंककारीको रूपमा व्यवहार गरिनुपर्ने बताएको उल्लेख गरे ।
‘सबैलाई थाहा छ कि पुटिनले आतंककारी भनेर चिनाउने मानिसहरूलाई कसरी व्यवहार गर्छन् । त्यसैले, मृत्युदण्ड दिइनु लगभग पर्यायवाची हो,’ उनले भने ।

युक्रेनका युद्धबन्दीहरूको उपचार समन्वय मुख्यालयको सचिवालयका प्रमुख बोहदान ओख्रिमेन्कोका अनुसार हत्याको अर्को सम्भावित व्याख्या रूसी सेनाले कैदीहरूलाई कब्जा गर्ने र व्यवस्थापन गर्ने रसदसम्बन्धी मुद्दाहरूबाट बच्न चाहेको थियो ।

‘यसले उनीहरूको दृष्टिकोणबाट सैन्य रसदलाई जटिल बनाउँछ । रूसी कमान्डले एउटा साधारण निर्णय गर्‍यो … कैदीहरूलाई गोली हान्ने ।’

‘कमाण्डरलाई बन्दी बनाऊ र अरू सबैलाई मार’

युक्रेनले बरामद गरेको रेडियो प्रसारणमा एक रूसी कमाण्डर, जसको नाम र पद सिएनएनले प्रकाशित गरेको छैन । उनी अग्रपंक्तिका सेनाहरूसँग कुरा गरिरहेको देखिन्छन् । रेकर्डिङहरूमा दुई रूसीहरूलाई तिनीहरूको कलसाइन, ‘अर्टा’ र ‘बेली’ द्वारा उल्लेख गरिएको छ ।

युक्रेनी गुप्तचर अधिकारीले रेडियो प्रसारणको ट्रान्सक्रिप्ट सेयर गरेका छन् । स्थानीय समयअनुसार दिउँसो १२ः०५ बजे बरामद गरिएको थियो, जब युक्रेनीमाथि आक्रमण गरिएको थियो । र आक्रमण १२ः३१ बजेसम्म जारी रह्यो । जब युक्रेनी ड्रोन आइपुगेको स्पष्ट भयो, डरले रूसी कमाण्डरलाई पछि हट्ने आदेश दिइयो ।

प्रसारणहरू कहिले रोकिएको थियो भनेर सीएनएनले स्वतन्त्र रूपमा प्रमाणित गर्न सकेको छैन ।

रुसी कमाण्डरले छ वटा छुट्टाछुट्टै हत्याको आदेश दिएको सुन्न सकिन्छ । अवरुद्ध प्रसारणको ट्रान्सक्रिप्ट अनुसार, कमाण्डरको पहिलो आदेश दिउँसो १२ः२२ मा थियो ।

‘कमाण्डर को हो, सोध । कमाण्डर को हो ? सोध । कमाण्डरलाई बन्दी बनाउ र अरू सबैलाई मार ।’ भनेको सुन्न सकिन्छ ।

चार मिनेटपछि, उसले यो क्रम दुई पटक दोहोर्‍याउँछ ।

‘तिमीले गर । कमाण्डरलाई बन्दी बनाऊ, अरूलाई छाड्देऊ ।’

‘भयो । सिनियरलाई लैजाउ, अरूलाई छाड्देऊ’

कमाण्डरले आफ्नो लडाइँ युनिटबाट बारम्बार अपडेटहरू माग्छन्, जसले जवाफ दिन संघर्ष गर्छन् । ‘कोही, बकवास, जवाफ देऊ, के तिनीहरूले आत्मसमर्पण गर्दैछन् कि छैनन् ?’

‘आर्टा’ कलसाइनले उल्लेख गरिएका सिपाही, जो मुख्य वार्ताकार देखिन्छन्, उनीहरूले युक्रेनी कमाण्डर फेला पारेका छैनन्, केवल ‘सिनियर’ फेला पारेको बताउँछन् ।

भिडियोमा रहेको समय कोड अनुसार, सीएनएनले प्राप्त गरेको ड्रोन फुटेजले दिउँसो १२ः२७ देखि १२ः३० सम्म मात्र देखाउँछ । तर प्रसारणमा कैद गरिएका आदेशहरू र ड्रोन फुटेजमा जमिनमा के भइरहेको छ भन्ने स्पष्ट देखिन्छ ।

दिउँसो १२ः२८ बजे, रेडियोमा छैटौं पटक आदेश दिइन्छ, र रूसी सेनासँग मिल्दोजुल्दो मास्क र गाढा हरियो पोशाक लगाएका एक सिपाही झाडीबाट निस्केर बन्दीहरूतिर बढिरहेको देख्न सकिन्छ ।

‘त्यसलाई बाहिर निकाल ! सिनियरलाई लैजा, अरुलाई हटा !“ कमाण्डरले भनेको छ ।

फुटेजमा एक युक्रेनी सैनिकले रूसीहरूलाई इशारा गरिरहेको देखिन्छ । केही क्षण पछि, नकाबधारी सिपाहीले उसको टाउकोमा गोली हान्छ । त्यसपछि प्रसारणमा कैद गरिएको रूसी कमाण्डरको आवाजले सोध्छ कि हत्या पूरा भयो कि भएन ।

‘के तिमीले तिनीहरूलाई तल झार्‍यौ? एउटा प्रश्न । के तिमीले तिनीहरूलाई तल झार्‍यौ? एउटा प्रश्न ।

‘अर्टा ! अर्टा ! म बेली हुँ, रोजर !’

‘हामीले अरूलाई पनि मार्‍यौं ।’

फुटेजमा, अर्का युक्रेनी, जो सम्भवतः कमाण्डर थिए । र, त्यतिञ्जेल गतिहीन थिए । उठ्छन्, आफ्नो शरीरको कवच हटाउँछन् र उनलाई टाढा लगिन्छन् । रुसी कमाण्डर रेडियोमा चिन्ता व्यक्त गर्छन् । किनकि एउटा ड्रोन विष्फोटबाट निस्किएको धुवाँबाट माथि उड्दै गरेको देखिन्छ । त्यसपछि पछि हट्ने आदेश दिइन्छ ।

यो फुटेज सिएनएन र सेन्टर फर इन्फर्मेसन रेजिलियन्स (जुन एक गैर–नाफामुखी संस्था हो जसले सम्भावित मानव अधिकार उल्लङ्घनहरूको दस्तावेजीकरण गर्दछ ।) द्वारा समीक्षा गरिएको नोभोडारिभ्का गाउँको स्याटेलाइट इमेजरीसँग मिल्दोजुल्दो छ ।

अक्टोबर २०२४ मा म्याक्सार टेक्नोलोजीजद्वारा खिचिएका तस्बिरहरूले ड्रोन भिडियोमा देखिने जस्तै वनस्पति, रूखका रेखाहरू र क्रेटरहरू भएका क्षेत्रहरू देखाउँछन् ।

मोन्टाना स्टेट युनिभर्सिटीका इलेक्ट्रिकल र कम्प्युटर इन्जिनियरिङका प्रोफेसर रोबर्ट महेर, जो फोरेन्सिक अडियो विश्लेषणमा विशेषज्ञ छन्, ले सिएनएनका लागि रेडियो च्याटरको अनुसन्धान गरे । महेरका अनुसार, दर्जनौं छुट्टाछुट्टै फाइलहरूमा सिएनएनलाई पठाइएका प्रसारणहरूको अडियो रेकर्डिङहरू सबै एकरूपका देखिन्थे । उनले भने ‘तिनीहरू प्रामाणिक नभएका कुनै संकेतहरू देखिएको छैन ।’

रेडियो प्रसारणहरू संदिग्ध मृत्युदण्डको ड्रोन फुटेजसँग मेल खाएपछि युक्रेनी अधिकारीहरू र अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञहरूले आत्मसमर्पण गर्ने युक्रेनी सेनाको हत्या सुनियोजित भएको बताएका छन् । उनीहरूले यो घटना रूसी नीतिको हिस्सा भएको आरोप लगाएका छन् ।

सीएनएनले पहिलो पटक गत सेप्टेम्बरमा नीति भनिएको यो विषयमा रिपोर्ट गरेको थियो । जसमा गत अगस्टमा पूर्वी युक्रेनको युद्धग्रस्त शहर पोकरोभस्क नजिकै तीन आत्मसमर्पण गर्ने युक्रेनीहरूलाई रूसी सेनाले गरेको स्पष्ट मृत्युदण्ड देखाइएको भिडियोको विवरण सार्वजनिक भएको थियो ।

युक्रेनी अधिकारीहरूले मृत्युदण्ड भनिएको यो घटनालाई रूसले आफ्ना विरोधीहरूप्रतिको देखाउने सांस्कृतिक घृणाले प्रेरित भएको र मनोवैज्ञानिक प्रभाव पार्ने उद्देश्यले रहेको दाबी गर्छन् । ओख्रिमेन्कोले भने कि रूसी सैनिकहरूले मनोबललाई असर गर्न युक्रेनी सेनाको टाउको काटेर र नपुंसकीकरणको भिडियो पोस्ट गरेका थिए ।

‘हिंसाले हिंसालाई जन्म दिन्छ,’ उनले भने । युक्रेनले सेनालाई प्रशिक्षण दिने क्रम बढाएको छ ता कि यो सुनिश्चित गर्न सकियोस् कि रुसी कैदीहरूलाई पछि आदानप्रदानका लागि सुरक्षित राख्न सकियोस् ।

– सीएनएन रिपोर्टमा आधारित ‘आत्मसमर्पण गरेका युक्रेनी सेनालाई मार्ने रूसी आदेश : बरामद रेडियो कुराकानी र ड्रोन फुटेजमा कैद’ शीर्षककाे समाचार । निक प्याटन वाल्श , भिक्टोरिया बुटेन्को, कोस्टा गाक, एन्ड्रयू केरी, जियानलुका मेजोफिओर र सास्क्या भान्डोर्नकाे रिपाेर्ट ।