काठमाडौं – नेपाल सरकारले आफू मातहतका कार्यालयमा फेसबुक, युट्युब र ह्वाट्सयाप लगायतका सामाजिक सञ्जालहरु दर्ता हुन नआएको भन्दै देशभर प्रतिबन्ध लगाउन गरेको निर्णय कार्यान्वयको चरणमा छ ।
केही निष्क्रिय भइसके । कुनै निष्क्रिय हुने चरणमा छन् । केही लामो समय ‘बफर’ भएर पनि खुल्दैछन् ।
सामाजिक सञ्जाल प्रतिबन्धको निर्णयले हाम्रो मनोरञ्जन क्षेत्रलाई प्रत्यक्ष प्रभाव पारेको भेटिन्छ । त्यसै पनि युट्युब यस क्षेत्रसँग मजबुद सम्बन्ध भएको सामाजिक सञ्जाल हो । कतिसम्म भन्ने कुरा हेरौं–
गीत सामाजिक सञ्जालबाटै सार्वजनिक हुन्थे । फिल्मका टिजर–ट्रेलर पनि युट्युबमा नै सार्वजनिक हुन्थे ।
फिल्म मेकरहरु अब कहाँ ट्रेलर रिलिज गर्ने ? भन्ने बिकल्पको खोजीमा छन् ।
अर्को मुख्य करा राइट्स (अधिकार) बिक्री हो । फिल्मको युट्युब राइटस् खरिदबिक्रीको शीर्षकमा राम्रै आर्थिक कारोबार भएको अभ्यास विद्यमान छ ।
फिल्मका निर्माताको लगानी सुरक्षित गर्ने मजबुत पाटो नै युट्युब राइट्स बिक्री एक हो ।
एक निर्माता भन्छन्, ‘युट्युब राइट्स २० लाखदेखि १ करोड हाराहारीसम्म बिक्री हुने गरेको छ । अहिले औषतमा १ करोड देखि ३ करोडमा फिल्म बन्छन् । फिल्म मेकिङमा युट्युबको महत्व कति छ आफैँ विचार गर्नुस् ।’
फिल्मका गीत पनि युट्युबमै सार्वजनिक हुने गरेका छन् । अहिले ‘सामाजिक सञ्जाल प्रतिबन्ध’को फूलपातीमा प्रदर्शन मिति तोकिएका दुई फिल्म ‘बलिदान’ र ‘माइतीघर’को गीत सार्वजनिक रोकिएको छ ।
यी दुई फिल्मको निर्माण पक्ष शुक्रबार गीत सार्वजनिक गर्ने तयारीमा थियो । प्रतिबन्धले यी गीत सार्वजनिक विषय अन्योलमा धकेलिएको छ ।
फिल्म प्रचारको प्रभावकारी माध्यम नै युट्युटब अन्तर्वार्तालाई मानिँदै आएको थियो ।
अब कसरी फिल्मको प्रचार गर्ने होला ?
गीत र म्युजिक भिडियो त युट्युबकै लागि बन्थे भन्दा फरक नपर्ला । लाखौं खर्च गरेर बनाएका म्युजिक भिडियोको आम्दानी एक बाटो भनेकै ‘युट्युब रेभिन्यु’ हो ।
गीत र म्युजिक भिडियो उत्पादन गर्दै आएको ‘आर्टमाण्डु’को सञ्चालका नवीन चौहान भन्छन्, ‘हामी युट्युबमै आत्मनिर्भर थियौं । यो बन्द भएको अवस्थामा कुन माध्यमबाट गीत र म्युजिक भिडियो सार्वजनिक गर्ने अन्योलमा परेका छौं ।’
प्रतिबन्धको निर्णयमा फिल्मका निर्देशक समेत रहेका चौहान पूर्ण असहमत राख्छन् । उनको विश्लेषण छ, ‘म यही क्षेत्रमा काम गरेको लामो समय भयो । मेरो अनुभवले के भन्छ भने, यो क्षेत्रका धेरै मान्छे अब विदेश पलाएन हुन्छन् । सार्वजनिक गर्ने भाँडो नभएपछि के गर्ने त ?’
के भन्छन् त सिरियल मेकरहरु ?
पछिल्लो समय दर्शकसँग पुग्न सहज माध्यम युट्युब भएकाले टेलिसिरियल उत्पाद गर्नेहरुको लहर नै विकास भएको अवस्था छ।
दर्जनभन्दा बढी टेलिसिरियलहरु त हिट छन् । अर्थात्, ती सिरियलका प्रत्येक भाग १० लाखभन्दा बढी दर्शकले हेर्छन् ।
युट्युबमा १० लाख भ्युजले एक लाख हाराहारी वा सोभन्दा बढी ‘रेभिन्यू’ दिने गर्छ । यो सिरियलको हकमा राम्रै रकम हो ।
उनीहरुलाई सामाजिक सञ्जाल प्रतिबन्धको निर्णयले कत्तिको असर गरेको छ त ?
यसबारे खबरहबले अहिले युट्युबमा बढी भ्युज पाउने सिरियलहरु ‘मेरी बास्सै’, ‘सकस’, ‘जुठे’, ‘हल्का रमाइलो’ र ‘सीता’ निर्माण पक्षसँग प्रतिक्रिया लिएको छ ।
एकाध सिरियल उत्पादक बाहेक अन्य सबैको प्रतिक्रिया छ, ‘युट्युब प्रतिबन्धले सिरियल निर्माणमा ठूलो आर्थिक हानी हुने देखिन्छ ।’
केही कलाकार र प्राविधिक कैटौतीबारेमा सोच्न बाध्य भएका छन् । केही भने सरकारले लामो समय युट्युब प्रतिबन्ध नलगाउनेमा आशावादी देखिए ।
‘मेरी बास्सै’ र ‘सकस’का लेखक तथा निर्देशक राजु पौडेल ‘राजु मास्टर’ भने सरकारको निर्णयमा कही कतै सन्तुष्ट छैनन् ।
यो निर्णयले आफ्नो व्यवसायिक करिअरमा धक्का पुग्ने निश्चित रहेको उनी बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘हाम्रो सिरियलको प्रमुख आम्दानी भनेको युट्युब रेभिन्यू हो । प्रतिबन्ध भएपछि मुख्य आम्दानी स्रोत नै ठप्प हुन्छ । यसले व्यवसायिक कलाकारितामा असर पुगिहाल्छ नि ।’
आफ्नो मात्रै होइन यी सिरियलमा जोडिएका अन्य कलाकार र प्राविधिकको हालत पनि दयनीय बन्ने उनले देखेका छन् ।
थप्छन्, ‘मेरो टिममा ७० जना कलाकार र प्राविधिक हुनुहुन्छ । उहाँहरुको मुख्य आम्दानीको स्रोत भनेको नै सिरियल हो । अनि यो बन्द भएपछि उहाँहरुको हलत के होला ?
युट्युब ‘रेभिन्यू’ बन्द भएपछि प्राविधिक र कलाकारको संख्या घटाउने दबाब व्यवसायिक हिसाबले स्वभाविक देखापर्ने उनी बताउँछन् ।
उनी दाबी गर्छन्, ‘अहिलेको युट्युबले पैसा दिन्छ कलाकार र प्राविधिकको टोली ठूलो छ । आम्दानी कम भएपछि खर्च स्वभाविक घटाउनुपर्छ । सिरियलमा खर्च घटाउने भनेको जनशक्ति कटौती बाहेक के हुन सक्छ र ?’
यो निर्णयले उनी निराश समेत देखिए । भन्छन्, ‘लामै समय प्रतिबन्ध भयो भने त आर्थिक कारण म रोजगारीका लागि खाडी देश गएँ भने तपाईंहरु आश्चर्य नमान्दा हुन्छ ।’
कलाकार मरिचमान श्रेष्ठ ‘बल्छी धुर्बे’ आफूले दुई सिरियल ‘जुठे’ र ‘हल्का रमाइलो’बाट ४० जानलाई रोजगार दिएको बताउँछन्।
युट्युबबाट आउने रेभिन्यूले नै यो संख्याको जनशक्तिलाई काम लगाउने वातावरण सिर्जना भएको उनी बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘टेलिभिजनबाट त नगन्य संख्यामा पैसा आउँछ । मुख्य त युट्युब नै हो । यो नै बन्द भए कलाकार र प्राविधिक गरेर ४० जनाको जनशिक्त राख्न सकिँदैन ।’
लामो समय युट्युब प्रतिबन्ध लागे सिरियल बन्द गर्ने निर्णय लिन आफू बाध्य हुने उनको प्रतिक्रिया छ ।
उनी थप्छन्, ‘आम्दानी बन्द भएपछि खर्च धान्न सकिन्नँ । विज्ञापन उठाएर सिरियल सञ्चान गर्न सहज छैन । बन्दको बिकल्प छैन । मेरो सिरियल बन्द भयो भने यसबाट आश्रित जनशक्तिको चुलोमा सरकारले पानी खन्याएको रुपमा सन्देश प्रवाह हुनुपर्छ ।’
प्रतिबन्धको निर्णय कुनै हालतमा स्वीकार्य नरहेको उनको भनाइ छ ।
सिरियल ‘पुस्ता’का लेखक तथा कलाकार विनोद परियार भने प्रतिबन्ध लामो समय नहुनेमा आशावादी छन् । उनी भन्छन्, ‘हाम्री जस्तो संघर्षरत कलाकारको भविष्य जोडिएको छ । यस्तो विषय जोडिएकाले सरकारले प्रतिबन्ध लामो समय नगर्ला ।’
तर, लामो समय प्रतिबन्ध भएको अवस्थामा सिरियल उत्पादको काम ह्वात्तै घट्ने उनको बुझाइ छ ।
उनी प्रश्न गर्छन्, ‘मैले बुझेको सिरियलको मुख्य कमाइ त युट्युब हो । यो बन्द भयो भने कसले सिरियल बनाउँछ र ?’
प्रतिबन्धले आफू जस्ता संघर्षरत कलाकारको भविष्य भने अन्योलमा परेको उनको बुझाइ छ ।
भन्छन्, ‘युट्युब नचलेपछि सिरियल बनाउनेको संख्या घट्छ । थोरै सिरियल भएपछि प्रतिस्पर्धा हुन्छ । अनि अहिले काम पाइरहेका कलाकार बेरोजगार नहोलान् भन्ने आधार के त ?’
सिरियल ‘सीता’का कार्यकारी निर्माता बालकृष्ण ओलीको भने फरक प्रतिक्रिया छ । यस सिरियलको राम्रो आम्दानीको स्रोत भएको उनी स्वीकार गर्छन् ।
तथापि, विदेशमा बस्ने नेपालीहरु यस सिरियलको दर्शक बढी भएकाले केही राहत मिलेको उनी बताउँछन् ।
भन्छन्, ‘अहिले हेर्दा हाम्रो धेरैको दर्शकहरु चाहिँ बाहिरी मुलुकमा हुनुहुन्छ । प्रविधिको प्रयोगले हामी सिरियल युट्युबमा हाल्छौैं । विदेशमा भएका दर्शकले सहजै हेर्न पाइहाल्नुहुन्छ । त्यसले गर्दा पनि हामी आत्तिएका छैनौं ।’
युट्युब प्रतिबन्ध भएको अवस्थामा पनि सिरियल सञ्जालन भइरहने उनको प्रतिबद्धता छ ।
तर, नेपालमा रहेका दर्शकलाई पनि सहज पहुँजमा कसरी सिरियल देखाउने भन्नेमा छलफल भइरहेको उनी बताउँछन् ।
सामाजिक सञ्जाल प्रतिबन्धको विषय स्वागतयोग्य रहेको उनको भनाइ छ । उनी भन्छन्, ‘प्रतिबन्धको निर्णयमा कुनै आपत्ति छैन।’
प्रतिक्रिया