बाढीको बबण्डर शुरुभएको छ । विगत एक हप्तामा मात्रै चार दर्जन बढीले ज्यान गुमाइसकेका छन् । विगतको अनुभवको आधारमा बाढी र पहिरोबाट मात्रै वर्षेनी ३०० बढीले ज्यान गुमाउनु परेको छ ।
विपद् जोखिम न्यूनीकरण र व्यवस्थापनका कृयाकलापहरु प्रभावकारीरुपमा संचालन गर्न सकिएमा ठूलो मानवीय, आर्थिक क्षति कम गर्न सकिन्छ। प्रस्तुत लेखमा बाढीका कारण र यसबाट परिवार र व्यक्तिले सावधानी अपनाई सम्भाव्य क्षति र विपद्लाई कमगर्ने उपायहरुबाट चर्चा गरिन्छ ।
बाढी के हो ?
अस्थायी रुपमा खोला, खहरे, वा नदीको बहाव वा मात्रा बढेर यसमा अटाउन नसकेर बढेको पानी नदी, नाला नाघेर बाहिरी स्थानमा पस्नुलाई बाढी भनिन्छ ।
बढेको पानी वा नालामा नअटाएर डिल नाघेर बाहिर निस्किई अस्थाई रुपमा ठूलो क्षेत्र डुवाउने र नदी किनारा कटान गर्न थाल्दछ । घना वर्षा, आँधीहुरी, हुरीवतास, हिमताल विष्फोटन, (हिउपग्लने) र बाँध फुट्नाले बाढी आउने गर्दछ । खोला, नदीको नजीक बस्ने मानिसहरु बाढीको जोखिममा बढी हुन्छन् ।
बाढीका कारणहरु
बाढीका धेरै कारणहरु छन् । स्थान र क्षेत्र अनुसार यो फरक फरक हुन सक्छ । केही प्रमुख कारणहरु निम्न प्रकार छन् :
१. घना वर्षा
२. नदी वा खोलाहरुमा पानी राख्ने क्षमता घटेमा ।
३. विशेष गरी शहरी क्षेत्रमा नाला अवरुद्ध भएमा बाढीका रुपमा बाहिर निस्कन्छ ।
४. खोलामा पहिरो पसी नदीप्रवाहमा अवरुद्ध भएमा ।
५. बाँध निर्माणका कारण
६. आँधीहुरी–हुरीवतास, तुफानबाट
७. सुनामी र अरु प्रकोपहरुबाट
खहरे बाढी
सानो क्षेत्रमा आउने खहरे बाढी तीब्ररुपमा आउने गर्दछ । खासगरी तीब्र वर्षाका कारण खहरे बाढी आउने गर्दछ । यस्तो बाढी मिनेट वा घण्टा भित्रमै आउन सक्छ । यो वर्षाको तिब्रता र समय अवधि, भौगोलिक अवस्था, माटोको केहि संरचना र ओगटेको क्षेत्रमा निर्भर गर्दछ ।
खहरे बाढीले ढुंगालाई मडारेर बगाउने, रुखहरु उखाल्ने, घर र पुलहरु बगाउने र नयाँधार (बाटो) लिन सक्छ । तीब्र रुपमा पानी बढेको पानी ३० फिट वाभन्दा वढी उचाई सम्मपुग्न सक्छ । त्यस बाहेक खहरे बाढीले पानीले पहिरो ल्याएर दुःखद् विपदल्याउन सक्दछ ।
बाढीको बेला आफ्नो सुरक्षा कसरी गर्ने ?
बाढी आउनु अगाडी गर्नुपर्ने पूर्वतयारी
आफ्नो गाउँको बाढीको इतिहास जान्ने ।
सरकारका स्थानीय निकाय वा विज्ञबाट नदीको सतहमा कति वृद्धि हुँदा जोखिम हुन्छ पत्ता लगाउने ।
बाढी पस्ने जोखिम भएका स्थानमा रहेका कमजोर घरमा नबस्ने ।
स्थानन्तरण हुनुपर्ने अवस्थाको लागि बाटो पत्तालगाई राख्ने ।
बाढी आउने सम्भावना भएमा पानी, हिटर, विद्युतीय प्यानको मर्मत गर्नुपर्दछ ।
ढलनलमा पानी पस्नबाट रोक्न ढलनल निकास हुने मुखमा “चेक भल्भस्” जडान गर्ने ।
घर भित्र पानी पस्नबाट रोक्न पर्खाल लगाउने ।
पानी पस्नबाट जोगिन नदीकिनारमा पानी नपस्ने गरी बाँध बाध्ने ।
बाढीको समयमा यदि तपाई रहेका क्षेत्रमा बाढी आउन लागेको छ भने तपाईले अपनाउनुपर्ने सतर्कताः
सूचनाको लागि रेडियो र टेलिभिजन सुन्ने ।
घरलाई सुरक्षित बनाउने । यदि समय भएमा घर बाहिर रहेका फर्निचर भित्र ल्याउने । अति आवश्यक सामानहरु माथिल्लो तलामा राख्ने ।
उपकरणहरुको मुख्य स्विच बन्दगर्ने, विद्युतिय उपकरणहरुलाई विद्युत लाईनबाट छुटाउने । यदि तपाई भिज्नु भएको छ वा पानीमा उभिनु भएको छ भने विद्युतीय उपकरणहरु छुनु हुदैन ।
खहरे बाढी आउन सक्छ । यदि खहरे बाढी आउने कुनै संकेत देखिएमा तुरुन्तै उच्च स्थान तर्फ जाने । यदि खहरे बाढी आउने कुनै संकेत देखिएमा तुरुन्तै उच्च स्थानतर्फ जाने । कुनै आदेशलाई पर्खेर नबस्ने ।
खोलानाला, नहरहरु र अन्य बाढी आउन सक्ने क्षेत्रमा सतर्कतासाथ बस्ने । यस्ता क्षेत्रहरुमा कुनै संकेत विना खहरे बाढी आउन सक्छ । जस्तै विना बादल वा घना वर्षा ।
बाढीको खतरा पानीको सतह घट्दैमा समाप्तहुदैन, त्यसैले घरवरिपरी बाढीको पानी रहुन्जेल घर बाहिर नै बस्ने ।
जीव जनावरको विचार पुर्याउने, विशेष रुपमा विषालु सर्पको जसलाई बाढीको पानीले हाम्रो घरभित्र ल्याउन सक्छ ।
कमजोर भित्ता र सिलिङमा ध्यान दिनुपर्छ । तपाई माथि नै खस्न सक्छ ।
बाढी पछि
समुदायमा वितरण गरेको पानी पिउन सुरक्षित छ कि छैन थाहा पाउन समाचार सुन्ने ।
बाढीको पानी प्रयोग नगर्ने, यस्तो पानीमा तेल, मट्टितेल वा फोहर मैला मिसिएर प्रदुषित भएको हुन सक्छ ।
बगेको पानीमा नपस्ने ।
बाढीको पानी सुकेको ठाउँमा सतर्क रहने । यस्तो अवस्थामा सडक कमजोर भएको हुनसक्छ र गाडीको भारले धंस्सिन सक्छ ।
ढलेको विद्युतलाइनबाट टाढा बस्ने र विद्युत प्राधिकरणमा रिर्पोट गर्ने ।
स्थानीय प्रशासनले सुरक्षित भएको सूचना दिएपछि मात्र घर फर्कने ।
बाढीको पानीले भवन डुवेको भए घर बाहिर नै बस्ने ।
अरु बाढी र पहिरो आउन सक्ने संभावना भएको कुरा नविर्सने ।
खतरा अरु बढी छ भनेर सम्झने (बाढीले बगाएको खनिज, रिसाएको र दबाबमा परेका जंगली जनावरहरु र सर्प आदिले क्षति पु¥याउने सक्छन् ।
घर प्रवेशगर्दा एकदम सावधानीअपनाउने, अदृश्य क्षति भएको हुन सक्छ । विशेष गरेर घरको जगमा क्षतिभएको हुनसक्छ ।
बगेको पानीबाट टाढा बस्ने ।
फोहोर मैलाले स्वास्थ्यलाई गम्भिर रुपमा विगार्न सक्छ ।
ढलेका विद्युतीयतार/खम्बाहरुबाट टाढा बस्ने ।
भिजेको सम्पूर्ण सामाग्रीहरु सफा र शुद्ध बनाउने, बाढीले ल्याएको माटोमा ढल नल र रसायनहरु मिसिएको हुन सक्छ ।
घर छोड्नुपर्ने अवस्था भयो भने निम्न कुरामा ध्यान दिनेः
बगेको पानीमा नहिँड्ने ।
६ इन्च गहिरो बगेको पानीले हामीलाई बगाउन सक्छ । यदि पानीमा हिँड्नु प¥यो भने नबगेको पानी भएको ठाँउबाट हिड्ने । आफू अगाडीको जमिन कति सुरक्षित छ थाहा पाउन लौरो (लठ्ठी) को प्रयोग गर्ने ।
बाढीको डुवान भएको क्षेत्रमा सवारी नचलाउने । यदि बाढीको पानी आफ्नो सवारीको छेउछाउसम्म आएमा सवारी छोडेर उच्च स्थानमा जाने यदि सुरक्षित साथजान सकिन्छ भने ।
बाढीको बेला सवारी साधन चलाँउदा अपनाउनु पर्ने सतर्कताहरु
६ इन्च सम्मको पानीले प्राय यात्रुवाहक कारको तल्लो भागलाई भेट्छ र नियन्त्रण गुमाएर पल्टन सक्ने संभावना हुन्छ ।
एक फिट पानीमा सवारी साधनहरु तैरिन सक्छन् ।
दुई फिटको वेगको पानीले पिकअप लगायत प्राय सवारी साधनहरुलाई बगाउन सक्छ ।
थोरै मात्र सतर्कता अपनाउन सकियो भने धनजनको ठुलो क्षतिबाट जोगिन सकिन्छ। यसको लागि बाढी सम्बन्धि सूचना प्राप्त गर्ने र त्यो अनुसार बुद्दिमत्तापुर्वक अवलम्बन गर्नु आबस्यक छ।
(लेखक विपद् जोखिम न्यूनीकरण विशेषज्ञ हुन्)
प्रतिक्रिया