काठमाडौं – प्रोशेष पाण्डे जन्म वि.सं २०६३ असार महिनामा भयो । धादिङको गजुरी गाउँपालिका २ उनको जन्म थलो हो ।
पाण्डे दम्पतीका उनी जेठो सन्तान हुन् । उनी मुनिका एक भाइ छन् ।
उनी जन्मजात दृष्टिविहीन हुन् । सोही कारण सामान्य बालकालिकाभन्दा उनको हुर्काइ फरक भयो ।
खेल्ने, कुद्ने र चकचक गर्ने आम बालबालिकको हुर्काइका क्रममा हुने स्वाभाविक क्रिया हुन् ।
दृष्टिविहीन भएकाले प्रोशेष यी सामान्य गतिविधिबाट टाढा रहे ।
थाहा पाउँदादेखि नै प्रोशेषको साक्षात्कार एमपीथ्री र रेडियोसँग भयो । अर्थात्, उनको समय बिताउने विकल्प यही थियो ।
प्रोशेष भन्छन्, ‘म बाल्यकालमा एमपीथ्रीमा गीत सुनेरै बिताउँथेँ ।’ ममी–बाबा भन्नुहुन्छ– ‘म चकचक नगर्ने ज्ञानी बच्चा थिएँ रे ।’
अर्थात्, प्रोशेषको बाल्यकालको स्मृति रेडियो र एमपीथ्रीमा सुनेका आवाज हुन् ।
रेडियोसँगका स्मृति उनको फरक छ । प्रारम्भिक बाल्यकाल अर्थात् ५ वर्षभन्दा कम उमेर हुँदा उनको बुझाइ थियो– गीत मान्छेले होइन, रेडियो गाउँछ । यो रेडियो कसरी गाउँने कसरी बन्ने होला ?
तर, उनी रेडियो र एमपीथ्रीको श्रोता मात्रै थिएनन । गुनगुनाउने पनि उनको बानी थियो । कहिलेदेखि यो बानी बस्यो, उनलाई स्मरण छैन ।
तर, घर आउँदा आफूलाई बोकेर आफूलाई खेलाउने आफन्त–छिकेकीलाई गुनगुनाएर सुनाएको अस्पष्ट स्मृति उनीसँग छ ।
भन्छन्, ‘मैले कुन गीत गाएर सुनाउँथे थाहा छैन । तर, घरमा आएका मान्छेहरुलाई गीत सुनाउँथेँ । स्वर मिठो छ भन्नुहुन्थ्यो । उहाँहरुले ठूलो बनेपछि गायक बन्नुपर्छ भन्ने हौसला दिनुहन्थ्यो ।’
स्कुले स्मृतिले छोडेको छाप
प्रोशेषले थाहा पाउँदादेखि र आजको मितिसम्म पनि उनका बुवा काठ सम्बन्धी व्यवसायमै आवद्ध थिए ।
यसले गर्दा आर्थिक असहजता चापमा प्रोशेषको बाल्यकाल परेन ।
आफूले उत्तारचढाव बिनाको सहज बाल्यकाल पाएको प्रोशेषलाई अहिले महसुस हुन्छ ।
उनी भन्छन्, ‘बाल्यकालदेखि नै मलाई सबैले माया नै गर्नुभयो । ती रमाइला दिन फर्किए हुन्थ्यो जस्तो लाग्छ ।’
दृष्टिबिहीन भएकै कारण पीडादायी अवस्था भोग्नु नपरेकामा उनी आफूलाई भाग्यमानी मान्छन् ।
उनी भन्छन्, ‘दृष्टिविहीन भएकाले भेदभाव त सहनु परिहाल्छ । तर, मैले अरु दृष्टिविहीनको जस्तो कोही र कतैबाट पीडादायी व्यवहार र बोली सुन्नुपरेन ।’
उनी ०६७ सालदेखि काठमाडौंको कीर्तिपुरस्थित नाम चलेको बोर्डिङमा पढ्न पाए । नर्सरीदेखि पाँच कक्षासम्म उनले घरबाटै विद्यालय धाए ।
पाँच कक्षाबाट एसईईसम्मको पढाइ उनले होस्टल बसेर पूरा गरे ।
स्कुलमा पनि प्रोशेषको रुचिको विषय संगीत नै थियो ।
उनी भन्छन्, ‘आज म्युजिक क्लास हुन्छ भन्दा खुसी लाग्थ्यो । म्युजिक क्लास हुँदैन भनेपछि आज बेकार स्कुल आइएछ भन्ने लाग्थ्यो ।’
प्रोशेष पहिलो पटक गीत गाउँन स्टेज चढेको पनि नर्सरी पढ्दा नै हो । बाल दिवस वा गुरु पूर्णिमा हो उनले बिर्सिए ।
नर्सरी पढ्दा यी दुईमध्ये एक कार्यक्रमका बेला स्टेजमा पहिलो पटक चढेकोमा उनी स्पष्ट छन् ।
उनलाई गाएको गीत पनि याद छ, ‘क्याम्पस पढ्न आउने ।’ यो पशुपति शर्माको गीत हो । त्यसबेला निकै चर्चित थियो ।
भन्छन्, ‘म निकै सानो थिएँ । हलमा पछि भएका दादा–दिदीहरुले मलाई देख्नुहुँदैन भनेर म्यामहरुले स्टेजमा कुर्सी लगेर मलाई त्यसमाथि चढाएर गीत गाउन लगाउनुभएको थियो ।’
यो स्कुलमा पुगेपछि प्रोशेषले आफू जस्तै दृष्टिविहीन साथीहरु पाए । यो उनको बाल्यकालको सुखद पक्ष हो ।
उनी अनुभव सुनाउँछन्, ‘दृष्टिविहीनसँग हुने आत्मियता, आँखा देख्ने साथीहरुसँग भने नहुने रहेछ । दृष्टिविहीनसँग थर, जात र गोत्र मिले जस्तो सम्बन्ध हुने रहेछ । त्यो स्कुलमा मैले आफू जस्तै साथीहरु पाएँ ।’
ती मध्ये धेरै साथीहरुको रुचि संगीत नै थियो । यसले अझ सुन्दर माहोल सिर्जना गरेको उनी बताउँछन् ।
स्कुलमा भेटेका अर्का व्यक्ति प्रोशेषका लागि विशेष बने । ती हुन्– राजन सुबेदी । उनी प्रोशेषको स्कुलको म्युजिक शिक्षक हुन् । जो दृष्टिविहीन पनि हुन् ।
प्रोशेष भन्छन्, ‘उहाँ मेरो कर्म दिने बुवा हो ।’
उनलै संगीत कलाको जग राखिदिएका आफू आज यो स्थानमा आउन सकेकाले प्रोशेषले म्युजिक शिक्षकलाई कर्म दिने बुबा मानेका हुन् ।
जीवनकै पहिलो संगीत प्रतिस्पर्धा प्रोशेषले सुबेदीको संगीतमा रहेको गीत ‘ सिर्र सिर्र बतास चल्छ, स्यार्र स्यार्र बतास चल्छ’ गाएका थिए ।
यो ०७२ साल ताकाको कुरा हो । जस बेला प्रोशेष दुईमा पढ्थे । रेडियो नेपालको बाल गीत प्रतियोगिता उनले उक्त गीत गाएका थिए ।
यो प्रतियोगितामा उनी दोस्रो भए । यो सफतलाले उनलाई संगीतमा लाग्न थप आँट दियो ।
उनी भन्छन्, ‘त्यो प्रतियोगिताले म पनि गाउन सक्ने रहेछु भन्ने आँट दियो । अनि संगीतमा थप उत्साही भएर लाग्न प्रेरित गर्यो ।’
संगीतमा लगाव
संगीतप्रतिको रुचि हाबी भएकै कारण प्रोशेष आफूलाई मध्यम विद्यार्थीको श्रेणीमा राख्छन् ।
बुवा–आमाको इच्छा छोराले सरकारी जागिर खाओस् भन्ने थियो । प्रोशेषलाई सरकारी जागिर रुचिको विषय थिएन ।
परीक्षामा नतिजा राम्रो नआउँदा उनले परिवारबाट गाली भेट्थे । तर, परिवारले संगीतबाट टाढा रहन भने उनीमाथि दबाब कहिले दिएन ।
प्रोशेष भन्छन्, ‘पढाइलाई प्राथमिकतामा राख्नु । तर, संगीत पनि नछोड्नु । मुख्य कुरा भनेको पढाइ नै हो भन्नेर बाबा–ममीले भन्नुहुन्थ्यो ।’
छोरा फरक क्षमताको भएकाले परिवारको सरकारी जागिरप्रतिको आकर्षण स्वाभाविक रुपमा हुने भइहाल्यो ।
तर, प्रोशेषको प्राथमिकता जहिल्यै संगीत नै रह्यो । बरु ‘पढाइ प्राथमिकता राख्’ भनेर बुवा–आमाले भन्दा उनले ओठे जवाफ फर्काउन थाले, ‘पढेर कसले के गरेको छ र ?’
प्रोशेषले यो जवाफ त्यसै फर्काएका होइनन् । डिग्री लिएर युवा पलायन हुने देशको बाध्यात्मक परिस्थिति समाचारका माध्यमबाट थाहा पाएपछि उनले उक्त जवाफ फर्काउन थालेका हुन् ।
संगीतप्रतिको रुचि प्रोशेषमा अलग्गै थियो । होस्टलको दैनिकी सुरु हुन अघि रियाज गर्न ‘ब्लाइन्ड सेक्सन’ पुग्थे ।
उनी सुनाउँछन्, ‘बिहान सरहरु उठाउन आउनुहुन्थ्यो । त्योभन्दा पहिला म ब्लाइन्ड सेक्सनमा पुगेर संगीत अभ्यास गर्थे ।’
स्कुल सकेपछि रमेश सुबेदीसँग संगीत सिक्ने त नियमित कार्य भइहाल्यो ।
प्रोशेष स्कुलमा रहँदै नेपाल आइडल र भ्वाइस अफ नेपाल जस्ता गायन रियालिटी शो नेपालमा भित्रिए ।
उनलाई पनि यी प्रतियोगितामा प्रतिस्पर्धा गर्न मन लाग्यो । तर, उमेर पुगेन ।
भ्वाइस अफ नेपालमा उनलाई प्रतिस्पर्धा गर्न बढी मन थियो । कारण– उनले सुन्दै आएका गायक सीडी विजय अधिकारीले प्रतिस्पर्धा गरेका थिए । जो भ्वाइस सिजन १ को विजेता पनि हुन् ।
उनी भन्छन्, ‘विजय दादा जस्तो चर्चित गायकले त यो मञ्च प्रयोग गर्नुभएको छ । साच्चै गायक बन्न यो मञ्च प्रयोग गर्नुपर्ने रहेछ भन्ने लागेर मैले भ्वाइसमा प्रतिस्पर्धा गर्ने सोच बनाएको हो ।’
तर, रियालिटी शोमा जाने इच्छा प्रोशेषमा तीव्र थियो । ४–५ वर्ष कुर्ने धैर्य उनीमा थिएन ।
रियालिटी शो ‘सारेगम लिटिल च्याम्प’ खुल्यो । सहभागी हुन उनलाई उमेर बाधा बनेन ।
‘लिटिल च्याम्प’ दुई राउन्ड उनले पार गरे । तेस्रो राउन्ड उनले पार गर्न सकेनन् ।
प्रोशेष भन्छन्, ‘यसको सफलताले मलाई हैन संगीत सिक्न बाँकी छ । अब ३ वर्ष पछि भ्वाइस अफ नेपालमा प्रतिस्पर्धा गर्न मिल्छ । त्यसको लागि तयार गर्छु भन्ने ज्ञान दियो ।’
तर, लिटिल च्याम्पले सीडी विजय अधिकारी, निशान भट्टराई र रवि ओड जस्ता आफूले सुन्दै आएको गायकलाई भेट गराइदियो । यो नै उनको लागि सुखद पक्ष थियो ।
अनि बने सिजन ६ को विजेता
सारेगम लिटिल च्याम्पमा प्रतिस्पर्धा गर्दा प्रोशेष १२ वर्षका थिए । भ्वाइस अफ नेपालमा प्रतिस्पर्धा गर्न १६ वर्ष पुग्नुपर्थ्यो ।
यो बाँकीको चार वर्ष उनले ‘भ्वाइस अफ नेपाल’को तयारीमा बिताए ।
एसईई दिएपछि उनी शास्त्रीय संगीत सिक्न थाले । दुई वर्ष शास्त्रीय संगीत सिके (पछि उनी भ्वाइसको प्रतिस्पर्धामा गएका हुन् ।
प्रोशेष भन्छन्, ‘पहिला मैले लोक गीत सिकेको हो । भ्वाइसमा जाने तयारी स्वरुप मैले शास्त्रीय संगीत सिकेको हो ।’
गत वर्ष असारमा सिजन ६ को अडिसन खुला भएको हो । प्रोशेषले यही वर्ष वैशाखमा उपाधि जिते ।
उनले यस प्रतियोगिताको पुरस्कार स्वरुप २० लाख नगद जितेका थिए ।
क्यारिकेचरको सोख
भ्वाइस अफ नेपालको विजेता बनेपछि प्रोशेष विभिन्न प्लेटफर्ममा पुगेर अन्तर्वार्ता दिइरहेका छन् ।
यहाँबाट उनको अर्को पाटो पनि उजागर भएको छ– क्यारिकेचर क्षमता ।
उनी बोलीको मात्रै नक्कल गर्दैनन् । अरु व्यक्तिको आवाजमा गीत समेत गाउँछन् ।
क्यारिकेर अभ्यास उनले स्कुलदेखि नै सुरु गरेका हुन् ।
उनी भन्छन्, ‘टेलिभिजनमा आउने सिरियलहरुको नियमित र चासो राख्ने दर्शक हो । हाँस्य कार्यक्रममा पनि मेरो रुचि हो ।
मनोज गजुरेल, राजा राजेन्द्र, सुबोध गौतम, सुमन कार्कीहरुको क्यारिकेचर सुन्दै हुर्किएँ । उहाँहरुबाट प्रभावित भएरै क्यारिकेचर सुरु गरेको हो ।’
अहिले प्रोशेषको क्यारिकेचर क्षमताको पनि प्रशंसा हुने गर्छ । यो कुरा उनलाई पनि थाहा छ ।
भन्छन्, ‘क्यारिकेचर मन परेको कमेन्टहरु आइरहेको हुन्छ । त्यही भएर अन्तर्वार्तामा क्यारिकेचर गरिरहेको हुन्छु ।’
विजेता भएपछिको परिवर्तन
विजेता बनेपछि पनि शास्त्रीय संगीत प्रशिक्षणलाई प्रोशेषले निरन्तरता दिइरहेका छन् ।
अहिले प्रोशेष सेलिब्रिटी बनेका छन् । बाटोमा निस्कँदा फ्यानहरु बोल्न र तस्बिर खिच्न आइहाल्छन् । यसलाई उनी आफ्नो कमाइ मान्छन् ।
भन्छन्, ‘मैले यसैका लागि र यो स्थानमा आउनलाई नै संगीत रोजेको हो नि । बाटोमा कोही बोल्न आउँदा मलाई निकै खुसी मिल्छ । मेरो बच्चा बुद्धिले सोच्छ’ – ठूलै कलाकार भएँ कि के हो ?’
आफूलाई झर्को लाग्ने सरकारी जागिरको दबाब बुवा–ममीबाट आउन छोडेको छ । यसबारे उनी भन्छन्, ‘आनन्द भएको छ । अब मलाई सरकारी जागिर खानुपर्छ भन्ने कोही छैन ।’
साथी–भाइहरुले ‘सेलिब्रेटी भएपछि बोल्न छाड्यो’ भन्ने गर्छन् । यसलाई उनी आफ्नो व्यवसायिक पाटोसँग जोडेर हेर्छन् ।
भन्छन्, ‘साथीहरुसँग मेरो आत्मियता घटेको होइन । भेटघाट पातलिएको हो । म काममा व्यस्त भएकाले उनीहरुले त्यसो भनेका हुन् । उनीहरुसँग मेरो माया–प्रेम पूरानै छ ।’
अहिले विभिन्न स्कुल कलेजका स्टेजमा उनी गीत गाउन पुगिरहेका हुन्छन् ।
उनीले विजेता बनेपछि १० वटा गीत रेकर्ड गराइसके । एउटा गीतमा उनको खेम सेञ्चुरी र मेलिना राईको स्वर छ । जुन सार्वजनिक हुन बाँकी छ ।
उनी भन्छन्, ‘मैले आइडल मान्ने गायक गायिकासँग पनि गीत गाउने अवसर पाएको छु । यो मेरो लागि एकदमै अविस्मरणीय हो ।’
कुनै सेलिब्रेटीलाई भेट्दा प्रोशेष निकै खुसी हुन्छन् ।
उनी भन्छन्, ‘आफूले चाहेको सेलिब्रेटी भेट्न पाउँदा मलाई विश्वयुद्ध जिते जस्तो महसुस हुन्थ्यो । विजेता बनेपछि पनि कलाकारहरु भेट्दा मलाई उस्तै महसुस हुन्छ ।’
अहिले सार्वजनिक कार्यक्रममा आफूले आदर्श मानेका कलाकारसँग जम्काभेट हुँदा उनीहरुले नै बोलाउँदा आफूलाई निकै रमाइलो लाग्ने उनी सुनाउँछन् ।
अहिले प्रोशेष गीत रेकर्डिङमा नै व्यस्त छन् । उनी अहिले दर्शकलाई राम्रोभन्दा राम्रो गीत पस्कने उद्देश्यका साथ गीत गाइरहेका छन् ।
उनी निकट भविष्यको योजना सुनाउँछन्, ‘मेरो जीवन नै संगीतले सञ्चालित छ । दर्शकलाई राम्रो गीत दिने मेरो जिम्मेवारी बनेको छ । म यसैमा केन्द्रित रहेर काम गरिरहेको छु ।’
प्रतिक्रिया