बेइजिङ । चीनमा विवाह दर ऐतिहासिक रूपमा घटेको छ, जसको मुख्य कारण चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (सीसीपी) का नीतिहरू तथा बिग्रँदो आर्थिक अवस्था रहेको बताइन्छ। २०२४ मा विवाह दर्ता २०.५ प्रतिशतले घटेको छ, जुन पछिल्लो ४५ वर्षमा सबैभन्दा कम हो।

चीनको नागरिक मामिला मन्त्रालयका अनुसार २०२४ मा मात्र ६० लाखभन्दा कम जोडीहरूले विवाह गरे, जुन २०२३ को तुलनामा १५.८ लाखले कम हो। २०१३ मा चीनमा विवाह गर्ने जोडीहरूको संख्या १.३ करोड थियो, तर ११ वर्षपछि यो संख्या आधाभन्दा बढी घटेर न्यूनतम बिन्दुमा पुगेको छ। अर्कोतर्फ, २०२४ मा २६.२ लाख जोडीहरूले सम्बन्धविच्छेद गरे, जुन २०२३ को तुलनामा २८ हजारले बढी हो।

विश्लेषकहरूका अनुसार विवाह दरको यो गिरावट चिनियाँ नागरिकहरूको विवाहप्रतिको धारणा परिवर्तन मात्र नभई चीनको बिग्रँदो सामाजिक अवस्थाका कारण एक “बाध्यात्मक विकल्प” बनेको हो। चीन उच्च मुद्रास्फीति तथा जीवनयापन खर्चका कारण विश्वकै सबैभन्दा कठिन देशहरूमध्ये गनिन्छ। चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (सीसीपी) को शासनमा सामाजिक स्रोतसाधनको असमान वितरण तथा सरकारद्वारा गरिने व्यापक शोषण प्रमुख समस्या भएको बताइन्छ। उच्च कर, महँगो घरजग्गा, शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाको अभावका कारण नागरिकहरू व्यक्तिगत निर्णयहरूमा पनि दबाब महसुस गर्छन्।

अधिकांश चिनियाँ नागरिकहरूले जीवनभर वास्तविक सामाजिक सुरक्षाको सुविधा पाउँदैनन्। विवाह, परिवार, र सन्तान जन्माउने निर्णयलाई पनि सरकारले आफ्नो नियन्त्रणमा राखेको छ। यसका कारण युवा पुस्ता विवाह र बच्चा जन्माउने परम्परागत सोचबाट टाढा भइरहेका छन्। चीनको कमजोर अर्थतन्त्र पनि विवाह दर घट्नुको मुख्य कारण रहेको छ।

बेरोजगारी दर उच्च छ, धेरै युवाहरू आफ्नै खर्च धान्न असमर्थ छन् र विवाहलाई आर्थिक भारका रूपमा हेर्न थालेका छन्। म्यारील्याण्डस्थित इनफरमेटिक्स एन्ड स्ट्राटेजिज इन्स्टिच्युटका एक अर्थशास्त्रीका अनुसार, आर्थिक अवस्था विवाह दरमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्छ। विश्वविद्यालयबाट स्नातक भएपछि पनि धेरै युवा रोजगारीविहीन छन्, जसका कारण उनीहरू आफ्नै अभिभावकसँग बस्न बाध्य छन्।

चीनमा धेरै कम्पनीहरू संघर्षरत छन् वा टाट पल्टिरहेका छन्। धेरै कर्मचारीहरू अस्थिर आम्दानीको चिन्तामा छन्, जसले विवाह गर्ने इच्छालाई कमजोर बनाइरहेको छ। २०२५ मा आर्थिक अवस्था झनै कमजोर हुने अनुमान गरिएकाले विवाह दर अझै घट्ने सम्भावना छ। चीन विश्वकै तीव्र रूपमा बृद्धि भइरहेको समाजहरूमध्ये एक बन्दै गएको छ।

सन् २००० देखि २०२३ सम्म, चीनमा ६० वर्ष भन्दा माथिका जनसंख्या १२.६ करोडबाट २९.७ करोड पुगेको छ, जसले कुल जनसंख्याको ठूलो हिस्सा ओगटेको छ।

सन् १९७९ देखि २०१५ सम्म लागू गरिएको चीनको एक-सन्तान नीतिले सामाजिक संरचनामा गम्भीर असर पारेको छ। यस नीतिका कारण अनगिन्ती जबरजस्ती गर्भपतन भए, विशेष गरी छोरा जन्माउने मानसिकताले लैंगिक अनुपात असन्तुलन निम्त्यायो। अहिले विवाहलाई प्रवर्द्धन गर्न तथा सम्बन्धविच्छेदलाई कठिन बनाउन विभिन्न सरकारी प्रयास भए तापनि ती प्रभावकारी साबित भएका छैनन्।

७५ वर्षदेखि कम्युनिस्ट शासनमा रहँदै आएको चीन अब गम्भीर सामाजिक संकटतर्फ अघि बढिरहेको सामाजिक विज्ञहरू बताउँछन्। विवाह दर र जन्मदर घट्दै जानु तथा सम्बन्धविच्छेद दर उकालो लाग्नुले चीनको भविष्यलाई अन्योलपूर्ण बनाइरहेको छ।

सरकारले विवाहलाई प्रोत्साहन गर्न विभिन्न नीति तथा प्रचार गरेका भए पनि ती युवाहरूमाझ प्रभावकारी हुन सकेका छैनन्। विश्लेषकहरूका अनुसार आर्थिक संकट, उच्च जीवनयापन खर्च, बेरोजगारी तथा सरकारद्वारा गरिने हस्तक्षेपका कारण चीनको युवा पुस्ता विवाह र परिवार स्थापनाबाट टाढा भइरहेका छन्।

सरकारका अनेक प्रयासहरू असफल भइरहेका छन्, र हरेक वर्ष परिस्थिति झनै जटिल बन्दै गएको छ। यदि यो प्रवृत्ति यस्तै रह्यो भने आगामी ५ देखि १० वर्षभित्र चीनको श्रम शक्ति तथा सरकारी आर्थिक स्रोतहरूमा थप संकट आउने चेतावनी विज्ञहरूले दिएका छन्।