काठमाडौं–सिकुटे शरीर लामो केश । काखमा शिशु बोकिरहेकी अन्दाजी २० वर्षकी एक महिला । जसको अनुहार निकै थकित देखिन्थ्यो ।
उनी न्याय माग्दै महिला बालबालिका सेवा केन्द्र कालीमाटीको कार्यालयमा आइपुगेकी थिइन् । गहभरी आँसुसहित श्रीमानले दिने गरेको याताना उनले कार्यालयका कर्मचारीलाई सुनाउँदै थिइन ।
सिन्धुपाल्चोक घर भएकी अञ्जना घिमिरे (नाम परिर्वतन) । जसको बिहे भएको यही मंसिरमा १ वर्ष पुरा भयो । गाउँकै चिनजानका व्यक्तिसँग अञ्जनाका परिवारले बिहे गरिदिए ।
१९ वर्षको उमेरमा अपरिचित व्यक्तिसँग वैवाहिक सम्बन्धमा बाँधिएकी अञ्जना बिहेपश्चात काठमाडौंस्थित कालीमाटीमा श्रीमानसँगै डेरा लिएर बस्दै आएकी थिइन् । श्रीमानले हरेक दिन मदिरा पिउने र उनलाई अनेकन विषयमा तनाव दिइरहन्थे ।
श्रीमानले केही दिनअघि मात्र अर्को विवाह गरेको खबर उनको कानमा पर्यो । ‘दिनरातको पीडा र तनाव अनि टोकसो त सहकै थिएँ’ पीडा सुनाउँदै उनले खबरहबसँग भनिन्, ‘अहिले त अर्को विहे पनि गरे ।’
काखमा ६ महिनाको छोरालाई लिएर बहुबिवाहको मुद्दा दर्ता गर्न सेवा केन्द्र आइपुगेकी अञ्जनाको साथमा उनकी बहिनी पनि थिइन् ।
अञ्जनासँगै सेवा केन्द्र वरीपरी काठमाडौंका धेरै महिला पीडितहरु हिंसा परेको भन्दै गुनासो तथा उजुरी गर्न आएका थिए ।
महिला हिंसा दिनप्रतिदिन बढ्दै गइरहेको छ । महिलाहरु हिंसाको सिकार बनिरहेका छन् । शहरदेखि गाउँसम्म यस्ता घटनाले विकराल रुप लिएको छ ।
जसकारण आजपनि दाइजोप्रथा, बालविवाह, बहुविवाह, छवाछुत, बोक्सी लगायतका हिंसाबाट महिलाहरु पीडित बनिरहेका छन् । लैङ्गिक हिंसाको अन्त्यका लागि सरकारले जति पहल गरेपनि वास्तविक महिलाहरु हिंसाबाट प्रभावित बनिरहेकै छन् ।
महिला बालबालिका तथा जेष्ठ नागरिक मन्त्रालयले हरेक वर्ष लैङ्गिक हिंसा सम्बन्धि १६ दिने अभियान सञ्चालन गर्ने गर्छ । अभियानले समाजमा हुने लैङ्गिक हिंसा घटनालाई घटाउने उद्देश्य राखेपनि घटनाहरु भने बढ्दै नै गइरहेका छन् ।
यसवर्ष पनि मंसिर ९ गतेदेखि देशभरि लैङ्गिक हिंसाविरुद्धको १६ दिने अभियान जारी छ । विभिन्न प्रदेशमा यो अभियान भइरहेको छ ।
लैङ्गिक हिंसा विरुद्धको १६ दिने अभियान चलिरहेकै बेला गत शनिवार बैतडीमा बोक्सीको आरोपमा महिलामाथि कुटपिट भयो ।
बैतडीस्थित ४० वर्षीया उत्तरा ढुंगालमाथि बोक्सीको आरोप लगाउँदै उनका देवरले कुटपिट गरे । घरकै सदस्यबाट अभद्र व्यवहार भएपछि उनलाई जिल्ला अस्पताल बैतडी पुर्याइयो ।
यस्ता थुप्रै घटनाहरु दिनहुँ घटिरहेकै छन् । जसलाई यस्ता अभियानले छुन सकेको छैन । रात दिन उनीहरु पीडा सहेरै पनि बसेका छन् । यौनजन्य तथा लैङ्गिकतामा आधारित हिंसाबाट बढि मात्रामा बालिका, किशोरी तथा महिलाहरु प्रभावित बनिरहेका छन् ।
महिनावारी, छाउपडी तथा सुत्केरी अवस्थामा छुन नहुने जस्ता विभेदपुर्ण कुरुती अझैपनि विद्यमान नै छन् । गर्भपतन, बालविवाह, बहुविवाह, घरेलु हिंसा, मानव बेचविखान तथा ओसारपसार, वैदेशिक रोजगारीका नाममा हुने महिला एवं किशोरीहरुको तस्करी लगायत लैङ्गिकतामा आधारित हिंसाहरु बढिरहेका छन् ।
१६ दिने अभियानमा के हुन्छ ?
अभियानमा घरेलु हिंसा, अन्धविश्वास र कुरुतीबाट हुने हिंसा, वैदेशिक रोजगारसँग सम्बिन्धत हिंसा, मनोरञ्जन क्षेत्र, कार्यस्थलका साथै सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोगबाट हुने हिंसालाई सम्बोधन गरिने मन्त्रालयले जनाएको छ ।
राजनीतिक क्षेत्र, सार्वजकि स्थल र एसिड आक्रमणबाट भएका हिंसा पनि यसमा समेटिनेछन् । प्रदेशबाट शुरु भएको १६ दिने अभियान स्थानीय तहसम्म पुग्ने छ ।
वि.स. २०७६ जेठ ६ गते बसेको मन्त्रिपरिषद्को बैठकले जेठ १६ मा राष्ट्रिय महिला अधिकार दिवस मनाउने र ०७६/७७ को वर्षलाई लैङ्गिक हिंसाविरुद्धको अभियान वर्षका रुपमा मनाउन संघ, प्रदेश र स्थानीय तहले अभियान कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने निर्णय भएको थियो ।
सोही निर्णयाअनुरुप ‘लैङ्गिक हिंसामुक्त देश निर्माण’ भन्ने नारासाथ अभियान वर्ष मनाउन लागिएको मन्त्रालयका सचिव चन्द्र कुमार घिमिरेले खबरहबलाई जानकारी दिए ।
५ वटा प्रदेशमा अभियान सम्पन्न
मंसिर ९ गतेबाट देशव्यापी रुपमा सञ्चालन भइरहेको अभियान हालसम्म ५ वटा प्रदेशमा सम्पन्न भइसकेको छ ।
घिमिरेकाअनुसार प्रदेश नम्बर १, २, ५, गण्डकी प्रदेश र सुदूरपश्चिम प्रदेशमा अभियान सकिएको र प्रदेश नम्बर ३ र गण्डकी प्रदेशमा अभियान बाँकी रहेको उनले बताए ।
‘२२ गते ३ नम्बर प्रदेशमा अभियान गर्ने तयारी छ’ उनले भने ‘२४ गतेलाई गण्डकी प्रदेशमा गर्ने तयारी भइरहेको छ ।’
हरेक वर्ष नोभेम्बर २५ देखि डिसेम्भर १० सम्म अन्तराष्ट्रिय अभियानका रुपमा लैंगिक हिंसा विरुद्धको १६ दिने अभियान मनाउने गरेको छ ।
राष्ट्रिय कार्ययोजना प्रत्येक स्थानीय स्तरमा
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष मनाउने तयारीका साथ केही समयअघि मन्त्रालयले राष्ट्रिय कार्ययोजना सार्वजनिक गरेको थियो । जसमा प्रदेश सरकार र सबै स्थानीय तहले आफ्ना क्षेत्रमा महिला हिंसा विरुद्धका कार्ययोजनाहरु बनाउने भनिएको थियो ।
महिला हिंसामुक्त समाज निर्माणका लागि अभियान वर्षभरि जारी रहने उनले बताए ।
प्रदेश सरकार, स्थानीय तह, किशोरी सञ्जाल, जिल्ला विकास समिति, विभिन्न महासंघलाई भेटेर यो अभियानबारे प्रचारप्रसार गरिरहेको बताउँदै उनी भन्छन्, ‘समुदाय तहसम्म स्थानीय तहले पनि पुर्याउँछ । हाम्रो उद्देश्य भनेको आफ्नो समाज तथा क्षेत्रभित्र महिला हिंसामुक्त समाज बनाउनुपर्छ भन्ने हो ।’
‘आफ्नो प्रदेश र स्थानीय क्षेत्रमा यी समस्या नहुने वातावरण सिर्जना गराउन हामीले यो कार्ययोजना बनाएर पठाएका हौं’ घिमिरेले खबरहबसँग भने ‘यो १६ दिन मात्र होइन सधै काम भइरहोस भनेर कार्ययोजना पठाएको र अन्य वर्षको भन्दा फरक अभियान हो यो ।’
वर्षेनि बढ्दै महिला हिंसा
सरकारले महिलालाई हिंसाबाट पीडित नहुन तथा हिंसा हुन नदिनका लागि हरेक वर्ष यस्ता कार्यक्रमहरु गर्दै आइरहेको छ । तर हिंसा भने झनै बढ्दै गइरहेको छ ।
प्रहरी प्रधान कार्यालयको तथ्याङ्कअनुसार प्रत्येक वर्ष महिला हिंसाका घटना बढ्दै गइरहेको देखिन्छ ।
आर्थिक वर्ष २०७४/२०७५ १ हजार ४ सय ८० जना बलात्कृत भएका छन् । त्यस्तै ३ सय ८ जना मानव ओसारपसारमा परेका छन् ।
१८ गर्भपतन, ६ सय २ वटा बहुविवाह, ६२ वटा बालविवाहका घटना भएका छन् ।
त्यसैगरी १२ हजार २ सय २५ घरेलु हिंसा भएका छन् भने ४८ वटा बोक्सीका घटना घटेका थिए ।
त्यस्तै आर्थिक वर्ष २०७५/२०७६ मा बलात्कारका घटना २ हजार २ सय ३३, मानवओसार पसार २ सय ४७, गर्भपतन २३, बहुविवाह १ हजार २, बालविवाह ८७, घरेलु हिंसा १४ हजार ७ सय ७७ र बोक्सीका आरोपमा ४५ महिला पीडित बनेका छन् ।
कार्यालयको तथ्याङ्कअनुसार हरेक वर्ष घरेलु हिंसा बढ्दै गइरहेको छ ।
महिला हिंसामुक्त देश निर्माण गर्न चुनौती
१६ दिने अभियान चलिरहेकै बेला विभिन्न जिल्लाहरुमा महिला हिंसा बढिरहेका छन् । अभियानले किन प्रभाव पार्न सकेन भन्ने प्रश्नमा सचिव घिमिरे जवाफ दिन्छन्, ‘तत्काल हिंसामुक्त समाज निर्माण गर्न ठूलो चुनौती छ ।’
‘समाजमा पितृसतात्मक सोच अझै हट्न सकेको छैन’ घिमिरेले भने ‘भेदभावजन्य कुरुती, समाजको संरचनामा समस्या लगायतका कुराहरु चुनौतीका रुपमा रहेका छन् ।’
जुन कुरा सदिँयौदेखि भइरहेको छ त्यसलाई यो अभियानले हटाउँदै जानेमा उनी विश्वस्त छन् ।
‘संविधान, कानून र नीति प्रगतिशिल बनाएका छौं जहाँ स्थानीय तहमा ४१ र संघीय तहमा ३३ प्रतिशत प्रतिनिधित्व भएको छ,’ उनले भने ‘यतिहुँदा हुँदै पनि देशभरि हिंसा बढिरहेकै छ यसलाई तत्काल न्यूनिकरण गर्न नसके पनि केही हदसम्म घट्नेछ ।’
प्रतिक्रिया