काठमाडौँ— अमेरिकाको विश्वव्यापी अवधरणामाथि नै प्रहार गर्दै आइरहेका राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको बर्हिगमनसँगै अमेरिका पुनः विश्व मञ्चमा कम फर्किने भएको छ ।

अमेरिकी जनताको नयाँ अभिमतबाट राष्ट्रपतिमा जो बाइडेन चयन भएसँगै चार वर्षको उतारचढाबपूर्ण अमेरिकी विदेश नीतिमा ब्रेक लाग्नेछ ।

अब स्थिर, विश्वसाीय, बुद्धिमत्तापूर्ण र विश्वव्यापी नेतृत्व गर्ने सामथ्र्ययुक्त अमेरिकी विदेश नीति पुनस्र्थापित हुनेछ ।

बाइडेनको जितसँगै ट्रम्पको अनुदार नीतिबाट आजित विश्वले नयाँ आशा, सहकार्य र सामूहिक चुनौती सामना गर्ने नेतृत्व पाएको छ । अब अमेरिका पुनः विश्वव्यापीकरण, स्वतन्त्र व्यापार, विश्व सम्झौता र विश्वव्यापी संस्थाहरूमा फर्किनेछ ।

निर्वाचन परिणामले अमेरिकाको आगामी प्राथमिकता, विदेश सम्बन्ध र शक्तिको गतिशीलतामा केही बदलाब ल्याउन सक्नेछ । कोरोनाको महामारीबाट नराम्ररी गाँजिएको अमेरिकामा यो चुनावलाई पछिल्लो शताब्दीकै सबैभन्दा महत्वपूर्ण मानिएको छ । महामारीको सामना गरिरहेको विश्वले अमेरिकी नेतृत्वको आवश्यकता र इज्जतको पुनर्परीक्षण गर्ने अवसर आएको छ ।

अमेरिकी पूर्वराष्ट्रपति जोन एफ केनेडीले भनेका थिए— आन्तरिक नीतिले हामीलाई पराजित गर्न सक्छ, विदेश नीतिले हामीलाई मार्न सक्छ ।

यो भनाइबाट अमेरिकामा विदेश नीति कति महत्वपूर्ण छ भन्ने संकेत गर्छ । ट्रम्पको कार्यकालमा अमेरिकाको विदेश नीति निकै बिग्रेको छ । यसबाट अमेरिकी साझेदारहरू हैरान बनेका छन् । क्यानडा लगायत अमेरिकाका मित्रराष्ट्रहरू पनि भन्सार वृद्धि लागायत ट्रम्पको एकतर्फी निर्णयले आजित छन् ।

पक्कै पनि सुरुवाती दिनमा कोरोना भाइरसको महामारीले संकटको सामना गरिरहेको अमेरिकामा बाइडेन आन्तरिक मामिलामा केन्द्रित हुनेछन् । आफ्नो प्रशासनका लागि आवश्यक जनशक्तिको व्यवस्थापन र महामारीमा केन्द्रित हुनेछन् तर पनि उनी विदेश नीतिबाट टाढा रहन सक्ने छैनन् ।

बाइडेनको नयाँ विदेश नीति, सुरक्षा नीति, जलवायु परिवर्तन, अध्यागमन, श्रम र पारवहन लगायतका नीतिले अरू देशहरूलाई समेत प्रभाव पार्नेछ । अमेरिकामा नयाँ राष्ट्रपतिको आगमनले नेपालले खासै लाभ लिन नसके पनि अमेरिकामा अवैधरूपले बसिरहेका नेपालीहरू ट्रम्पको अनुदार आप्रवासी नीतिले मर्कामा पर्न सक्थे । अब त्यस्तो अवस्था नहुन सक्छ । ट्रम्पको जस्तो आक्रामक नीति नभएकाले त्यहाँ रहेका नेपालीहरूलाई लाभ हुन सक्छ ।

अमेरिकी नीति पारित गर्न अमेरिकी संसद खासगरी सिनेटमा बहुमतको निकै महत्व छ । राष्ट्रपतिसँगको केही विशेषाधिकार र मुख्य विदेश नीतिमा भने दुबै पार्टीको एकमत छ ।

बाइडेनको प्रशासनले युरोपेली साझेदारहरूमा पुनः विश्वास र एकता कायम गर्ने नयाँ अवसर लिन सक्नेछ । ट्रम्पले भत्काएको सम्बन्ध बाइडेनले जोड्नेछन् । युरोपसँग तत्कालै सम्बन्ध बढाएर रुसलाई पुनः अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षाको ठूलो खतराको रूपमा व्यवहार गर्न सक्छन् ।

भारतसँगको अमेरिकी नीतिमा भने बदलाब आउनेछैन । अमेरिकाले भारत लगायत मित्रराष्ट्रहरूको सम्बन्ध यथावतरूपमै अगाडि बढाउने देखिन्छ ।

बाइडेनले चीनसम्बन्धी नीति तत्काल परिवर्तन गर्नसक्ने छैनन् । अमेरिका र अमेरिकी संयन्त्रहरूमाझ चीनको पछिल्लो आक्रामक विदेश नीतिले अमेरिकासँगको सम्बन्ध सुधार भइहाल्न सजिलो छैन । बाइडेन प्रशासनले मित्रराष्ट्रहरूसँगको सहकार्यमा र परामर्शपछि मात्र चीननीति बनाउन सक्नेछ जुन यसअघिकै डेमोक्रेटिक उम्मेदवार बाराक ओवामाको पदचाप हुनसक्छ ।

अमेरिकामा विश्वासिला र परम्परादेखि नै चल्दै आएको विदेश नीतिमा ठूलो परिवर्तन गर्न गाह्रो छ तर ट्रम्पले धेरै बदलाब ल्याई अविश्वासको अवस्था सिर्जना गरिदिएका छन् । बाइडेनले राष्ट्रपति चुनाबको दौडकै बेला युरोपदेखि एशिया, ल्याटिन अमेरिका र अफ्रिकासम्म आतङ्कवाद, हतियार नियन्त्रण तथा आप्रवासनसम्बन्धमा विदेश नीतिमा ठूलै परिवर्तन ल्याउने सङ्कल्प गरेका छन् ।

व्यापार युद्धसँगै अमेरिका र चीनबीचको सम्बन्ध दशकौँ यताको सबैभन्दा खराब अवस्थामा पुगेको छ । सम्बन्धको दरार कोरोना महामारीमा चीनको अपारर्शिता, हङकङमा चीनले लागु गरेको नयाँ सुरक्षा कानून, बौद्धिक सम्पत्ति चोरी, मानवअधिकार उल्लंघन, ताइवान र साउथ चाइन सी माथि चीनको दाबी लागायत कयौँ मुद्दाहरू छन्, जुन सहजै टुङ्गिने अवस्था छैन ।

मानवअधिकार हनन र आफ्ना साझेदारहरूमाथि चीनले गरेको व्यवहारको विषय बाइडेन प्रशासनले पनि जोडतोडका साथ उठाउनेछ तर तरिका भने भिन्न हुनसक्छ । चीनविरुद्ध ट्रम्पको जस्तो शैली नअपनाए पनि अमेरिकी रणनीतिमा बदलाब भने आउने छैन बरु चीनविरुद्ध अझै बलियोरूपमा स्थापित हुन मुख्य सहयोगी राष्ट्रहरूसँगै अमेरिकाको पनि समान नीति हुनसक्छ ।

हाल ट्रम्पको कदममा युरोपले सहयोग गरेको छैन । यसमा बाइडेन प्रशासनमा नाटकीय सुधार आउन सक्नेछ । ट्रम्पको ‘अमेरिका प्रथम एजेन्डा’ ले युरोपेली देशहरूसँग ट्रम्प प्रशासको सम्बन्ध नराम्ररी बिग्रेको छ । यसमा बाइडेनले शीघ्र सुधार गर्न सक्नेछन् । सारमा बाइडेनको विजयले अमेरिकाको विश्वब्यापी भूमिका बढाइदिनेछ ।

अमेरिकी विदेश नीति र राष्ट्रिय सुरक्षा नीति एकअर्कामा परिपूरक रहेकाले बाइडेन प्रशासनको नीतिमा सल्लाह र विकल्पबारे अमेरिकी सेना र गुप्तचर संयन्त्रको धारणाले पनि निकै महत्व राख्नेछ ।

अमेरिकी सेना संसारकै अति महाशक्ति र निकै व्यावसायिक संस्था हो र राजनीतिबाट पूर्णतः अलग छ तर यसको सल्लाहले अमेरिकी विदेश रणनीतिमा ठूलो प्रभाव पार्छ । ट्रम्प आफ्नो जिद्धी स्वभाव, विश्व राजनीतिको अध्ययन र अनुभवको कमी तथा घमण्डले रणनीतिक विषयमा समेत पारिवारिक मोहबाट उठ्न सकेका थिएनन् । बाइडेनको विजयसँगै अमेरिकी सेनाले विश्व शान्तिमा योगदान बढाउन सक्छ ।

अमेरिका फेरि पेरिस सम्झौतामा र धेरै अन्तर्राष्ट्रिय सम्झौताहरूमा फर्किनेछ । ट्रम्पले कटाएको वैदेशिक सहायता पुरानै लयमा फर्किनेछ । विश्वमा आवश्यक अमेरिकी सुरक्षा प्रत्याभूति बढाउन बाइडेन हिच्किचाउने छैनन् ।

अमेरिकाको ठूलो शक्ति भनेका गुप्तचर निकायहरू हुन् । विश्वव्यापी सूचना संकलन र विश्लेषणको संयन्त्र रहेको उक्त निकायले अमेरिकी नीति निर्माणमा ठूलो प्रभाव पार्छ । राष्ट्रपतिमा जोसुकै निर्वाचित भए पनि उनीहरूको काममा कुनै परिवर्तन हुँदैन । तल्लो तहमा राजनीतिक प्रभाव नपर्ने गरी बनाइएको दशकौँ पुरानो प्रचलन यथावत छ ।

नयाँ प्रशासनको आगमन र सूचना मागले गुप्तचर निकायहरूको प्राथमिकतामा केही बदलाब भने ल्याउन सक्छ । बाइडेनको जितले अवश्य पनि ती निकायहरूको नेतृत्व परिवर्तन गराइदिन सक्छ । ती निकायहरूले व्यावसायिक रूपमा काम गर्न पाऊलान् । ट्रम्पले अमेरिकी नियकाहरूलाई नियन्त्रणमा राख्ने प्रयास गरेका छन् र आफूप्रति बफादारहरूलाई नेतृत्वमा राखेका छन् ।

बाइडेनको जितले विश्वासको वातावरण बन्न सक्नेछ । अहिले ट्रम्पसँग विश्वासको अभाव छ । सूचना चुहावट हुनसक्ने र अमेरिकाका प्रतिद्वन्द्वीलाई फाइदा हुनसक्नेतर्फ उनीहरू सचेत छन् । ट्रम्पले केही निकायमा आफूप्रति बफादार नेतृत्व राखेका छन् । बाइडेनले यसमा परिवर्तन गरी व्यावसायिक ढाँचामा लैजान सक्नेछन् ।

गुप्तचर संयन्त्रलाई अमेरिकाले सूचना संयन्त्रमा मात्र होइन देशको उन्नति जित, वाह्य गतिविधिको निगरानी लगायत बहुआयामिक क्षेत्रमा खटाउने गर्छ ।