काठमाडौं – नेपालीहरूको दोस्रो ठूलो चाड तिहारलाई फूल र झिलिमिली बत्तीले विशेष बनाउँछ । विद्युत पहुँच बढ्दा र उपभोग प्रवृत्ति बदलिँदै गर्दा अचेल नेपालीहरूले तिहारका बेला घर सजाउन विद्युतीय झिलिमिली बत्ती टाँग्छन् ।
तिहारका बेला घरदेखि मठमन्दिर र बाटाघाटासमेत यस्तै विद्युतीय बत्ती बालेर झिलिमिली बनाइएको हुन्छ । माटोबाट बनाइएको पालामा समेत बिजुलीबाट बल्ने झिलिमिली बत्ती जडान गर्न थालिएको छ ।
केही दशक अघिसम्म आम नेपालीहरूले तिहारमा माटाका दियोमा घ्युतेल राखेर कपासको बत्ती बाली घर झिलिमिली पार्थे । अझ, घरमा भएका पशुपक्षी समेतलाई केराको सुप्लो या दियोमा बत्ती बालेर अर्पण गर्ने चलन पहाडी क्षेत्रमा थियो ।
तर, अहिले भने धेरै ठाउँमा तिहारका बेला दीपदानी (दियो) भन्दा विद्युतीय बत्ती नै प्रयोग गर्ने गरिन्छ । तिहारमा बालिने यस्तो झिलिमिली बत्ती अरू बेला भने खासै प्रयोग गरिँदैन ।
वर्षमा एकपटक मात्रै प्रयोग हुने यस्तो झिलिमिली बत्ती नेपालमै बन्छ त ? अहँ ! बन्दैन । नेपालको तिहार झिलिमिली पार्न अन्य देशमै आश्रित हुनपर्छ । तिहार नजिकिँदै गर्दा यस वर्ष पनि दशैँ अघिदेखि नै झिलिमिली बत्ती आयात सुरु भइसकेको थियो ।
नेपालमा आयात हुने झिलिमिली बत्तीको धेरै हिस्सा उत्तरी छिमेकी मुलुक चीनबाट ल्याउने गरिएको छ । झिलिमिली बत्ती सबैभन्दा धेरै चीनबाट नै आयात हुन्छ ।
चीनबाट हुने आयातका हकमा असोज तेस्रो साता परेको अविरल वर्षाले प्रमुख दुई नाका तातोपानी र केरुङतर्फ सवारी आवागमन प्रभावित भएपछि केही घटेको छ । बाटोघाटो दुरुस्त नभएकैले अहिले बजारमा झिलिमिली बत्ती पर्याप्त मात्रामा भित्रिनसकेको छैन ।
भारतको बाटो हुँदै जहाजबाट चाहिँ केही परिमाणमा झिलिमिली बत्ती आयात भएको छ । अन्य सामान भने नाकामै अड्किएको नेपाल विद्युतीय व्यवसायी महासङ्घका अध्यक्ष रेशमप्रसाद देवकोटाले जानकारी दिए । यसपटक झिलिमिली बत्तीको माग पनि अन्य वर्षभन्दा कम हुने उनी बताउँछन् ।
सङ्घले दिएको जानकारीअनुसार अहिलेसम्म करिब ३० करोड रुपैयाँ हाराहारीमा झिलिमिली बत्ती आयात भएको छ । तिहारमा सबैभन्दा बढी एलईडी डिस्को लाइट, नेट झालर, एलईडी लाइट एलईडी फ्रेम लाइट दियो र स्ट्रप लाइटजस्ता बत्तीहरू बढी खरिदबिक्री हुने गर्छ ।
‘यसपटक त्यति धेरै माग आएको छैन, झिलिमिली बत्तीको व्यापार नयाँ घर निर्माणसँग जोडिएको हुन्छ, यो पटक निर्माण व्यवसाय लगभग ठप्प नै छ । भएका केही निर्माण कार्यको भुक्तानी पनि व्यवसायीले पाउन सकेका छैनन् । यस्तो समयमा व्यापार बढ्ला भन्ने आश नै छैन,’ उनले भने ।
बजारमा माग पनि एकदमै न्यून भएका कारण यसपटक झिलिमिली बत्तीको आयातमा पनि कमी आउने उनी बताउँछन् । देवकोटा भन्छन्, ‘यसपटक पनि त्यत्ति उत्साहपूर्ण व्यापार हुँदैन । पोहोरको पनि ४० प्रतिशत झिलिमिली बत्ती बाँकी रहेकाले यसपटक आयात भएको बत्ती धेरै बिक्री हुँदैन कि भन्ने आशङ्का छ ।’
एकपटक किनेका सामग्रीहरू तीन/चार वर्षसम्म चल्ने र अहिले बजारमा नयाँ डिजाइन केही नआएका कारण पनि यसको माग बढ्न नसकेको उनको भनाइ छ । तर, शतप्रतिशत झिलिमिली बत्ती विदेशबाट नै आयात गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको उनी बताउँछन् ।
नेपालमा इलेक्ट्रिकल इन्जिनियरिङ पढाइ हुने र दक्ष जनशक्ति भए पनि नेपालमा अहिलेसम्म झिलिमिली बत्ती बनाउने एउटा पनि उद्योग छैनन् । नेपालमा यस्ता बत्तीहरू उत्पादन गर्नै नसकिने त होइन, तर यसमा लगानी गर्न युवाहरू अघि सरेका छैनन् ।
अर्कातर्फ छिमेकी मुलुकमा ठूलो परिमाणमा उत्पादन हुने हुनाले आयातीत झिलिमिली बत्तीको मूल्यसँग नेपाली उत्पादनले प्रतिष्पर्धा गर्न नसक्ने व्यवसायीहरू बताउँछन् ।
अध्यक्ष देवकोटा भन्छन्, ‘त्यही सामान नेपालमा उत्पादन गर्ने हो अहिलेको भन्दा दोब्बर नै महँगो पर्न जान्छ, त्यसकारण पनि स्वदेशमै उत्पादन गर्नतर्फ चासो नरहेको हुनसक्छ ।’
व्यवसायीहरूका अनुसार, सरकारले विशेष प्राथमिकता र सहुलियत दिएर ठूलो परिमाणमा उत्पादन गर्नेगरी प्रोत्साहन दिए झिलिमिली बत्ती उत्पादन गर्ने उद्योग नेपालमै खोल्न सकिन्छ ।
कुन वर्ष कति आयात ?
यस वर्ष अहिलेसम्म ३० करोड रुपैयाँ हाराहारी मूल्य बराबरका झिलिमिली बत्ती आयात भइसकेको छ । गत वर्षमा नेपालमा तिहार छेकामा करिब ४५ करोड रुपैयाँ बराबरको यस्तो बत्ती आयात भएको थियो ।
२०७९ सालको तिहारमा पनि ४० करोड रुपैयाँ बराबरको झिलिमिली बत्ती आयात भएको थियो । २०७८ सालमा भने कोरोनाको समय भएका कारण झिलिमिली बत्ती आयात केही घटेको थियो ।
कोरोना महामारी फैलनुअघि वार्षिक ६० देखि ७० करोड रुपैयाँ बराबरको झिलिमिली बत्ती आयात हुने गरेको थियो । कोरोना फैलिएपछि २०७७ सालमा भने १८ करोड रुपैयाँको मात्रै झिलिमिली बत्ती आयात भएको थियो ।
प्रतिक्रिया