काठमाडौँ – आज, सेप्टेम्बर १०, विश्व आत्महत्या रोकथाम दिवस ।

विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनको पछिल्लो आँकडाअनुसार विश्वमा हरेक ४० सेकेण्डमा एक जनाले आत्महत्या गर्छन् । यस हिसाबले एक वर्षमा ७ लाख ८८ हजार ४०० अर्थात झण्डै ८ लाख मानिसले आत्महत्या गर्छन् ।

नेपालमा पनि आत्महत्या गर्नेको संख्या बढ्दो क्रममा छ । नेपाल प्रहरीको तथ्याङ्कअनुसार वार्षिक झण्डै ६ हजार मानिसले आत्महत्या गर्ने गरेका छन्, जसमा विभिन्न उमेर समूहका हुन्छन् ।

युवा तथा किशोरकिशोरी, सम्बन्धविच्छेद गरेर एक्लो भएका, तनावयुक्त वैवाहिक जीवन भएका, घरेलु तथा लैङ्गिक हिंसाबाट पीडित महिला, यौन शोषण र बलात्कारमा परेका, प्रेममा असफल भएका र आर्थिक नोक्सानीमा परेका व्यक्तिहरू आत्महत्याको बढी जोखिममा हुन्छन् ।

आत्महत्या मानसिक रोगको उपज रहेको र आत्महत्या गर्नेमध्ये ९० प्रतिशतमा मानसिक रोगकै मुख्य कारण हुने गरेको मनोविशेषज्ञहरू बताउँछन् ।

पहिलो कारण डिप्रेसन

पछिल्ला केही वर्षयता आत्महत्या गर्नेको संख्यामा वृद्धि भएको छ, जसमध्ये ८५ प्रतिशत मानिसहरूले उदासीपन अर्थात डिप्रेसनका कारणले आत्महत्या गर्ने गरेको मनासिक रोग विशेषज्ञ डा. रितेश थापा बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘जब कुनै व्यक्तिले आफ्नो जीवनलाई निरन्तरता दिने केही उपाय देख्दैन, कतैबाट मद्दत पाउँदैन, अब केही पनि राम्रो हुनेवाला छैन र बाँच्नुको कुनै अर्थ छैन भन्ने निष्कर्षमा पुग्छ तब मानिसले आत्महत्या गर्छ ।’

त्यस्तै, अचानक कुनै अनपेक्षित नराम्रो समाचार सुनेमा वा तत्कालको कुनै घटनाले दिमाग र मनमा भावनात्मक परिवर्तन ल्याउँदा पनि ठिक र बेठिक छुट्याउन नसकेर आवेगमा आत्महत्या गर्छ । कहिलेकाहीँ सामाजिक प्रतिष्ठामा हानी र अपहेलनाका कारणले पनि मानिस आत्महत्याको निर्णयमा पुग्न सक्छ ।

डा. थापाका अनुसार लागु औषध तथा जाँड-रक्सीको कुलत, पारिवारिक समस्या, आर्थिक समस्या लगायत पनि आत्महत्याका कारण हुन् ।

बालबालिकाहरू पनि विभिन्न कारणले मानसिक तनाव झेल्नुपर्ने अवस्थामा हुन्छन् । यस्तो अवस्थाका बालबालिकाले पनि आत्महत्या गर्न सक्छन् ।

डा. थापा भन्छन्, ‘मानसिक समस्या जुनसुकै उमेरका मानिसलाई हुन्छ, बालबालिकालाई पनि हुन्छ । परिवारमा हुने झैझगडा, पढाइको अनावश्यक बोझ लगायतका कारणले बालबालिकामा मानसिक समस्या भइरहेको हुन्छ ।’

कतिपय बालबालिकाले यौन हिंसामा परेका कारणले पनि आत्महत्या गर्ने गरेका छन् । ‘यौन हिंसा भइरहेको हुन्छ तर कसैलाई भन्न सक्दैनन् अनि आत्महत्याको बाटो रोज्छन्,’ डा. थापाले खबरहबसँग भने, ‘कतिपयले परीक्षामा फेल भएपछि र लागुऔषधको लतमा पनि आत्महत्याको बाटो रोज्छन् ।’

कतिपय बालबालिकाहरूमा उमेरअनुसार व्यक्तित्व विकास हुँदै जाँदा कुनै पीडा सहन सक्ने क्षमता विकास भएको हुँदैन । यस्ता बालबालिकाहरू अभिभावकले थोरै गाली गर्दा पनि धेरै निराश हुने र आत्महत्याको बाटो रोज्ने हुन्छन् ।

नेपालमा वार्षिक झण्डै ६ हजारले गर्छन् आत्महत्या

प्रहरीमा आएको रिपोर्टअनुसार आर्थिक वर्ष २०७४/७५ मा ५ हजार ३४६ जनाले आत्महत्या गरे ।

आर्थिक वर्ष २०७५/७६ मा ५ हजार ७८७ जनाले आत्महत्या गरे । यसमा ३ हजार १२३ जना पुरुष र २ हजार २०५ जना महिला छन् । त्यस्तै, १८९ जना बालक र २७० जना बालिका छन् ।

आत्महत्याको संख्या प्रत्येक वर्ष वृद्धि भएको देखिन्छ । आर्थिक वर्ष २०७६/७७ मा देशभर वयस्कहरूमा ३ हजार ४१९ जना पुरुष र २ हजार १९८ जना महिलाले आत्महत्या गरेको प्रहरी तथ्यांक छ । गत आर्थिक वर्षमा २५२ जना बालक र ४१० जना बालिकाले आत्महत्या गरेका छन् । वयस्क र बालकबालिका गरी कुल ६ हजार २७९ जनाले आत्महत्या गरेका छन् ।

यो संख्या दैनिक सदरदर कम्तीमा १७ जना हो ।

काठमाडौं उपत्यकामा मात्र गत आर्थिक वर्ष ५५८ जनाले आत्महत्या गरेको नेपाल प्रहरीका प्रवक्ता कुबेर कडायतले जानकारी दिए । उपत्यकामा गत एक वर्षभित्र ३४२ जना पुरुष र १८८ जना महिलाले आत्महत्या गरेका छन् । त्यस्तै १८ जना बालक र १० जना बालिकाले आत्महत्या गरेका छन् ।

नेपालमा गत चैत ११ गते लकडाउन भएयता साउन पहिलो सातासम्ममा २ हजार २ सय जनाभन्दा बढीले आत्महत्या गरेका छन् । यो संख्या सदरदर दैनिक १९ जना हाराहारी छ ।

आत्महत्या गर्नेहरूले विष खाने, आगो लगाउने, झुण्डिने, हतियार प्रयोग गर्ने, हाम फाल्ने, पानीमा डुब्ने, करेन्ट लगाउने जस्ता तरिका अपनाउने गरेका छन् । धेरैजसो आत्महत्या झुण्डिएर हुने गरेको छ ।

वयस्कहरूमा महिलाभन्दा पुरुषको संख्या बढी र बालबालिकामा बालिकाको संख्या बढी छ ।

कुन प्रदेशमा कति आत्महत्या ?

आर्थिक वर्ष २०७६/७७ मा प्रदेश १ मा १ हजार ३४१ जनाले र प्रदेश २ मा ८१० जनाले आत्महत्या गरेका छन् । त्यस्तै प्रदेश ३ मा ९३५ जनाले र गण्डकी प्रदेशका ५९४ जनाले आत्महत्या गरेका छन् ।

गत आर्थिक वर्ष प्रदेश ५ मा १ हजार २०४ जनाले, कर्णाली प्रदेशमा २९० जनाले र सुदूरपश्चिम प्रदेशमा ५४७ जनाले आत्महत्या गरेका छन् । सबैभन्दा बढी आत्महत्या प्रदेश १ मा भएको छ ।

रोकथामका उपायहरू

आत्महत्या रोकथामका लागि मानसिक रोग विशेषज्ञ डा. थापाको सुझाव यस्तो छः

विशेष गरी डिप्रेसन भएको व्यक्तिलाई परिवारका सदस्यहरूले सहयोग गर्नुपर्छ । उसलाई एक्लो महसुस हुन दिनु हुँदैन । उसको मनमा नकारात्मक कुराहरू खेल्न नदिन तनावमुक्त पारिवारिक वातावरण बनाउनुपर्छ । धेरै मानसिक तनाव भएको हो भने अस्पताल अर्थात मनोचिकित्सककोमा लैजानुपर्छ ।

मनमा अनावश्यक रूपमा उत्पन्न हुने नकरात्मक विचारालई सकरात्मक बनाउन प्रयास गर्नुपर्छ । यसमा परिवारका सदस्यले सहयोग गर्नुपर्छ ।

कतिपय अवस्थामा डिप्रेसनका बिरामीले नजिकको आफन्त तथा साथीभाइहरूलाई अप्रत्यक्षरूपमा आफ्नो कुरा भन्न खोजिरहेका हुन्छन् । यस्तो अवस्था पहिचान गरेर उसलाई मनको कुरा भन्न प्रेरित गर्नुपर्छ र समस्या समाधानमा मद्दत गर्नुपर्छ । राम्रो हेरचाह र सहयोगबाट आत्महत्या न्युनीकरण गर्न सकिन्छ ।