खालिदा जिया बंगलादेशकी पहिलो महिला प्रधानमन्त्री र बंगलादेश नेशनलिस्ट पार्टीकी अध्यक्ष थिइन् । उनको जीवन राजनीतिक विजय, चुनौती, महिला नेतृत्व र दीर्घकालीन प्रतिद्वन्द्विताले भरिएको थियो । 

उनी केवल एक राजनीतिज्ञ नभई बंगलादेशको लोकतान्त्रिक इतिहासमा महिला नेतृत्व र सामाजिक परिवर्तनको प्रतीकका रूपमा स्थापित भएकी थिइन् । उनको राजनीतिक यात्रा देशका लागि नयाँ मार्गनिर्देशन र चुनौती दुवै बन्यो । 

खालिदा जियाको निधन दीर्घकालीन स्वास्थ्य समस्याका कारण भएको हो। उनको स्वास्थ्यमा धेरै वर्षदेखि लिभर सिरोसिस, हृदयसम्बन्धी समस्या, मधुमेह र अर्थ्रितिस (जोइन्ट सुन्निने) जस्ता रोगहरू देखा परेका थिए । 

यी समस्याहरूले उनको शारीरिक अवस्था कमजोर बनाएको थियो । ३० डिसेम्बर २०२५ मा ढाकास्थित एभरक्यर अस्पतालमा ८० वर्षको उमेरमा उनको निधन भयो ।

पारिवारिक पृष्ठभूमि र प्रारम्भिक जीवन

खालिदा जिया सन् १९४५ मा पूर्वी भारत (बंगलादेश)को डिनाजपुरमा जन्मेकी थिइन्। उनी एक मध्यमवर्गीय, शिक्षित परिवारमा हुर्किएकी हुर्किइन । प्रारम्भिक जीवनमा उनी राजनीतिबाट टाढा थिइन्। उनले गृहिणीको भूमिका निभाउँदै आएकी थिइन् । 

१९६० को दशकमा सशक्त सैन्य अधिकारी र स्वतन्त्रता सेनानी जियाउर रहमानसँग विवाह गरेपछि उनको जीवन राजनीतिक रूपमा मोडिएको थियो । जियाउर रहमान बंगलादेशका छैटौँ राष्ट्रपति र बीएनपीका संस्थापक थिए, जसले खालिदा जियाको भविष्य राजनीतिक नेतृत्वतर्फ मोड्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्यो ।

१९८१ मा उनका पतिको असमय हत्या भएपछि बीएनपी संकटमा पर्‍यो। त्यही समयमा खालिदा जियाले पार्टी नेतृत्व सम्हालिन् र १९८४ मा औपचारिक रूपमा पार्टीको अध्यक्ष बनिन् । 

उनले सेनाप्रमुख हुसैन मुहम्मद एरशादको सैनिक शासनको विरोध गर्दै आम जनआन्दोलनलाई नेतृत्व दिइन्, जसले १९९० मा सेनाको शासन ढाल्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको थियो । यो समय खालिदा जियाको साहस, रणनीति र नेतृत्व क्षमतालाई राष्ट्रिय स्तरमा प्रमाणित गर्ने अवसर थियो ।

खालिदा जिया बंगलादेशकी पहिलो महिला प्रधानमन्त्रीको रूपमा दुई पटक देशको नेतृत्व गर्न सफल भइन्।
पहिलो कार्यकाल सन् १९९१–१९९६ सम्म उनले निर्वाचित भएर प्रधानमन्त्री पद सम्हालिन । राष्ट्रपति प्रणालीलाई संसदीय प्रणालीमा रूपान्तरण गरिन्, जसले लोकतन्त्र सुदृढ गर्न र संसद्को सशक्तीकरण गर्न ठूलो योगदान पुर्‍यायो ।

दोस्रो कार्यकाल सन् २००१–२००६ सम्म फेरि जनमतको भरोसा पाएर सरकार चलाइन्। यस कार्यकालमा उनी आर्थिक सुधार, पूर्वाधार विकास, शिक्षा र स्वास्थ्यमा विविध कार्यक्रम लागू गर्दै समग्र विकासमा योगदान गरिन्।

उनी शिक्षा क्षेत्रमा सुधार गर्दै छोरीहरूका लागि निःशुल्क प्राथमिक शिक्षा, छात्रवृत्ति र भोजन सुविधा सुनिश्चित गरिन्। साथै, महिला सशक्तीकरण र रोजगारका अवसरहरू सिर्जना गरिन्। उनको नेतृत्वले बंगलादेशमा महिला नेतृत्वको उदाहरण र लोकतान्त्रिक सुधारको प्रतीक प्रस्तुत गर्‍यो।

राजनीतिक प्रतिद्वन्द्विता

खालिदा जियाको राजनीतिक जीवन मुख्यतः शेख हसिनासँगको दसकौँ लामो प्रतिद्वन्द्विताले आकार लिएको थियो । 

दुई नेतृको संघर्षले बंगलादेशको राजनीतिक वातावरणलाई अत्यन्त प्रतिस्पर्धात्मक, कहिलेकाहीँ अस्थिर बनायो। यसले राष्ट्रिय नेतृत्वको दिशा, पार्टी नीति र जनमतमा प्रत्यक्ष प्रभाव पारेको थियो।

२००६ पछि सत्ता छोडेपछि खालिदा जियाले विभिन्न भ्रष्टाचार र सरकारी कोष दुरुपयोगका मुद्दाहरूको सामना गरिन्। २०१८ मा उनलाई भ्रष्टाचारको आरोपमा जेल सजाय पनि भोग्न परेको थियो । 

विपक्षी दलहरूले यी मुद्दालाई राजनीतिक रूपमा प्रेरित भएको दाबी गरे। यसले उनको राजनीतिक यात्रा चुनौतीपूर्ण बनायो र अन्तर्राष्ट्रिय ध्यान पनि खिच्यो ।

राजनीतिक उत्तराधिकारी र परिवार

उनका छोरा तारिक रहमान बीएनपीका कार्यकारी अध्यक्षका रूपमा पार्टी नेतृत्व गरिरहेका छन्। उनी १७ वर्ष लामो निर्वासनपछि २०२५ मा बंगलादेश फर्किएका थिए । खालिदा जियाको परिवारमा राजनीतिमा सक्रिय सदस्यहरू छन् र राजनीतिक उत्तराधिकारको विषय लगातार चर्चा बन्दै आएको छ ।

खालिदा जियाको जीवन बंगलादेशको लोकतान्त्रिक संघर्ष, महिला नेतृत्व, आर्थिक सुधार र सामाजिक परिवर्तनसँग गहिरो रूपमा सम्बन्धित छ । 

उनी केवल एक राजनीतिज्ञ मात्र नभई महिला सशक्तीकरण र दीर्घकालीन राजनीतिक प्रतिद्वन्द्विताको प्रतीक पनि थिइन्। उनको निर्णय र नेतृत्वले सकारात्मक र नकारात्मक दुवै रूपले बंगलादेशको राजनीतिक वातावरणलाई स्थायी रूपमा प्रभाव पारेको छ । 

खालिदा जियाको जीवन केवल राजनीतिमा मात्र होइन, महिला नेतृत्व र सामाजिक प्रभावका दृष्टिले पनि महत्त्वपूर्ण छ। 

उनी बंगलादेशमा महिलाहरूको राजनीतिमा सहभागिता र नेतृत्वको उदाहरणको रूपमा देखिन्छिन्। उनको नेतृत्व र संघर्षले देशको लोकतन्त्र, सरकार सञ्चालनको प्रक्रिया र राजनीतिक स्थायित्वमा गहिरो प्रभाव पारेको छ ।