भ्याटिकन सिटी संसारको सबैभन्दा सानो मुलुक हो । क्याथोलिक इसाई धर्मावलम्बीका लागि पवित्र यो मुलुक केबल ०.४४ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको छ ।

करिब ७ सय नागरिक रहेको यो मुलुक जनसङ्ख्याको आधारमा पनि विश्वको सबैभन्दा सानो मुलुक हो । भ्याटिकन सिटीबारे यस्ता धेरै रोचक तथ्य छन् । जुन सबैलाई थाहा नहुन सक्छ । भ्याटिकन सिटीका त्यस्ता १३ रोचक तथ्य यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ ।

१) स्थापना

क्याथोलिक इसाई धर्मको सबैभन्दा पवित्र मुलुक भ्याटिकन सिटी धेरै नै पुरानो होला भन्ने लाग्छ । तर, त्यसो होइन । भ्याटिकन सिटीको स्थापना भएको १ सय वर्ष पनि भएको छैन । भ्याटिकन सिटीको औपचारिक स्थापना सन् १९२९ मा भएको हो ।

तत्कालिन इटालियन नरेश भिक्टर इम्मानुएल तृतीयका तर्फबाट इटालीका फासीवादी शासक बेनिटो मुसोलिनीले क्याथोलिक इसाईहरुको सार्वभौम राज्य होली सीका विदेशमन्त्री कार्डिनल पिएट्रो जेस्पारीले सन्धी गरी भ्याटिकन सिटीको स्थापना गरेका हुन् । त्यसअघिसम्म होली सीका रुपमा क्याथोलिक इसाईको राज्य रहेपनि उक्त राज्य सञ्चालनका लागि भूभाग भने थिएन । सन् १९२९ मा भएको सन्धीपछि भने उक्त राज्य सञ्चालनका लागि इसाईहरुले बेग्लै भूभाग पाएका हुन् ।

२) स्थान

भ्याटिक सिटी इटालीको राजधानी रोममा अवस्थित छ । केबल ०.४४ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको भ्याटिकन सिटी यति सानो छ कि नेपालको त्रिभुवन विश्वविद्यालय क्षेत्रमा यस्ता साढे तीन वटा भ्याटिकन सिटी अटाउन सक्छन् ।

रोम र भ्याटिकन सिटीबीच दुई माइल लामो सीमा छ । यहाँ सेन्ट पिटरको विशाल दरबार छ । यो मुलुकको ठूलो हिस्सा यही सेन्ट पिटरको दरबारले ओगटेको छ । भ्याटिकन प्रवेश गर्न कुनै भिसा चाहिँदैन । रोममा रहेका मानिसहरु सहजै भ्याटिकन प्रवेश गर्नसक्छन् । यद्यपि भ्याटिकनका विशेष क्षेत्रको भ्रमणका लागि भने केही दस्तुर लाग्ने गरेको छ ।

३) राज्य

यो मुलुकका शासकका रुपमा क्याथोलिक धर्मगुरु पोप रहने व्यवस्था छ । यहाँको राज्यसञ्चालन पनि पोपको मातहतमा रहेका क्याथोलिक धर्मगुरुले नै गर्दै आएका छन् । यहाँ आफ्नै किसिमको राज्यव्यवस्था छ । यहाँ बिल्कुलै फरक न्यायपालिका, कार्यपालिका र व्यवस्थापिका छ ।

तटस्थ मुलुकको रुपमा रहेको भ्याटिकन र इटालीको रक्षा सन्धी नभएपनि यहाँको रक्षाको जिम्मेवारी भने इटालीलाई छ । भ्याटिकन सिटीले संयुक्त राष्ट्रसंघको पूर्ण सदस्यता समेत लिएको छैन । यद्यपि भ्याटिकन सिटीलाई संयुक्त राष्ट्रसंघले मतदान दिनबाहेक सदस्य राष्ट्रको पर्यवेक्षक मुलुकको रुपमा मान्यता दिएको छ ।

४) स्विस गार्ड

भ्याटिकन सिटीको आफ्नै सेना छ । सङ्ख्यामा निकै सानो स्विस गार्डको मुख्य जिम्मेवारी चाहिँ पोपको रक्षा गर्ने हो । स्विस गार्डले स्विट्जरल्याण्डको सेनासँग मिलेर तालिम गर्ने गरेको छ । जम्मा १३५ जनाको यो टुकडी सन् १५०६ देखि निरन्तर सेवारत छ । यसअनुसार स्विस गार्ड विश्वको सबैभन्दा पुरानो निरन्तर सेवारत सैनिक दस्ता हो ।

५) भाषा

भ्याटिकन सिटीमा दुई भाषा प्रचलनमा छन् । पहिलो क्याथोलिक इसाईहरुको पवित्र भाषा ल्याटिन र दोश्रो इटालियन । यहाँ बोलिचालीमा प्रायः इटालियन भाषा प्रयोग हुन्छ । तर क्याथोलिक धर्मको धार्मिक समारोहमा भने ल्याटिन भाषाको प्रयोग गरिन्छ ।

६) रेडियो

भ्याटिकनको राज्यसञ्चालित रेडियोले विभिन्न दर्जनौं भाषामा सेवा दिने गरेको छ । ३५५ जना कार्यरत भ्याटिकन रेडियोले फ्रिक्वेन्सीमा आधारित रेडियोबाट ४५ भाषा तथा इन्टरनेटमा आधारित रेडियोले ३८ भाषामा सेवा दिने गरेका छन् ।

यो रेडियोले विभिन्न भाषामा दैनिक ६६ घण्टाको कार्यक्रम उत्पादन गर्ने गरेको छ । सबैभन्दा रोचक कुरा त के छ भने भ्याटिकन रेडियोको स्थापना रेडियोको आविष्कार गर्ने वैज्ञानिक गुग्लिल्मो मार्कोनीले गरेका हुन् ।

७) अस्पताल

भ्याटिकन सिटीमा कुनै किसिमको अस्पताल छैन । भ्याटिकन सिटीका बासिन्दा रोमका अस्पतालहरुमा निर्भर छन् । सोही कारण यहाँ कसैको जन्म हुने सम्भावना न्यून छ । अस्पताल नभएका कारण यहाँ बच्चा जन्मिने सम्भावना नरहेकाले यो मुलुकमा जन्मका आधारमा नागरिकता दिइन्न ।

८) नागरिकता

भ्याटिकन सिटीमा जन्मका आधारमा नागरिकता दिइन्न । होली सीलाई दिइएको सेवाका आधारमा मात्र यहाँ नागरिकता उपलब्ध गराइन्छ । यदी कसैले भ्याटिकन सिटी वा होली सीलाई सेवा गरिरहेको छ भने उ भ्याटिकन सिटीको नागरिकताका लागि योग्य हुन्छ । त्यस्तै, भ्याटिकन सिटीले आफ्ना राहदानी पनि जारी गर्ने गरेको छ ।

भ्याटिकन सिटीमा बसोबास गर्ने १ हजारभन्दा धेरै मध्ये धेरै सानो सङ्ख्याले मात्र भ्याटिकन सिटीको नागरिकता प्राप्त गरेका छन् । भ्याटिकन सिटीका नागरिकहरु भ्याटिकन सिटीको सानो क्षेत्रमा मात्र बसोबास गर्न सम्भव नरहेकाले यहाँका धेरै बासिन्दाहरु रोमका विभिन्न क्षेत्रमा बस्दै आएका छन् ।

त्यस्तै, सन् १९२९ मा भएको सन्धीअनुसार भ्याटिकन सिटीको नागरिकता गुमाउने व्यक्ति स्वतः इटालीको नागरिक बन्न योग्य हुन्छ । यहाँ बसोबास गर्ने सबै बासिन्दा क्याथोलिक इसाई धर्मावलम्बी छन् ।

९) अर्थतन्त्र

भ्याटिकन सिटीमा आफ्नै किसिमको अर्थतन्त्र छ । भ्याटिकन सिटीले त्यस क्षेत्रमा घुम्न आउने पर्यटकबाट उठाउने दस्तुर, भ्याटिकन सिटीको उपहारहरु, हुलाक टिकट र अन्य कुराको विक्रीबाट आयआर्जन गर्ने गरेको छ । त्यसबाहेक भ्याटिकन बैंक नाम गरेको भ्याटिकन सिटीको बैंकले आफ्नै शैलीको युरो मुद्रा जारी गर्ने गरेको छ ।

भ्याटिकन सिटीमा एटीएम मेसिन पनि उपलब्ध छ । यहाँको एटीएम मेसिनमा ल्याटिन भाषामा सेवा उपलब्ध छ । यसअनुसार ल्याटिन भाषामा एटिएम सेवा उपलब्ध गराउने भ्याटिकन सिटी एकमात्र मुलुक हो । त्यस्तै, इटालीका नागरिकले राज्यलाई तिर्नुपर्ने कर नतिरी भ्याटिकन सिटीलाई आफ्नो ८ प्रतिशत कर तिर्न सक्ने प्रावधान छ ।

यसबाट पनि भ्याटिकन सिटीको अर्थव्यवस्था चल्ने गरेको छ । यहाँ कुनै पनि उत्पादनमूलक उद्योग नभएकाले यहाँ अरु मुलुकजस्तो कुल ग्राहस्थ उत्पादन अर्थात् जीडीपी गणना गरिन्न ।

१०) रेल

भ्याटिकन सिटी सबैभन्दा सानो रेल सञ्जाल भएको मुलुक हो । यहाँको दुई रेल सञ्जाल केबल ३ सय मिटर लामो छ ।

११) दरबार

भ्याटिकन सिटीमा रहेको सेन्ट पिटरको दरबार विश्वको दोश्रो सबैभन्दा ठूलो क्याथोलिक गिर्जाघर हो । विश्वको सबैभन्दा ठूलो गिर्जाघर चाहिँ अफ्रिकी मुलुक आइभोरी कोष्टमा अवस्थित छ ।

आइभोरी कोष्टको राजधानी यमउसोउक्रोमा रहेको ‘आवर लेडी अफ पिस’ गिर्जाघर विश्वको सबैभन्दा ठूलो हो । भ्याटिकन सिटीको गिर्जाघरमा बहुमूल्य कलाकृति कुँदिएको छ । सोहीकारण हरेक वर्ष यहाँ ५५ लाख भन्दा धेरै पर्यटक आउने गरेका छन् ।

१२) अपराध

भ्याटिकन सिटी विश्वमा सबैभन्दा धेरै अपराध हुने मुलुकमा पर्छ । जनसङ्ख्या निकै नै थोरै रहेकाले तुलनात्मक रुपमा अन्य मुलुकभन्दा यहाँ धेरै नै अपराध हुने गरेको छ । यहाँ एकमात्र न्यायाधीश रहेकाले यहाँ हुने अपराधको कानूनी प्रक्रिया भने इटालीमा सुल्झाइन्छ ।

१३) फुटबल

भ्याटिकन सिटीको आफ्नै फुटबल टिम छ । तर, भ्याटिकन सिटीलाई विश्व फुटबलको प्रशासनिक निकाय फिफाले सदस्यता दिएको छैन । यसअनुसार फिफाका सदस्यता नपाउने ९ सार्वभौमिक मुलुक मध्ये भ्याटिकन सिटी पनि एक हो ।

भ्याटिकन सिटीबाहेक संयुक्त अधिराज्य, माइक्रोनेशिया, किरिबाटी, मार्शल टापु, मोनाको, नउरु, पलाउ र टुभालूले पनि फिफाको सदस्यता पाएका छैनन् । भ्याटिकन सिटीले पहिलो खेल सन् १९९४ मा सान मारिनोको बी टिमसँग खेलेको थियो ।

उक्त खेल गोलरहित बराबरीमा सकिएको थियो । गत वर्षमात्र भ्याटिकन सिटीले महिला प्रतिनिधिको फुटबल टिम समेत बनाएको थियो ।