नेपाली फिल्म नै धरापमा छन्, आदिवासी चलचित्र कसरी माथि उठ्ला र ! | Khabarhub Khabarhub

नेपाली फिल्म नै धरापमा छन्, आदिवासी चलचित्र कसरी माथि उठ्ला र !



नेपालमा सिनेमा क्षेत्र आफ्नो भविष्य खोजिरहेका सिनेकर्मीलाई अझै पनि समाजले सहजै पचाउन सकेको अवस्था छैन । तुलनात्मक रुपमा भने पछिल्लो पुस्ता सिनेमा क्षेत्रप्रति केही उदार देखिएको छ । केही वर्षयता युवापुस्ता सिनेमा मेकिङमा उत्तिकै सक्रिय देखिन्छ । मूलधारका सिनेमाले दर्शकलाई खासै उत्प्रेरित गर्न नसकिरहेका बेला अर्कातिर सीमित वर्गलाई केन्द्रमा राखी निर्माण गरिएका आदिवासी सिनेमाहरुले पनि बजार बिस्तारको प्रयास गरिरहेका छन् ।

हालै राजधानीमा सम्पन्न ‘नेपाल आदिवासी जनजाति चलचित्र महोत्सव २०७६’ मा चलचित्र ‘म्ले क्युँ’ (बिर्साउने पानी) बाट निर्देशक जसु गुरुङ उत्कृष्ट निर्देशक बनिन् । मोफसलमा बसेर सिनेकर्ममा सक्रिय जसुले निर्देशन गरेको यो दोस्रो सिनेमा हो। ‘म्ले क्युँ’ ले जसुलाई उत्कृष्ट निर्देशक बन्ने अवसर दिलायो । माओत्से गुरुङको शीर्ष भूमिका रहेको ‘म्ले क्युँ’ मा गुरुङ समुदायको संस्कृतिलाई उठाइएको छ ।

उत्कृष्ट निर्देशक घोषित भएपछि चर्चामा रहेकी जसुसँग आदिवासी चलचित्रको वर्तमान अवस्था र समग्र सिनेमा क्षेत्रका बारेमा खबरहबका लागि अर्घेलो थापाले कुराकानी गरेका छन् । प्रस्तुत छ कुराकानीको सम्पादित अंशः

‘म्ले क्युँ’ बाट उत्कृष्ट निर्देशक बन्नुभयो, फिल्म निर्माणका हिसाबले कति सहज थियो ?

गुरुङ भाषामा ‘म्ले क्युँ’ शीर्षक राखिएको नेपाली अर्थ बिर्साउने पानी भन्ने बुझिन्छ । यो शीर्षक आफैमा पनि फरक छ । अहिलसम्म निर्माण भएका सिनेमाका तुलनामा यो सिनेमा नामले नै फरक छ । यो सिनेमा खासगरी गुरुङ समुदायको सांस्कृतिक मिथमा आधारित छ । गुरुङ समुदायमा एउटा संस्कार छ-कसैको मृत्यु भएपछि अर्घ दिने चलन छ ।

कसैले बितेको १३ औँ दिनमा अर्घ दिन्छन् भने कसैले समय हेराएर, केही समयपछि दाजुभाइका सबै खलकको एकैचोटी अर्घ दिने चलन छ । गुरुङ समुदायका पुरोहितले बितेका आफन्त (पितृ) लाई स्वर्ग जाऊन् भनी पानी खुवाउने चलन छ । पानी खुवाएपछि उनीहरु स्वर्ग जान्छन् भन्ने विश्वास समुदायमा छ । यही विश्वासमा कथा तयार पारेर हामीले ‘म्ले क्युँ’ मा समावेश गरेका छौँ । वास्तवमा सिनेमा निर्माणका हिसाबले एकदमै गाह्रो काम थियो ।

अर्कातिर हामीले सिनेमामा सामाजिक र सांस्कृतिक विषयलाई पनि उठाउने कोशिश गरेका छौँ । मुख्य कुरा चाहिँ गुरुङ समुदायको संस्कृतिलाई देखाउन खोजिएको छ ।

सिनेमाको अर्को महत्त्वपूर्ण विषय भाषा पनि हो । आदिवासी सिनेमाका लागि भाषा मुख्य कुरा हो कि भन्ने लाग्छ । हुन त भाषा नै सबथोक होइन, किनकि सिनेमा हेर्न भाषा बुझ्नैपर्छ भन्ने पनि छैन । यद्यपि भाषिक सिनेमा बनाउँदा सोही भाषा बोल्दा राम्रो हुन्छ भन्ने मेरो भनाइ हो । ती कुराहरुलाई समेटेर सामाजिक विषय, आध्यात्मिक विश्वास र समाजमा युवाले गर्नुपर्ने कामलाई जोडेर ‘म्ले क्युँ’ मार्फत सन्देश दिने प्रयास गरेकी हुँ । राम्रो गरेँभन्दा पनि राम्रो गर्ने प्रयास चाहिँ गरेँ भन्छु ।

मोफसलमा बसेर जाति विशेषका फिल्म बनाउन गाह्रो छ है ?

एकदमै गाह्रो छ नि । पोखराजस्तो सानो ठाउँमा सीमित प्रविधिमा काम गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यतिमात्र होइन, बजार पनि सानो छ । अर्कातिर सिनेमा च्यारिटीमा मात्र सीमित हुन्छ । त्यही भएर पनि मोफसलमा बसेर सिनेमा बनाउनु झनै गाह्रो काम हो । त्यसमाथि आदिवासी सिनेमा बनाउन थप गाह्रो काम हो ।

आदिवासी सिनेमाले सीमित वर्गलाई मात्र केन्द्रमा राखेको पाइन्छ, यो हिसाबले एउटा वर्गलाई मात्र केन्द्रमा राखेर आदिवासी सिनेमा बनाउनु सहज कि मूलधारका सिनेमा निर्माण गर्न ?

मैले मेरो तर्फबाट के भन्छु भने, प्रत्येक आदिवासीको सिनेमा आफैमा नेपाली सिनेमा हो । आखिरमा नेपाली सिनेमा भनेर चिनाउने पनि आदिवासी सिनेमाले नै हो जस्तो लाग्छ । होला, भाषामा समस्या होला । तर, सांस्कृतिक रुपमा भने फरक पार्नसक्छ । कबड्डीलाई पनि आदिवासी सिनेमाकै रुपमा हेर्न सकिन्छ । आदिवासी सिनेमा पनि नेपाली सिनेमा नै हो ।

तर हामीमा अझैसम्म पनि आदिवासी फिल्म हो पूरै फरक हो भन्ने परेको छ । उहाँहरुले भाषा बाधक हो, भाषा बुझिँदैन भन्ने खालको कुरा गर्नुहुन्छ । चलचित्रको लागि भाषा बाधक हो भन्ने मलाई चाहिँ लाग्दैन । उदाहरणका रुपमा हामीले चिनियाँ र कोरियन सिनेमालाई लिन सक्छौं। नेपालका प्रायः युवाले यी सिनेमा हेरेर सकिसकेका छन् ।

यसको अर्थ भाषा बुझ्नैपर्छ भन्ने छैन । हामीले पनि कतिपय कुरा दृश्यका माध्यमबाट झल्काउने प्रयास गर्नुपर्छ । मैले पहिलोपटक निर्देशन गरेको ‘कर्म क्याँ’ पनि गतवर्ष आदिवासी महोत्सवमा उत्कृष्ट चलचित्र घोषित भएको थियो ।

अर्को कुरा, महोत्सवका दौरान मैले आफैले पनि अरु जातिका सिनेमा हेर्ने अवसर पाएकी थिएँ । अरु मेकरले पनि मेरो सिनेमा हेरेर समीक्षा गर्नुभएको थियो । त्यो आधारमा पनि भन्न सकिन्छ, भाषा नै बाधक होइन चलचित्र हेर्नका लागि ।

आदिवासी सिनेमाले मूलधारका सिनेमाको बजार किन समेट्न नसकेको होला ?

खासमा त आदिवासी समुदायले नै यस्ता सिनेमाले थप महत्त्व दिनुपर्छ । मानौँ, गुरुङ समुदायको सिनेमा हो भने त्यसलाई सबैभन्दा पहिलो गुरुङ समुदायले नै बढी चासो र माया दिनुपर्छ । आदिवासी सिनेमाको मुख्य स्रोत नै त्यही समुदाय हुन्छ । मूलधारको सिनेमा बजारले पनि आदिवासी सिनेमालाई मुख्य बजारका रुपमा लिनुपर्छ भन्ने लाग्छ ।

आदिवासी सिनेमाले पनि बजार र स्थान पाएको खण्डमा राम्रो गर्न सक्छन् । मतलब आदिवासी सिनेमा कमजोर छैनन् । बजेटका हिसाबले पनि मूलधारका सिनेमाको र आदिवासी सिनेमाका लगानी झण्डै उस्तै हुन आउँछ ।

किन गुरुङ समुदायका सिनेमा बनाइरहनुभएको छ ? मूलधारका सिनेमा निर्माण गर्नुपर्छ भन्ने लाग्दैन ?

मैले बुझेको समुदाय गुरुङ समुदाय हो । अर्कातिर हाम्रो समुदायमा धेरै मेकर पनि हुनुहुन्न । मैले आफ्ना समुदायका कथा भन्नुपर्छ भन्ने लागेर यो सिनेमा बनाएँ । मूलधारका सिनेमा बनाउने मेकर त धेरै हुनुहुन्छ नि, हाम्रो समुदायका कथा भन्ने मेकर सीमित हुनुहुन्छ । अर्को कुरा त जुन समुदायको सिनेकर्मी हो, उसले त्यही समुदायको कथा भन्यो भने सिनेमामा समुदायको मूल कुरा उठाउन सजिलो पनि हुन्छ ।

आदिवासी सिनेमाको बजार च्यारिटीमा मात्र सीमित छ । हलवालाले निरन्तर हल उपलब्ध गराइदिए हामीलाई राहत मिल्थ्यो ।

हामीले समुदायका कथा भनेर संस्कृतिको जगेर्ना गर्ने र समुदायकै कथा भन्ने प्रयास पनि गरेका हुन्छौँ । बोधगम्यताका हिसाबले पनि सिनेमालाई समाजमा बुझाउन सकिने विधाका रुपमा लिइन्छ । सिनेमा भनेको यस्तो काम हो, बनाउन गाह्रो छ तर सिनेमाको माध्यमबाट समाजमा बुझाउन सजिलो छ ।

आदिवासी समुदायको संस्कृति बचाउन पनि भाषिक सिनेमाले धेरै ठूलो भूमिका खेल्छ । यो पहल हामीले नै बेवास्ता गर्‍यौँ भने भाषा र संस्कृति हराउँदै जान्छ कि भन्ने डर हुन्छ । हुन त सिनेमाले मात्र समुदायको संस्कृति जोगिन्छ भन्ने होइन । तर, आफ्नो ठाउँबाट सहयोग पुर्‍याउन सकिन्छ भन्ने हो ।

नेपाली सिनेकर्मीले समाजको चित्रलाई पर्दामा जस्ताको तस्तै उतार्न नसकेको आरोप खेपिरहेका हुन्छन्, यो हिसाबले आदिवासी समुदायको संस्कृतिलाई सिनेमामा उतार्न अझै जोखिम छ हैन र ?

आदिवासी समुदायलाई मात्र होइन, नेपालको परिवेशमा हरेक कथामा काम गर्दा उत्तिकै जोखिम छ । मैले निर्देशन गरेको सिनेमा ‘म्ले क्युँ’ को कथा पनि उस्तै जटिल थियो । यस्तो खालको कथामा सिनेमा बनाउने यो पहिलो प्रयास थियो ।

मान्छे बितिसकेको जीवनमा जाने कथा मेरा लागि सामान्य कथा थिएन । त्यसमाथि त्यसमाथि हामीले अहिलेका युवाले भोगेको समाज, संस्कृति आदिलाई पनि उठाएका छौँ । कतिले त यस्तो जटिल कथामा किन सिनेमा गर्छौ भन्नुहुन्थ्यो । मलाई चाहिँ यस्तै कथामा काम गर्ने हौसला जाग्छ ।

आदिवासी चलचित्र संघले त वर्षमा एकपटक महोत्सव गर्ने हो, मिडियाले पनि खासै महत्त्व दिएको छैन आदिवासी सिनेमालाई, यस्तो अवस्थामा सिनेमाको बजार फैलाउन झन् गाह्रो छ नि हैन र ?

मैले अघि नै भनेँ नि । आदिवासी सिनेमाको बजार च्यारिटीमा मात्र सीमित छ । हलवालाले यी सिनेमाका लागि पनि निरन्तर रुपमा हल उपलब्ध गराइदिनुभयो भने हामीलाई राहत हुने थियो ।

हुन त नेपाली सिनेमा रोकेर हिन्दी सिनेमाले हल पाउने समस्या सबै सिनेकर्मीले भोग्नुपरेको छ । र पनि, सहुलियत मूल्यमा हल पाउने हो भने आदिवासी सिनेमाको बजार व्यापक हुँदै जान्थ्यो कि भन्ने हो । नेपाली सिनेमा नै धरापमा छन् । यस्तो बेलामा आदिवासी सिनेमा त झन् कसरी माथि उठ्न सक्ला र ?

महिला कलाकारलाई पनि झनै गाह्रो छ है यो क्षेत्रमा ?

एकदमै गाह्रो छ । गाह्रो नभएको भए धेरै महिला धेरै अगाडि पुगिसक्थे होला । हुन त सबै क्षेत्र आफैमा नराम्रो चाहिँ कुनै पनि होइन । हाम्रो समाज नै त्यस्तै छ । हुन त महिला भएकै कारण यो क्षेत्रमा गाह्रो भन्ने होइन तर अन्य क्षेत्रको तुलनामा यसमा बढी छिटो बाहिर आउँछ । समाज नै सकारात्मक भन्दा नकारात्मक कुरामा बढी चासो राख्ने खालको छ । समाज कस्तो छ भन्ने कुराले पनि हरेक कुरामा धेरै फरक पारेको हुन्छ ।

नेपालको परिवेशमा महिलालाई काम गर्न गाह्रो भएकै हो । अरुभन्दा हाम्रो समुदायमा त अलिक सहज छ । किनकि हाम्रो घर चलाउने जिम्मा पनि महिलाकै हुन्छ । तर पनि समाजले कुनै न कुनै कारणले हामीलाई प्रभावमा पारेकै हुन्छ । अझै पनि फिल्म मेकिङ पढ्छु भन्दा परिवारले विश्वास नगर्ने अवस्था छ । समाजकै कारण घरबाट ‘किन पढ्ने ?’ भन्ने प्रश्न उठाइन्छ ।

नेपालमा आदिवासी चलचित्र बनाएर कलाकार बाँच्न सक्ने अवस्था छ ?

जुन सिनेमा बनाए पनि आखिरमा सिनेमाको बजारकै कुरा आउँछ अन्तिममा । सिनेमाले कति बजार समेट्न सक्छ, त्यसमा फरक पर्छ । मुख्य कुरा त आदिवासी सिनेमाको रेगुलर शो हुन सकेको छैन । यस हिसाबले चाहिँ गाह्रो हुन्छ । विदेशी सिनेमा र मूलधारका नेपाली सिनेमाका हिसाबले बढी नै गाह्रो नै छ । गुरुङ समुदायले निर्माण गरेका सिनेमा मात्र होइन, अरु सिनेमा निर्माण गर्न पनि उत्तिकै गाह्रो छ ।

अर्कातिर आदिवासी सिनेमा च्यारिटीमा मात्र सीमित छन् । यही भएर पनि हामीले सिनेमा देखाउँदा अरु सिनेमाभन्दा बढी टिकट मूल्य राख्नुपर्ने अवस्था छ । दुःख गरेअनुसारको लगानी फिर्ता हुन्छ । त्यो चाहिँ हो ।

प्रकाशित मिति : ६ असार २०७६, शुक्रबार  ५ : ०४ बजे

मैले अर्को उथलपुथल गर्न सक्छु- प्रधानमन्त्री

काठमाडौँ – प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले आफूले अर्को उथलपुथल गर्न

कर्णाली नदीमा हाम फालेर बेपत्ता भएका युवकको शव फेला

कैलाली– कैलालीको चिसापानी स्थित कर्णाली नदीमा हाम फालेर बेपत्ता भएका

हत्या अभियोगमा पक्राउ परेका युवा सार्वजनिक 

काठमाडौं– इलाका प्रहरी कार्यालय बनेपाले ८३ वर्षिय महिलाको हत्या अभियोगमा

अष्ट्रेलियाको जीवनस्तर तथा उत्पादकत्वमा गिरावट

क्यानबेरा– निजी क्षेत्रमा उचित प्रतिस्पर्धाको अभावले अस्ट्रेलियालीहरूको जीवनस्तर खतरामा परेको

चैते धानमा किसानको आकर्षण बढ्दै

भजनी– कैलालीको भजनी नगरपालिका–६ का पतीराम चौधरीले नौ वर्षदेखि चैते