काठमाडौँ– भारतीय एक महिला साकेला बानु, राति कोठा भित्र सुत्नै नसकेर धेरै रात घर बाहिर बिताएको बताउँछिन् । यो समय करिब तीन महिनाअघिको हो । श्रीमान्, छोरी र तीन नातिनीसहित साकेला अहमदाबादमा बसोबास गर्छिन् । उनको घरमा चिसो बनाउने एउटा कुलर फ्यान मात्र छ ।

गर्मी ऋतुमा भारतका धेरै शहरमा तापक्रम ५० डिग्री सेल्सियस नाघ्ने गरेको छ । भारतको उत्तरपूर्वी भूभागलाई छाड्ने हो भने अन्य सहरको अवस्था सही नसक्नु हुन्छ । त्यस समयमा साकेलाजस्ता धेरै जनाको अवस्था उत्तिकै कठिन हुने गर्छ ।

उखरमाउलो गर्मी, धुवाँ, धुलो, रातभरिको जाग्राम ! त्यहाँको जीवनयापन साँच्चै उदेकलाग्दो हुन्छ । दिउँसो काम गर्नै नसकिने, रातमा सुत्नै नसकिने ।

भारतका यी सहरहरूमा दिउँसो काम नगरी बस्ने, कागती र नतताएको दूध पिउने र ऋण काढेरै भए पनि सिलिङमा सेतो रङ लगाउने काम भारतीयहरूले गर्ने गरेका छन् । यो सेतो रङले अन्दाजी ३ वा ४ डिग्री तापक्रम कम गर्ने उनीहरूको अनुमान छ ।

उत्तरी माउरिसानीयामा त्यहाँका बासिन्दा सिदी फादोवा गर्मी बढ्यो कि चिसो खोज्दै हिँड्ने गरेका छन् । सहरको उत्तरी भागमा पुगेपछि बस्न सकिने अवस्था रहेको उनको भनाइ छ ।

साहारा क्षेत्रका ४४ वर्षीय सिदी एउटा गाउँका बसिँदा हुन् । सामान्य श्रम गरेर जीवन यापन गर्ने गरेका उनी तापक्रम सहनै नसक्ने भएपछि रात्रिकालीन कामको खोजीमा लागेका छन् ।

उनले गर्मीमा रात्रिकालीन ड्युटीमा ४४ डिग्री भन्दा कम समयमा काम गर्ने गरेका छन् । पशुपालनमा रहेकाहरूका लागि गर्मी महिना भएपछि त्यहाँ ठूलो समस्या उत्पन्न हुने गर्छ । रातको समयमा बस्तु चराउन पनि मिलेन । दिनमा उत्पातै गर्मी हुन्छ । गाडा चलाउन पनि त्यतिकै कठिन ।

गर्मी महिनामा भारत, अफ्रिकाका सब साहारा र खाडी क्षेत्रको गर्मी र कठिन दिनचर्या दर्शाउने केही प्रतिनिधि पात्र साकेला र सिदी हुन् ।

वातावरण प्रदूषण र बढ्दो कार्बन उत्सर्जनका कारणले यो तापक्रम अझ बढ्न सक्ने छ । वातावरणमा शुद्ध हावा छैन, फोहोरको समस्या पनि बढिरहेको छ । औद्योगिक विकाससँगै वातावरण र जलवायुमा देखिएको समस्या र यसको समाधानका विषयमा छलफल गर्न संसारका शीर्ष नेताहरू ग्लास्गोमा जम्मा भएका छन् ।

सम्मेलनको स्थलको सामुन्ने स्कटल्यान्ड र अन्य देशका युवाहरूले संसार गहिरो प्राकृतिक समस्यामा फस्दै गएको र नेतृत्व तहको गति सुस्त रहेको आरोपसहित प्रदर्शन गरिरहेका छन् ।

यसको एक जना नेतृत्वकर्ता हुन् ग्रेटा थनबर्ग । उनले ग्लास्गोमा भएको जुलुसपछिको सभामा यो सम्मेलन असफल भएको बताइन् । यी स्वीडिस अभियानीले स्कुले विद्यार्थीसहितका हजारौँको लस्करमा उभिएर उक्त उद्घोष गरेकी हुन् ।

जर्ज चोकमा उपस्थित हुँदै उनले कार्बन उत्सर्जनका लागि तत्काल कायापलट हुने गरी कार्ययोजना आवश्यक रहेको बताइन् ।

थनबर्गबाट प्रेरित युवाहरूको समूहले सम्मेलनका समयमा भएको यो लगातारको लामो प्रदर्शन हो । ग्रेटाले यो सम्मेलन असफल भएको सबैमा प्रस्ट भएको समेत जिकिर गरिन् ।

‘अहिले संसारले देखको भन्दा बढी र फरक शैलीले कार्बन उत्सर्जन घटाउन आवश्यक छ,’ उनले भनिन्, ‘अहिले शक्तिमा हुनेहरू जसोतसो आफूलाई सुरक्षित भएको महसुस गर्न सक्नुहुन्छ । तर, यही क्रम रहेमा कुनै दिन आफू सुरक्षित हुन अर्को ग्रहको खोजी गर्न आवश्यक हुन सक्छ ।’

ग्रेटाले यसरी नेताहरूलाई सचेत गराइन् ।

उनले भनिन्, ‘अहिले संसार आगोमा जलिरहेको छ तर यसको अगाडि रहनेहरू जलवायुबारे गफमात्र गरिरहेका छन् ।’

उनले दुई साता लामो जलवायु सम्मेलन केही व्यक्तिहरूको आफ्नो बिजनेस प्रमोट गर्ने ध्येयमै सकिने आरोप लगइन् । उनले ‘हाम्रा सम्राटहरू नाङ्गो भइसकेको’ आरोप पनि लगाइन् ।

संसारका अन्य ठाउँबाट आएका प्रदर्शनकारीले मन्तव्यको क्रममा जलवायुले कसरी आफ्नो देशलाई प्रभाव पारिरहेको छ भन्ने कुरा सुनाएका थिए ।

युगान्डाका भेनेसा नकाटेले उत्सर्जनमा अफ्रिकाको तीन प्रतिशतमात्र भूमिका रहे पनि जलवायु परिवर्तनको ठूलो असर अफ्रिकाले पनि भोगिरहेको बताए । उनले जलवायु सङ्कट निम्त्याउनेहरूबारे सञ्चार माध्यमले प्राथमिकताका साथ समाचार नछापेको आरोप पनि लगाए ।

सिटी सेन्टर पुग्नुअघि सहरको पश्चिमी कुनाबाट कोप सम्मेलन भएको स्थान हुँदै स्कटिस इभेन्ट क्याम्पस पुगेको थियो । यसपछि त्यो लस्कर जर्ज चोकमा पुगेको थियो ।

ग्लास्गोका १४ वर्षीय चालेइ ओइ राउके यो प्रदर्शनमा सहभागी हुन विद्यालय छाडेर आफ्ना आमाबाबुसँग त्यहाँ आएका हुन् । उनकी आमाले आफ्ना सन्ततिको समेत भविष्यको बारे चासो भएकाले छोराहरूकै कारण त्यहाँ आइपुगेको बताइन् ।

उलापुल हाई ल्यान्डका १४ वर्षीय फिनाये पिङ्गल यसै प्रदर्शनमा सहभागी हुन आफ्ना बाबुका साथमा त्यहाँ आएका हुन् । उनी आफूले माया गर्ने सबैलाई जोगाउन कुनै कसर बाँकी राख्न नहुने बताउँछन् ।

वाइडर फ्राइडेज फर फ्युचर अभियानका लागि यसरी विद्यालय छाडेर आउनेहरूको ठूलो जमात रहेको थियो ।
यो अभियानमा सरिक अन्ना ब्राउन पनि सम्मेलनमा सहभागी नेतृत्वबाट खुसी छैनन् । उनले छलफल बन्द कोठाबाट बाहिर ल्याउनु पर्ने कुरामा जोड दिएकी छिन् । यसैका लागि प्रदर्शनको निरन्तरता पनि आवश्यक भएको उनको भनाइ छ ।

अन्नाले नेतृत्वकर्ताहरूले सडकमा बस्नेको आवाज सुन्नुपर्ने कुरामा जोड दिएकी छिन् । उनले पुस्ताको भविष्य समस्याग्रस्त हुँदै गएको बताएकी छिन् ।

‘यो सम्मेलनको डिजाइन नै यसरी गरिएको छ कि आम व्यक्तिले त्यहाँ के भइरहेको छ भन्ने थाहा पाउने छैनन् । यसकारण त्यहाँ भएका कुनै पनि निर्णयको कसैले विरोध पनि गर्ने छैनन् ।’

त्यहाँका सहायक प्रमुख कन्स्टेबल गेरी रिटेचीले यो सम्मेलनको क्रममा हजारौँ युवाहरू सडकमा उत्रनु उत्साहवर्द्धक भएको बताएका छन् । उनले ग्लास्गोको यो सम्मेलनको एउटा अंश नै युवा प्रदर्शनकारी भएकोमा आफू अत्यन्त खुसी भएको प्रतिक्रिया दिएका छन् । उनले अफिसियल युथहरूसँगै सहकार्य गर्न पाएकोमा आफू अत्यन्त खुसी भएको बताएका छन् ।

गेरीले सडकमा प्रहरी र प्रदर्शनकारीको बीचमा रहेर मध्यस्थकर्ताको भूमिका पनि निर्वाह गरेका थिए । अनियन्त्रित गतिविधि भएकाले भनेर प्रहरीले २० जनालाई प्रहरीले गिरफ्तार पनि गर्‍यो ।

फस्ट मिनिस्टर निकोला स्र्टजेनले युवा प्रदर्शनकारीकै उपस्थिति र राय सुझावलाई पनि आधार मानेर सरकारले निर्णय प्रक्रिया अघि बढाउने बताएकी छिन् । ‘अहिले स्कटल्यान्डमा सरकारले जलवायु परिवर्तनलाई ठूलो सङ्कट ठानेर अघि बढेको भए पनि युवाहरूको प्रदर्शनले यो अपुग भएको प्रस्ट भएको छ,’ मन्त्रीले प्रदर्शनकारीको भावना सम्बोधन गर्दै भनेकी छिन् ।

वेल्सका युवराजले पनि युवाहरूको आक्रोश र निराशाप्रति सहानुभूति राख्दै भविष्यको जिम्मेवारी काँधमा लिने पुस्ताको भावना बुझ्नु पर्ने बताएका छन् । उनले आफूलाई प्रदर्शनमा सहभागी हुन बोलाइए पनि त्यसमा असमर्थ रहेको बताए ।

लन्डनको डाउनिङ स्ट्रिटका धेरै युवाहरू यस सम्मेलनमा उपस्थित हुन चाहे पनि कोरोना महामारीले धेरै दिन विद्यालयको पठन पाठन असर गरेका कारण प्रदर्शनमा सहभागी हुन गएनन् ।

ग्लास्गो सिटीका काउन्स्लरले यस प्रदर्शनमा सहभागी भएका कारण कसैलाई पनि कारबाही नहुने जनाएका छन् । एउटा मात्र विद्यालयले प्रदर्शनमा सहभागी हुनेहरूको हाजिर गयल भएको जनाएको छ ।

युवाहरूको आक्रोश र निराशा त्यतिकै आएको होइन । अहिलेको अवस्था यति कठिन छ कि हामीले यसलाई नियन्त्रण गर्न नसके अगामी पुस्ताका लागि साँच्चै जीवन कठिन हुन सक्नेछ ।

पृथ्वीको प्राकृतिक वातावरण संरक्षणका लागि अबको केही दिनमा केही महत्वपूर्ण निर्णय हुने छ कि छैन त्यसका लागि केही दिन पर्खनु पर्ने हुन्छ । –एजेन्सीहरूको सहयोगमा