भ्रष्टाचारले देश र समाजलाई खोक्रो पारिरहेको छ । यसले गर्दा हाम्रो राष्ट्रिय स्वाधीनता र जनतन्त्र तथा नागरिक स्वतन्त्रता नै गम्भीर खतरामा पर्दै गएको छ । नेपाल एउटा भ्रष्ट देश हो भन्ने कुरा संसारभरी नै फलिएको छ ।

भ्रष्टाचार कमिशनखोरी र तस्करी नै हाम्रो राजनीति, अर्थतन्त्र, सामाजिक संरचना र सँस्कृतिको प्रमुख विषय बनिरहेको स्थिति व्याप्त छ । यो भयावह महारोगले हाम्रा विकास योजना परियोजना मात्र होइन, सत्ता र त्यसको वरिपरीका मुठ्ठीभर मानिसहरुको मनोग्रन्थीलाई नराम्ररी गाँजेको छ । त्यसैका लागि उनीहरु निरन्तर सत्ताको दुरुपयोग गरेर विलाश र वैभब बटुल्न जिउज्यान छोडेर लागि परेका छन् । जसले जति लुट्न सक्छ लुट्ने काम भइरहेको छ ।

हामीले अहिले सेक्युरिकी प्रिन्टिङ प्रेस खरिदका नाममा तत्कालीन सञ्चार मन्त्री गोकुल बाँस्कोटाले माग गरेको कमिसन होस् या बालुवाटारस्थित ललिता निवासको सार्वजनिक जग्गा ब्यक्तिको नाममा कागजपत्र मिलाएर कीर्ते गरेको डरलाग्दो प्रकरणको कुरा होस् यी त उदाहरण मात्र हुन् ।

पहिलेदेखि नै अनियमितता, भ्रष्टाचार, कर छली स्वीस बैंकमा अकूत सम्पत्ति अबैध किमिसनले राख्ने प्रकरणहरुलाई बिर्सन सकिँदैन ।

हुन पनि एनसेलले कर छलेको ६३ अर्ब, स्वीस बैंक प्रकरणको ५२ अर्ब, चमेलिया जलबिद्यूत २३ अर्ब, ४ जी बितरण ११अर्ब, वाईडबोडी बिमान प्रकरण ६.५९ अर्ब बिनोद चौधरी कर छुट प्रकरण ६ अर्ब, सिण्डीकेट बार्गेनिङ्ग ५ अर्ब, लोकमान सिंह कार्की प्रकरणमा ५ अर्ब, भृकुटी मण्डप ठेक्का प्रकरण ५ अर्ब, म्यानपावर प्रकरण ४ अर्ब, मध्य पहाडी लोकमार्ग प्रकरण ३.२ अर्ब, माथिल्लो तामाकोशी ३ अर्ब, हुलाकी मार्ग प्रकरण ३ अर्ब, मेलम्ची खानेपानी प्रकरणमा ३ अर्ब, लाइसेन्स छपाई प्रकरण २.५ अर्ब ३८ कुइण्टल ३३ किलो सुन प्रकरण २ अर्ब, हिमालय एयरलाईन्स प्रकरण १.५ अर्ब समेत धेरै यस्ता भ्रष्टाचारका प्रकरणहरु चलेका छन् । यो सूची अझ लामो हुन सक्तछ । यस प्रकारको भ्रष्ट प्रवृत्ति तत्काल अन्त्य नितान्त आवश्यक छ ।

विश्वमा आज जैबिक, रासायनिक, परमाणबिक, आणबिक अनेक किसिमका अत्यन्तै घातक र खतरनाक शस्त्रास्त्रको उत्पादन र बितरण रोकिएको छैन ।

अन्यथा देश भ्रष्टाचारी, माफिया, तस्कर र कालाबाजरीया बाहेक अरु कसैको हुनेछैन । यो एकदमै प्रष्ट भइसकेको र भइरहेको कुरा हो । यसका बिरुद्ध सम्पूर्ण जनता उठ्नु पर्छ र लड्नै पर्छ । बेरोजगारी, महँगी, भोकमरीको अन्त्य गर्नका लागि भएपनि भ्रष्टाचारको यो डरलाग्दो महारोगका बिरुद्ध लड्नु त्यत्तिकै आवश्यक छ ।

तर भन्न र सुन्नलाई यी कुरा जति सजिलो र सरल लाग्छ ब्यवहारमा यो लडाईलाई खरो उत्रने काम भने कम कठिन छैन ।
किनभने वर्षौंदेखि हामीले, हाम्रो समाजले यस्ता राम्रा कुरा भन्दै सुन्दै आएको छौं तर न भ्रष्टाचार घटेको छ न रोजागारी बढेको छ । न भोकमरी र अभाव नै समाप्त भएको छ । केवल सस्तो प्रचारबाजी र पाखण्ड प्रदर्शन गर्ने काम मात्रै हुँदै र गरिँदै आएको छ ।

यसले के प्रष्ट हुन्छ भने यी समस्यालाई ‘ब्यापार ब्यवसाय’ बनाएर सत्तामा पुग्ने र अनि तिनै भ्रष्ट र गलत प्रकृयालाई चालू राख्ने प्रपञ्च भइरहेको छ र त्यसलाई हामीले स्वीकारी रहेका छौं । समाजका सर्बसाधारण मानिस पनि ती कुरा सुन्न अभ्यस्त भइरहेका छन् । त्यसैले तिनको अन्त्य ब्यवहारमा परिणत भएको देख्न पाइरहेका छैनन् ।

अनि यी समस्या निराकरण गर्ने कुनै ठोस, वस्तुगत र ब्यवहारिक कदम चालिएको छैन र चालिने लक्षणहरु पनि अहिलेसम्म देखिएका छैनन् । बरु गुपचुप राख्ने सामसुम पार्ने गतिविधि नै निरन्तर हुँदै आएका छन् । बिरोधीहरुको मान मर्दन गर्ने हिसाव किताब गरेर मात्र यदाकदा कदम चालेर सस्तो लोकप्रियता बटुल्ने र नयाँ किसिमले पुनः भ्रष्ट गतिविधिहरुलाई चालूराख्ने काम निरन्तर हुँदै आएको छ ।

बास्तवमा यस्तो किन भइरहेको छ भने हामीले जनताले अपेक्षा गरेको परिबर्तनको प्रतिनिधित्व गर्ने राजनीतिक अभ्यास, संस्कार र सँस्कृतिको निर्माण गर्न पटक्कै सकेका र सिकेका छैनौ । त्यसले गर्दा पुरानै, असान्दर्भिक, त्याज्य र भ्रष्ट सत्ता शक्तिकै नबीन सँस्करण मात्र चलाइरहेका छौ । फलतः जनताले परिवर्तनको बोध त के त्यसको कुनै गन्धसम्म पाउन सकेका छैनन् ।

राजनीतिमा जतिसुकै ठूलो परिबर्तन भएको मानिए पनि सत्य बोल्नेहरुले निकाल्ने जीवन्त र कटु यथार्थ यही नै हो । त्यसैले राजनीतिक दलहरु र दलीय प्रणाली नै जनताको अविश्वासको तारो बन्न थालेको छ । यस स्थितिबाट बाह्य र आन्तरिक प्रतिकृयाबादी शक्तिले आफ्नो ठाउँ बनाउने आधार पाइरहेको प्रतीत हुन्छ ।

अमान्य र अस्वीकार्य स्थितिले गर्दा हामीले हाम्रो भावी पिढीको भविष्यलाई दिनानुदिन खतरामा पारिरहेका छौ र खेलबाड भइरहेको छ । अनि लगातार प्रकृतिलाई पनि अवाञ्छित किसिमले दोहोन गरेर यसका अधिशासित नियमहरुलाई उलंघन गरिहेका छौं ।

वस्तुतः कस्तो लाग्छ भने आज हाम्रो देश आन्तरिक र बाह्य दुबै किसिमले सबै किसिमका भ्रष्टाचारको अभिन्न अंग बनेको छ । फलतः आज नेपाल र विश्वकै कमजोर आय वर्गका बहुसंख्यक जनता गरीब, निमुखा,असक्त र कमजोर छन् । अनि उनैमाथि नै कुपोषण, बिमारी, बेरोजगारी, असुरक्षा जस्ता कुरा ठूलो अभिशाप बनिरहेका छन् । विश्वका तीन अर्ब जनता आज पनि गरीबीको रेखामुनि छन् भनेर संयुक्त राष्ट्र संघले नै तथ्यांक दिएको छ । सहश्राब्दी लक्षले पनि यी समस्या समाधानका लागि एक दुइ अपबाद बाहेक कतै कुनै सिन्को भाँचेको देखिदैन । यसरी हाम्रो देश लगायत विश्वकै असंख्य बहुसंख्यक जनताको स्थिति नाजुकबाट अझ नाजुकतर बन्दै गएको छ ।

हुन त तेश्रो विश्व युद्ध टरेको भनेर एकथरीले सन्तुष्टी प्रकट पनि गर्दै आएका छन् । तर विश्वमा आज जैबिक, रासायनिक, परमाणबिक, आणबिक अनेक किसिमका अत्यन्तै घातक र खतरनाक शस्त्रास्त्रको उत्पादन र बितरण रोकिएको छैन । विश्वमा हतियारको ब्यापार सबैभन्दा फाइदाजनक रहेको बताइन्छ । आतंकबाद र प्रतिआतंकबादको जुन माहोल विश्वमा उत्पन्न गरिएको छ त्यसले मानबताका बिरुद्ध उत्पात मच्चाइरहेको छ । त्यसले गर्दा कुनै पनि बेला कहि पनि भयंकर ठूलो युद्ध भड्किन सक्ने र निर्दोष मानिसहरुको जीवन लीला समाप्त हुने भयंकर भयावह स्थिति ब्याप्त छ ।

यस्तो अमान्य र अस्वीकार्य स्थितिले गर्दा हामीले हाम्रो भावी पिढीको भविष्यलाई दिनानुदिन खतरामा पारिरहेका छौ र खेलबाड भइरहेको छ । अनि लगातार प्रकृतिलाई पनि अवाञ्छित किसिमले दोहोन गरेर यसका अधिशासित नियमहरुलाई उलंघन गरिहेका छौं ।

प्रकृतिमाथिको यो छेडछाडले नयाँ नयाँ रोग ब्याधी, बाढी पहिरो, तापक्रम बृद्धि, जलवायु परिवर्तन, प्रदुषण आदिले मानब समाजलाई घेराबन्दीमा पारिसकेको छ । फलतः हामीले भाबी सन्ततिका लागि एउटा सुन्दर, शान्त, प्रदुषणबिहीन समाज छोडेर जाने स्थिति बिकसित हुन सकिरहेको छैन । परिणामतः यी शब्दहरुको आजकल सही अर्थ लाग्न छोडेर ती निरर्थक बन्न गएका छन् । त्यसले गर्दा आज थल, चर, नभ सर्बत्र खतरै खतरा मडारिइरहेको छ ।

जबसम्म राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय अर्थततन्त्रलाई भ्रष्ट र अगस्थी प्रवृत्तिबाट मुक्त गर्न सकिदैन त्यसबेलासम्म पराधिनताको पासोबाट पनि देश मुक्त हुन सक्दैन र बिपन्न वर्गले न्याय, समानता र सुनिश्चित भविष्य पाउने कुरा पनि एउटा खोक्रो र उधारो कुरा अर्थात् ‘मृग मरीचिका’ बाहेक अरु केही हुँदैन ।

आज विश्वमा बिज्ञान र प्रबिधिको अपूर्व र उच्चतम् विकासले पृथ्वीवासी हामी मानिसको जीवनलाई जति सहज, शान्त र सुखमय तुल्याउने भूमिका खेल्न सक्छ र सक्नु पर्छ त्यसो हुन सकिरहेको छैन । २१औं शताब्दी पनि विश्वका लागि अत्यन्तै चूनौतिपूर्ण र खतरनाक बन्दै गएको छ । विश्व मानब समुदाय आज पनि हुने खाने र हुँदा खाने जस्तो घोर अमानबीय र अत्यन्तै बिषमताका बीचबाट गुज्रिरहेको छ । वास्तवमा आज फ्रान्सेली क्रान्ति र महान अक्टोबर समाजवादी क्रान्तिबाट मानब समाजले प्राप्त गरेका अभूतपूर्ब उपलब्धीहरुलाई निरर्थक साबित गर्न र संसारलाई पुरानै यथास्थितिमा चलाउने अनेक दाउपेच र षडयन्त्रहरुको चक्रब्यूहमा फँसाइएको छ र दिनानुदिन खतरा अझ बढ्दै गएको प्रतीत हुन्छ ।

यस्तो प्रकारको प्रकृति र मानब समाजघाती दुष्चक्रब्यूहलाई तोड्न र भ्रष्टाचाररहीत न्याय, समानता र सुनिश्चित भविष्य भावी पिढीलाई छोड्नका निमित्त आज विश्व मानब समुदाय खाशगरी शोषण, अन्याय, थिचोमिचो, दमन र दबाबमा परेका अत्याधिक ठूलो जन समुदाय जागरुप, सचेत, संगठित र संघर्षशील बन्नुको कुनै बिकल्प छैन । त्यसैल आज भ्रष्टचार, तस्करी, कालोबजारी, माफियागिरी र कमिशनखोरीको बर्चश्वबाट मुक्त गर्न ब्यापक, संगठित र सशक्त आवाज उठाउन सिक्नु र सक्नु पर्दछ ।

जबसम्म राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय अर्थततन्त्रलाई भ्रष्ट र अगस्थी प्रवृत्तिबाट मुक्त गर्न सकिदैन त्यसबेलासम्म पराधिनताको पासोबाट पनि देश मुक्त हुन सक्दैन र बिपन्न वर्गले न्याय, समानता र सुनिश्चित भविष्य पाउने कुरा पनि एउटा खोक्रो र उधारो कुरा अर्थात् ‘मृग मरीचिका’ बाहेक अरु केही हुँदैन । त्यसैले आज ठाउँ सबै क्षेत्रबाट भ्रष्टाचार बिरोधी लडाई लड्नु पर्ने राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय लडाई पनि बनेको छ । यसको लागि अर्थ–राजनीतिक तथा समाजिक संरचना नै बदल्नु पर्ने स्थितिसम्मको उच्चाईमा यो आन्दोलनलाई बिकसित गर्नु आवश्यक छ ।